بازار تبریز یکی از بزرگ ‌ترین و مهم ‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا بشمار می ‌رود گفته می شود بازار تبریز، با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع بزرگ‌ ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است. بازار تبریز، در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروان سراها، دالان ها، راسته ها و همچنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.

پیشتر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. این بازار حدود ۳ سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین ‌لرزهٔ تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است. بازار در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.

هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار در مرکز این چهارضلعی واقع شده ‌است. این بازار از سمت شرق به عالی‌ قاپو (مجموعهٔ کاخ‌های ولی‌عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانهٔ مهران‌رود را شامل می ‌شود و این دو بخش به وسیلهٔ پل‌های چوبی که در امتداد راسته ‌بازار قرار دارند، به هم متصل می ‌شوند.

پیش‌تر یکی از ارکان‌های اصلی و اساسی بازار ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه‌های آن‌ها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده ‌است. ارامنه داد و ستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به گونه‌ای که ارامنهٔ گرجستان برای نخستین‌بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.

بازارچه‌ های بازار :

ـ بازار امیر تبریز :

بازار امیر یکی از مهم‌ترین و پررونق‌ترین بازارهای تبریز است. میرزا محمدخان امیرنظام، فرزند شیخ علی‌خان وزیر شاه سلیمان و نوهٔ میرآخور شیخ صفی‌الدین اردبیلی، این بازار را بنا نهاده‌ است. وی در زمان ولی‌عهدی عباس میرزای نایب‌السلطنه وارد تبریز شده و به‌جهت حمایت‌های او به سمت امیرنظامی رسیده‌ است.

ـ بازار بلورفروشان تبریز :

بازار بلورفروشان (قیزبستی) پیش‌تر مکان فروش بهترین وسایل شیشه‌ای از جمله بلور در سطح تبریز بوده ‌است. تیمچه‌ها و سراهای آن شامل “تیمچهٔ قندفروشان”، “تیمچهٔ مظفریه”، “دالان بادامچی‌لر”، “دالان حاج شیخ”، “دالان میرزا مهدی”، “سرای میرزا مهدی” و “سرای گرجیلر (جورجیلر)” می ‌شود.

ـ بازار حرمخانه تبریز :

از تیمچه‌ها و سراهای بازار حرمخانه می ‌توان به “تیمچهٔ سعدیه”، “تیمچهٔ هاشمیه”، “سرای آلمانی‌ها” و “سرای صاحب‌دیوان”و (ساختمان سنگی کلانتری ۸ سابق) اشاره کرد.

ـ بازار شیشه‌گرخانه تبریز :

بازار شیشه‌گرخانه در گذشته محل فروش انواع شیشه بوده و بیش‌تر دکان‌های آن به شیشه‌سازی مشغول بوده‌اند. این بازار پیش‌تر از دو سرا به نام‌های “حاج رسول” و “میرزا علی‌النقی” تشکیل یافته بود؛ ولی شهرداری تبریز این دو سرا را تخریب کرده و در محل آن‌ها، بازار و پارک شمس تبریزی را احداث نمود. امروزه بازار شیشه‌گرخانه محل عرضهٔ انواع لوازم آرایشی و لوازم‌التحریر است.

ـ بازار صادقیه تبریز :

بازار صادقیه از گذشته تا به امروز، محل فروش انواع قالی دست‌بافت تبریز بوده ‌است. از تیمچه‌ها و سراهای معروف این بازار می‌ توان “تیمچهٔ حاج رحیم”، “دالان خونی”، “سرای بزرگ شاهزاده”، “سرای دباغایی”، “سرای دودری”، “سرای قدیم سید حسین”، “سرای کوچک شاهزاده” و “سرای میانهٔ سید حسین” نام برد.

ـ بازار عباچی تبریز :

“تیمچهٔ اخلاقی”، “تیمچهٔ حسینی”، “تیمچهٔ شعرباغان” و “سرای میراسماعیل” از تیمچه‌ها و سراهای مهم بازار عباچی محسوب می‌گردند.

ـ بازار کفاشان تبریز :

بازار کفاشان یکی از عمده‌ترین مکان‌های تولید و عرضهٔ کفش در تبریز است. تیمچه‌ها و سراهای متعدد این بازار، محل دوخت و تولید انواع کفش است. از مهم‌ترین تیمچه‌ها و سراهای بازار کفاشان می‌توان به “تیمچهٔ امید”، “تیمچهٔ حاج ابوالقاسم”، “سرای امید” و “سرای حاج ابوالقاسم” اشاره کرد.

ـ بازار یمنی‌دوز تبریز :

بازار یمنی‌دوز در گذشته محل دوخت نوعی کفش محلی به نام یمنی بوده ‌است. تیمچهٔ شفیع و سراهای آقا، شاهزاده و شفیع، از مشهورترین تیمچه‌ها و سراهای این بازار به‌شمار می‌روند.

راسته ‌بازار :

راسته‌بازار جزء یکی از بزرگ‌ترین بازارچه‌های بازار تبریز است. تیمچه‌ها و سراهای متعددی در این بازار وجود دارد که محل عرضه بسیاری از اقلام مورد نیاز مردم است و از این حیث به بازار ملی نیز شهرت دارد.

“تیمچهٔ حاج تقی”، “تیمچهٔ حاج شیخ”، “تیمچهٔ حاج صفرعلی”، “تیمچهٔ حاج محمدقلی”، “تیمچه‌های دودری”، “دالان خان”، “سرای حاج محمدقلی”، “سرای درعباسی”، “سرای دودری”، “سرای شیخ کاظم”، “سرای کچه‌چی‌لی”، “سرای گرچیلر (جورچلر)”، “سرای میرزا مهدی”، “سرای میانهٔ حاج سید حسین”، “سرای میرزا جلیل” و “سرای نوی حاج سید حسین” از مهم‌ترین تیمچه‌ها و سراهای راسته‌بازار محسوب می‌شوند.

مرتبط:

مجموعه‌ی تاریخی بازار تبریز