برای جهانی شدن میراث جهانی چه چیزی لازم است؟
ماه گذشته اسپانیا رکورد گرما با حرارت ۴۷.۲ درجه سانتیگراد را ثبت کرد. با وجود گرما، مردم محلی در آلگا، شهری با حدود ۱۴۰۰ نفر جمعیت در جنوب اسپانیا، هر شب از خانه‌های خود بیرون می‌آیند تا بنشینند و با همسایگان خود گپ بزنند. به همین دلیل الگار به دنبال ثبت این مراسم در میراث جهانی یونسکو است. ایده این است که رسم گردهمایی‌های عصرانه در فضای باز و همچنین میراث شهر حفظ شود.
میراث جهانی یک مکان دیدنی یا منطقه است که توسط یک کنوانسیون بین‌المللی از سوی یونسکو از آن محافظت می‌شود. هند نیز دارای چندین میراث جهانی از جمله غارهای آژانتا، قلعه آگرا، تاج محل و غیره است. همچنین، دولاویرا در گجرات و معبد راماپا در تلانگانا به تازگی ثبت جهانی شده‌اند.
رتبه‌بندی یونسکو یکی از معتبرترین معیارها برای ثبت و ارزش‌گذاری میراث جهانی است که به حفظ بقایای یک مکان، آداب و رسوم و یا بنای تاریخی یا شهر کمک می‌کند و به این میراث ارزش و توجه می‌بخشد؛ اما سوال این است که چگونه این اعتبار برای ثبت در میراث جهانی به دست می‌آید؟
غرور و افتخار
مبحث «میراث جهانی» توسط یونسکو به منظور حفظ ارزش اماکن و تاریخ و فرهنگ جوامع متفاوت طراحی و تدوین شده است. هر سایتی برای ثبت در این فهرست جهانی باید با معیارهایی که نشان می‌دهد «میراث فرهنگی و طبیعی‌شان برای دنیا ارزشمند و مفید است» و نباید به فراموشی سپرده شود، به داوری گذاشته شوند. ثبت جهانی شدن هر سایی ارزش آن را ارتقا می‌دهد و آن را روی نقشه جهانی قرار می‌دهد.
در بخشی از بیانیه یونسکو آمده است: «هنگامی که یک سایت در فهرست میراث جهانی ثبت می‌شود اعتبار حاصله اغلب به افزایش آگاهی شهروندان و دولت‌ها برای حفظ میراث کمک می‌کند. آگاهیِ بیشتر منجر به افزایش عمومی سطح حفاظت از میراث می‌شود. یک کشور همچنین می‌تواند از کمیته میراث جهانی برای حمایت از فعالیت‌های حفاظتی خود کمک مالی و مشاوره تخصصی دریافت کند.»
به گفته کریشنا منون، معمار، برنامه‌ریز شهری و مشاور حفاظت از دهلی که بیش از ۴۰ سال در این زمینه فعالیت داشته است، ثبت یک اثر در فهرست جهانی را نشان‌دهنده افتخار و غرور برای کشور می‌داند. او می‌گوید: «میراث چیزی است که به آن افتخار می‌کنید. ثبت جهانی میراث توریست‌های بیشتری را به خود جلب می‌کند و مردم می‌خواهند از چنین مکان مهمی دیدن کنند. در این روند، سایت به یک جاذبه گردشگری تبدیل می‌شود. همچنین علاوه بر دارا بودن ارزش تاریخی، به رونق اقتصاد کشور مقصد نیز کمک می‌کند.»
البته معیارهای انتخاب یک اثر برای ثبت در فهرست جهانی بسیار سخت‌گیرانه و دقیق است. آژانس فرهنگی سازمان ملل متحد در وبسایت خود اعلام کرده است که یک سایت باید دارای «ارزش جهانی برجسته» باشد و حداقل یکی از ۱۰ معیار موردنظر را برای درج در این لیست داشته باشد. هر سایت کاندید باید نشان‌دهنده «نبوغ بشر در خلق بنا یا رسوم خاص باشد» یا مدارک معتبر برای اثبات وجود سنت فرهنگی و تمدنی باشد که یا در گذشته حضور داشته‌اند و یا هم اکنون در میان جوامع امروزی به حیات خود ادامه می‌دهند.
در مجموع، فهرست میراث جهانی یونسکو شامل ۱۱۵۴ اثر تاریخی در ۱۶۷ کشور است. ایتالیا در صدر این فهرست با بیشترین تعداد میراث جهانی قرار دارد. این کشوردارای ۵۸ مکان، از جمله مراکز تاریخی شهر روم و فلورانس و ساحل آمالفی است. چین دارای ۵۶ سایت است و آلمان با ۵۱ سایت رتبه سوم را دارد و از اسپانیا (۴۹) و فرانسه (۴۸) جلوتر است. هند هم با ۴۰ سایت در رتبه ششم این فهرست قرار دارد. ایران هم با ۲۶ سایت در رتبه دهم به لحاظ بیشترین تعداد سایت‌های میراث فرهنگی دنیا قرار گرفته است.
۱۹۴ دولت عضو در یونسکو کنوانسیون میراث جهانی را تا ۲۳ اکتبر ۲۰۲۰ امضا کرده‌اند. تنها این کشورها که متعهد به حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی خود شده‌اند می‌توانند پیشنهاد نامزدی سایت‌های قلمرو خود را ارائه دهند.
نماد وضعیت
رتبه‌بندی میراث جهانی به یک کشور کمک می‌کند تا گردشگری و فرهنگ خود را بهبود ببخشد. این برچسب همچنین به عنوان یک هویت برای شهر و مردم آن عمل می‌کند. علاوه بر افتخار به این میراث، با ثبت یک اثر در منطقه یا شهری خاص، اطمینان حاصل می‌شود افرادی که در اطراف آن زندگی می‌کنند از میراث خود حفاظت خواهند کرد. هر سایت دارای تمدنی است که در نوع خود درخشان است. به عنوان مثال، معبد راماپا ساخته شده در قرن ۱۳، به دلیل استعدادهای خلاقانه، هنری و مهندسی‌شده در دوره کاکاتیا (۱۱۲۳-۱۳۲۳) دارای ارزش جهانی برجسته‌ای است که حفاظت از آن را به امری مهم بدل می‌کند.
دولاویرا نیز یکی از بزرگ‌ترین شهرهای هاراپان است که به دلیل تکنیک‌های پیچیده حفاظت از آب شناخته شده است. این شهر نمونه برجسته‌ای از برنامه‌ریزی شهری هاراپان است که با شهرسازی از پیش طراحی‌شده، استحکامات چندلایه، سیستم زهکشی و استفاده گسترده از سنگ به عنوان مصالح ساختمانی یک شگفتی منحصربه‌فرد به شمار می‌رود. دولاویرا همچنین دارای مخازن ذخیره آب باران و یا آب شیرین بود. همه این ویژگی‌ها نشان‌دهنده هوش و نبوغ در تمدن هاراپا هستند. همچنین در رابطه با سیستم برنامه‌ریزی شهری دولاویرا کتیبه‌هایی یافت شده است.
ارتباطات تجاری بین‌منطقه‌ای در دولاویرا نیز به عنوان میراث مشترک بشریت شناخته شده است. یونسکو در بیانیه‌ای گفت: «مصنوعاتی از جنس‌های مس، صدف، سنگ، جواهرات ساخته شده از سنگ‌های نیمه‌قیمتی، سفال، طلا و عاج در این مکان یافت شده است.»
نگاهی گذرا به گذشته به ما کمک می‌کند تا زمان حال را درک کنیم. بنابراین، حفظ و نگهداری چنین سایت‌هایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ البته به گفته کارشناسان این امر تنها با پشتیبانی دولت‌ها امکان‌پذیر خواهد بود. سازمان‌های غیردولتی نیز باید نقش هماهنگی ایفا کنند. کشورها و سران باید تلاش کنند تا هیئت‌های بازدید را به این سایت‌ها ببرند، تا تمرکز بیشتر و دید بهتری نسبت به این میراث و سایت‌ها به دست بیاید. تنها در این صورت می‌توان گردشگری را در این مکان‌ها فعال کرد.
میراث را می‌توان در سه دسته محلی، ملی و بین‌المللی قرار داد. همه آثار تاریخی به عنوان میراث جهانی به رسمیت شناخته نشده است.
در سال ۲۰۱۷، احمدآباد با ۲۶۰۰ محوطه میراث و بیش از دوازده اثر حفاظت شده ASI به عنوان اولین شهر میراث جهانی کشور اعلام شد و به باشگاه ممتاز شهرهای میراث مانند پاریس، قاهره و ادینبورگ پیوست. باکتاپور در نپال و گاله در سریلانکا دو شهر دیگر از شبه قاره در لیست بودند. دو سال بعد، شهر دیواری جیپور، معروف به میراث معماری نمادین و فرهنگ فعال، به دومین شهر از این کشور تبدیل شد که به رسمیت شناخته شد.
دهلی، با منطقه ییلاقی لوتین (lutyens) اعلام نامزدی کرد، اما در مه ۲۰۱۵ بدون ذکر دلیل آن را لغو کرد. منون توضیح می‌دهد که هر شهر شخصیت خاص خود را دارد و گاهی اوقات این شخصیت تغییر می‌کند. او می‌گوید: «اگر خانه‌های ییلاقی از دهلی در حال محو شدن باشند و یکی پس از دیگری به آپارتمان تبدیل شوند، دیگر نمی‌توانید آن را یک شهر ییلاقی بنامید. اما اگر آن را مانند منطقه ییلاقی حفظ کنید، به یک منطقه میراث جهانی تبدیل خواهد شد. مناطقی که به عنوان میراث جهانی به رسمیت شناخته شده‌اند می‌توانند برای حفظ تمدن و فرهنگ آن منطقه مفید باشند، اما گاهی اوقات تحت تاثیر دیگر کشورها قرار می‌گیرند. وقتی تغییررخ داد این منطقه دیگر قابلیتت ثبت جهانی شدن را نخواهد داشت.»
با این حال، سوء‌استفاده از این مکان‌ها و آثار نگران‌کننده بوده است. گروهی از آثار تاریخی در هامی که در میراث جهانی فهرست یونسکو ثبت شده‌اند، در سال ۱۹۹۹ به دلیل ساخت قسمتی از پل معلق کابلی که یکپارچگی و اصالت این ملک را تهدید می‌کرد، در فهرست میراث جهانی در معرض خطر قرار گرفتند.
اما گاهی اوقات حفاری در یک سایت اعلام‌شده می‌تواند بر ارزش آن مجموعه بیفزاید. محمد کاکا، مدیر سابق یکی از پروژه‌های حفاری در هندوستان، داستان جذاب کاوش، حفاری و کشف مناطق نزدیک فاتح‌پور سیکری در اوتارپرادش را توضیح می‌دهد که در طی آن نقاشی‌های ماقبل‌تاریخی پیدا شده است. او می‌گوید: «این امر مستلزم مرمت غارها، حفاظت از نقاشی‌ها و ارتقاء کل منطقه به عنوان یک مکان گردشگری است. همچنین دالان غارها بسیار خطرناک است پس باید آن را ایمن کرد.»
مرتبط: