علی‌اصغر مونسان وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌تازگی با انتشار تصاویری از انگوران به‌ عنوان بزرگترین مجتمع معدنی-گردشگری سرب و روی خاورمیانه در ماه‌نشان در استان زنجان که در روزهای نخست فصل زمستان سفیدپوش شده است، بار دیگر توجه فعالان گردشگری را به معرفی و برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری معدن در کشور جلب کرد.

ناشناخته‌هایی از دل زمین، کانی‌ها و آنچه از حفاری‌ ابزارآلات و تجهیزات اکتشاف به‌دست می‌آید، ماشین‌های غول‌آسای حمل‌و نقل، معدن‌کارانی سخت‌کوش با خاطراتی که از دنیای حفاری در معدن و تبدیل‌شدن یک مجتمع به کارگاه تولیدی و صنعتی در مقیاس بزرگ و حتی معادن متروکه با گذشته‌های تاریخی و باستانی، تجربه‌ای شگرف را با عنوان گردشگری معدن پیش‌روی علاقه‌مندان به سفر و کشف ناشناحته‌ها می‌گذارد.

امروزه در دنیا معمولا پس از اتمام فعالیت و پایان ذخایر معادن مجموعه اقداماتی چون بازسازی، تغییر کاربری به مراکز تفسیر میراث گردشگری و استفاده از خدمات راهنمایان بوم‌گردشگری و زمین‌گردشگری (ژئوتوریسم) صورت می‌گیرد تا این محل‌ها به مکانی برای بازدید گردشگران و برگزاری تورهای گردشگری معدن تبدیل ‌شود. بهره‌بردن از دانش و تجربه راهنمایان زمین‌گردشگری، معدن‌کاران بازنشسته، کارشناسان معادن و کارشناسان سنگ‌ها و کانی‌ها، این بازدیدها را به گردشی هدفمند، لذت‌بخش، هیجان انگیز و آگاهی‌بخش تبدیل خواهد کرد.

حیات بسیاری از شهرها و جوامع به‌ وجود منابع زیرزمینی، طبیعی، کانی‌ها و معادن فعال وابسته است که معیشت ساکنان هر منطقه را تامین می‌کنند. معمولا پس از اتمام فعالیت معدنی و پایان حیات معدن، ساکنان محلی در پی یافتن کار و منبع درآمد دیگر راهی‌های شهرهای اطراف می‌شوند که نتیجه آن چیزی جز چهره‌ای نازیبا از معدنی متروک و روستاها و شهرهای خالی از سکنه، نیست.

معادن متروکه و فعال زمینه‌ای برای درآمد پایدار گردشگری

معدن و معدن‌کاری علاوه‌ بر تاثیر مثبت اقتصادی و ایجاد اشتغال با توجه به تاریخچه‌ای که دارد، از قدمت معدن گرفته تا روش‌ها و ابزار حفاری، به مرور به بخشی از میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی یک سرزمین‌ نیز تبدیل شده است؛ از طرفی تغییر سلیقه گردشگران و علاقه آنان به کشف مقصدهای جدید، می‌تواند انگیزه مهمی برای بهره‌برداری از معادن در ارائه خدمات به گردشگران شود.

معادنی که هزاران سال قدمت دارند و از تاریخچه تا روش‌ها و ابزار حفاری آنها، گردشگران را به کشف تجربه‌ای جدید علاقه‌مند می‌کند، در ایران و جهان کم نیست. وجود معادن متعدد در ایران اعم از معادن متروکه و فعال زمینه‌ای برای ایجاد شغل و درآمد پایدار در گردشگری است.

معادن متروکه به معادنی گفته می‌شود که دست‌کم به‌مدت پنج سال غیرفعال بوده‌اند. به‌دلیل نامناسب بودن وضعیت بازار، به اتمام رسیدن ذخایر معدنی، کاهش عیار مواد معدنی، پایین بودن کیفیت مواد معدنی یا عدم توجیه اقتصادی بهره‌برداری، ادامه فعالیت آنها متوقف شده و به‌حالت متروک درآمده‌اند، که خود به دو دسته معادنی که ذخیره آن‌ها به اتمام رسیده و معادنی که هنوز ذخیره معدنی دارند، اما ادامه فعالیت و استخراج مواد از آن مقرون به‌صرفه نیست، تقسیم می‌شوند.

معادن روباز مس، آهن، سرب و روی، گهرسنگ‌ها، طلا و فیروزه و سنگ‌های ساختمانی و تزیینی، در صورت بهره‌برداری اصولی در راستای ترویج صنعت گردشگری، می‌توانند به مقاصد ارزشمندی برای بازدید گردشگران تبدیل شوند که در آنها امکان بازدید از فرایند کاوش، فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی، تجربه کاوش و استخراج، آشنایی با ماشین‌آلات و ابزار کار و نحوه استفاده از آن، ایجاد موزه معادن و مراکز تفسیر میراث گردشگری و به خدمت گرفتن افراد متخصص و جویای کار وجود خواهد داشت.

ایران با معادنی با قدمت چندهزار سال

ایران، سرزمینی با تنوع بی‌نظیر از منابع و کانی‌ها با معادن مختلف فعال و متروکه با قدمت چندهزار ساله‌ها است که ظرفیت جدید گردشگری معدنی در زنجیره ارزش و کسب و کار صنعت گردشگری محسوب می‌شود. آشنایی با ابزار و آلات اکتشاف و حفاریِ معادن از دوران باستان در معادن متروکه تا ابزار نوین کاوش در معادن امروزی، از جاذبه های این نوع گردشگری است.

آشنایی با منابع اولیه صنایع مهم کشور و سنگ‌های گران‌بها که از دل زمین استخراج می‌شوند، شناخت میراث‌تاریخی و آشنایی با یک یا چند دوره زمین‌شناسی، علاوه بر جذابیت، قابلیت تبدیل یک معدن به ‌مقصدی برای بازدید گردشگران و کسب درآمد پایدار برای مردم منطقه را داراست.

مشاهده انواع کانی‌ها و سنگ‌ها به‌ویژه سنگ‌های قیمتی و جواهر، حضور در معادن روباز و یا زیرزمینی، بازدید از روش‌های اکتشاف و استخراج آنها، عبور از تونل زیرزمینی، تماشای ماشین‌آلات استخراج از معادن و حمل و نقل برای مردم و گردشگران جذابیت خاصی دارد.

در کنار همه این ویژگی‌ها توجه به ظرفیت بکر میراث‌طبیعی و پدیده‌های جذاب طبیعت زنده و غیرزنده در مناطق مختلف کشور، شناسایی و بهادادن به معادن به‌ واسطه داشتن پیشینه بسیار طولانی و تنوع معدن‌کاری فرصتی مناسب برای گردشگری، اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی در کنار بهره‌برداری از معادن در ایران خواهد بود.

انگوران؛ بزرگترین مجتمع معدنی _گردشگری سرب و روی خاورمیانه

انگوران به عنوان بزرگترین مجتمع معدنی-گردشگری سرب و روی خاورمیانه، ظرفیتی نهفته از جاذبه گردشگری در ماه‌نشان استان زنجان از معادن فعال کشور و بزرگترین مجتمع معدنی سرب و روی خاورمیانه است که خرداد ماه ۹۹ به عنوان نخستین مجتمع معدنی گردشگری کشور مجوز فعالیت برای بازدید گردشگران را دریافت کرد و با توجه به آماده‌سازی واحدهای اقامت و اسکان، می‌تواند در شرایط پساکرونا، به عنوان یکی از مقاصد پربازدید گردشگرانی که به استان زنجان می روند، قرار گیرد.

ماه‌نشان که از قطب‌های معدنی استان زنجان است، غنی‌ترین معدن سرب و روی خاورمیانه و تنها معدن طلای فعال استان زنجان را در خود جای داده است که با وجود برخورداری از آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی و گردشگری، می‌تواند زمینه را برای جذب و ورود سرمایه‌گذار در قسمت‌های مختلف کشاورزی، معدنی، آبزی‌پروری، بوم‌گردی، ایجاد موزه و گردشگری منطقه را فراهم کند.

مجتمع انگوران بزرگترین معدن سرب و روی در خاورمیانه و دارای معدن سنگ عظیم تراورتن و معدن زیرزمینی با دو تونل به طول تقریبی هر کدام ۱۲۰۰ متر هم‌جوار است؛ همچنین تلاقی با ورودی ییلاق ماه‌نشان بر اساس وضعیت کوهستانی منطقه که تنها راه ورود و خروج عشایر از این مسیر است و قرار گرفتن در مسیر راه زنجان به تکاب و بنای تاریخی تخت سلیمان قرار دارد، از مزیت‌های ویژه انگوران برای جذب گردشگری و هدف مقصد معدنی-گردشگری در کشور است.

در نزدیکی معدن انگوران، کارخانه بزرگ کالسیمین وجود دارد که مواد اولیه استخراجی را از مجتمع انگوران با روپ‌وی (تله کابین) به طول تقریبی ۲۰ کیلومتر تا کارخانه حمل می‌کند که در آینده گردشگران می‌توانند با این تله‌کابین بخشی از مسیر را طی و بر فراز طبیعت زیبای منطقه ماه‌نشان و انگوران را مشاهده کنند.

پایان کانی‌ها پایان حیات معدن نیست

اکنون با توسعه گردشگری معدنی، پایان استخراج منابع و کانی‌ها دیگر پایان حیات یک معدن نیست و دیگر معدن به پدیده‌ای متروک و آسیب‌زا در کنار شهرها و روستاها تبدیل نمی‌شود، بلکه با تغییر و تحول و جان‌بخشی مجدد به یک کالبد به ظاهر بی‌روح، و ایجاد منابع اشتغال و درآمد، علاوه بر اینکه می‌توان از بروز آسیب‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کرد می‌توان معدن را به محلی برای گردشگری معدنی تغییر کاربری داد، برنامه‌ای که در بیشتر کشورهای دنیا برای معادن متروک و فعال، عملیاتی شده است.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد ۲۰ معدن در کشور از قابلیت و ظرفیت اجرای گردشگری معدنی برخوردار هستند؛ به طور مثال معدن زیرزمینی نخلک در استان اصفهان حدود ۲هزار سال قدمت دارد و در محل این معدن آثار باستانی قرار گرفته که پیشینه آن به دوران ساسانی می‌رسد؛ در کنار چنین جذابیت‌های صنعتی، طبیعی و تاریخی، سفر به عمق ۲۳۰متری زمین اتفاقی است که فقط در این معدن زیرزمینی تجربه خواهد شد.

معدن پتاس خور و بیابانک در اصفهان، معدن نمک گرمسار، معدن فلورین در سوادکوه مازندران، معدن فیروزه نیشابور قدیمی‌ترین معدن فعال جهان، معادن سرب و روی در نخلک انارک در نایین با سابقه حفاری معدنی ۲هزار ساله را می توان از معادنی با ظرفیت بالقوه گردشگرپذیری نام برد.

معدن فیروزه نیشابور پیرترین معدن فعال جهان

در گرمسار معادن زیرزمینی بسیار بزرگ نمک قرار دارد که از ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر برخوردار هستند؛ همچنین معدن فیروزه نیشابور با پیشینه حدود ۶ هزار و۳۰۰ سال به عنوان پیرترین معدن فعال جهان در ایران قرار دارد. تبدیل یک معدن سنگ تزیینی متروک در گلپایگان به جاذبه گردشگری پارک جنگلی هم یکی از نمونه‌های موفق اجرای گردشگری معدن در کشور است.

معدن زیرزمینی نمک ویلیچیکا در لهستان که هم اکنون فعال است، بخش‌های متروکه هم دارد که در ساختار زمین‌شناسی، ابزار آلات باقیمانده از معدن‌کاران در تونل‌ها، مجسمه‌های نمکی جذابیت ویژه‌ای ایجاد کرده تا حدی که درآمد گردشگری در بخش متروک از بخش فعال و معدن‌کاری بالاتر است. معدن متروک سنگ تزئینی در کشور سوئد که به سالن نمایش تبدیل شده و یا یک معدن سنگ تزئینی در پرتغال که به ورزشگاه فوتبال تغییر کاربری داده است، از دیگر نمونه‌های گردشگری معدن در اروپا است.

اکنون که گردشگران در همه‌جای جهان هر روز به‌دنبال مقصدهای شگفت‌انگیز، فعالیت‌های نو و تجربه اتفاقات جدید هستند، استفاده از معادن متروک و گردشگری معدنی می‌تواند فعالیتی اثربخش و بهترین فرصت برای اشتغال‌زایی و درآمدزایی شود؛ همچنین استخراج مواد معدنی و به‌ ویژه گهرسنگ‌ها همیشه برای مردم مرموز بوده زیرا دسترسی به معادن برای افراد عادی میسر نیست و گردشگری معدنی این فرصت را به افراد می‌دهد تا آن را تجربه کنند.

با توجه به شیوع بیماری کرونا و توصیه ستاد ملی مقابله به کرونا به در خانه ماندن و تاکید بر تعویق سفر به دوران پس از مهار بیماری کرونا اکنون بهترین فرصت برای مطالعه و شناخت بیشتر جاذبه‌های فرهنگی، گردشگری و طبیعی ایران و آشنایی با انواع گردشگری موضوعی ایجاد شده است. می‌توان با بررسی دقیق، مقصدهای جذاب و جدید گردشگری را برای مسافرت‌های فردی و گروهی در دوران پسا کرونا برنامه‌ریزی کرد.

منبع:ایرنا