خانه لطفعلیان _میراثی ماندگار عصر قاجار
خانه لطفعلیان نمونه‌ای از معماری اصیل ایرانی است. در سال ۱۳۸۳، اداره میراث فرهنگی شهرستان ملایر این خانه را از مالک خرید. پس از آن، بنا موردمرمت قرار گرفت و تغییر کاربری داد. این مجموعه هم‌اکنون با نام «موزه ملایر» فعال و محلی برای معرفی آداب‌ورسوم و فرهنگ و تاریخ مردم شهرستان ملایر است.
ماجرای خانه لطفعلیان
داستان خانه لطفعلیان از آن‌جا شروع شد که مرحوم محسن مصدقی معروف به مصدق‌الممالک، در عصر فتحعلی شاه قاجار به واسطه رابطه خویشاوندی با دربار، توانست از معماران چیره‌دست آن دوره برای ساختن این خانه بزرگ استفاده کند. این خانه باشکوه وسعتی حدود ۱۲۰۰ متر داشت و در شهر ملایر قرار گرفته بود.
مجموعه شامل اندرونی، حسینیه و اصطبل بود. امروزه سالم‌ترین فضای باقی‌مانده از عمارت، مربوط به همان حسینیه است. بعدها شخصی به نام مرتضی‌خان لطفعلیان، این مجموعه را خرید. سپس بخش حسینیه این بنا را که برای انجام امور مذهبی مورداستفاده قرار می‌گرفت، به خانه‌ای زیبا تبدیل کرد. خانه و موزه لطفعلیان دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد. همچنین شاه‌نشین زیبایی با در و پنجره‌های اُرسی و شیشه‌های رنگی در آن به چشم می‌خورد. نامی که این عمارت به آن شناخته می‌شود، حاصل دوران زندگی خاندان لطفعلیان در آن است.
معماری عمارت
این خانه در دو طبقه ساخته شده است. سقف طبقه همکف، پوشیده از طاق‌های آجری زیباست و پوشش طبقه بالای آن به صورت مسطح با تیر چوبی است. نمای بیرونی خانه با کاهگل پوشیده شده و فاقد پنجره و تزیینات بیرونی است. این معماری خاص در دوره قاجار به‌خاطر حفظ حریم خانواده و تهدید اشرار بوده است. سردر ورودی خانه از آجرکاری‌ها و نقوش جالب توجه ساخته شده و کنار ورودی آن نیز پاخورهایی به شکل حجره، به چشم می‌خورد. ورودی خانه لطفعلیان به شکل هشت‌ضلعی یا هشتی‌کریاس است. این ورودی به‌وسیله راهرویی با پوشش طاق ضربی دالانی شکل بلند، به سه راه پشت‌بام، اصطبل و حیاط کوچک مستطیل شکلی منتهی می‌شود.
یکی از بخش‌های تشکیل‌دهنده این خانه، یک زیرزمین موسوم به «حوض‌خانه» با شش ستون آجری قطور است که یک حوض میان آن قرار دارد. دیوارهای زیرزمین با طاق‌های ضربی، تماما آجرکاری شده است. نقش این قسمت از بنا هنگام تابستان بسیار جالب‌توجه بوده است. به این دلیل که زیرزمین به‌واسطه آبی که در کانال حوضچه جریان داشته، در روزهای گرم سال از هوای خنکی برخوردار بوده و مالک خانه در تابستان گرم در زیرزمین تخت زده و به استراحت می‌پرداخت.
بخش‌ها مختلف موزه
این عمارت بزرگ اکنون کاربری موزه به خود گرفته است. موزه لطفعلیان چند سالن دارد. اشیایی از حفاری‌های صورت گرفته در سایت‌های متخلف باستانی در محدوده جغرافیایی این منطقه مثل تپه نوشیجان، دستکند سامن و … در این فضا گردآوری شده و مجموعه اشیای باستانی این موزه را تشکیل داده است.
قسمت دیگر این عمارت که سهم دیگر موزه را به خود اختصاص داده، مربوط به اشیای قدیمی است. این اشیا اغلب متعلق به دوران قاجار است. از جعبه ترازو گرفته تا چراغ‌های روشنایی تزیینی، لوازم آرایشگری، لوازم آشپزی، خانه و همچنین اسناد کتبی و اداری مربوط به دوران قاجار هستند. وسایل و کلکسیون‌هایی نیز از طرف ساکنان شهر و استان برای حفظ و نگهداری بیشتر و نمایش عموم به مجموعه اهدا شده است.
به موزه بیابید و یاد بگیرید
از جمله جنبه‌های فرهنگی آموزشی خانه لطفعلیان باید به اتاق باستان‌شناسی کودک اشاره کنم. این بخش، در طبقه اول و بعد از ورودی داخل حیاط قرار دارد. مکانی که برای تجربه، آشنایی و فضاسازی علم باستان‌شناسی و ایجاد علاقه در کودکان به باستان‌شناسی فراهم آمده است.
تعدادی مجسمه در قسمت دیگر از مجموعه‌ی لطفعلیان وجود دارد. این مجسمه‌ها بار فرهنگی دیگر این موزه را به دوش دارند. مجسمه‌های این بخش روایت‌گر یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر ملایر هستند که از آن به نام شیره‌پزی یاد می‌شود. شیره، سوغات ویژه شهر ملایر است که مهم‌ترین زمان آن فصل انگور چینی و در اواخر شهریور است. مراسم انگور چینی هرساله در روستای مانیزان ملایر انجام می‌شود که با بازدید از این بخش موزه، با مراحل آن آشنا می‌شوید.
سینما، تلویزیون و موزه
مسعود جعفری‌جوزانی یکی از کارگردان‌های شناخته شده کشورمان است که متولد شهرستان ملایر است. به افتخار این هنرمند فرهیخته، یکی از دالان‌های عمارت لطفعلیان نام او را گرفته و پوستر فیلم‌ها و آثارش در آن به نمایش درآمده است. عمارت لطفعلیان در تاریخ ۱۹ اسفندماه ۱۳۸۰ به شماره ۴۸۹۲ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است. این عمارت، یکی از جامع‌ترین دیدنی‌های همدان به حساب می‌آید. امروزه بازدید از خانه لطفعلیان از ساعت ۸:۳۰ صبح لغایت ۱۸ برای عموم با بهای دو هزار تومان امکان‌پذیر است.
آدرس :
همدان- ملایر- خیابان مصطفی خمینی
مرتبط:قبر مادر کریمخان زند در «قلعه پری»/ در روستای ملایر خوردن آش خیار را تجربه کنید