ژئوپارک ها در واقع سایت های زمین شناختی منحصربه فردی هستند که در کنار جوامع محلی قرار دارند و آنها می توانند چنین میراث طبیعی و زمینی را در کنار خود حفظ کنند.

همکاری و همیاری جوامع محلی در حفظ و نگهداری میراث زمین شناختی ، طبیعی و فرهنگی ، راهکار و راهبردی موثر به شمار می رود که حاصل آشنا شدن مردم با ارزش میراث و پدیده های گوناگون محدوده ژئوپارک و نقش آنها در بهبود وضعیت زندگی شان است. در واقع جدا از تعریف یونسکو و به زبان ساده تر می توان گفت ژئوپارک محدوده ای است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایت های پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگی های فرهنگی جذاب و از همه مهم تر مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه های توسعه، حفاظت و پایدار است.

یونسکو نیز این سایت ها و پدیده ها را در کنار نقش جوامع محلی در حفظ و نگهداری از آنها به عنوان ژئوسایت می شناسد به نحوی که تا کنون ۱۴۷ ژئوپارک در ۴۲ کشور به شبکه ژئوپارک های جهان پیوسته اند.

مشخص کردن محدوده ژئوپارک توسط سازمان های مرتبط، ثبت محوطه یا پدیده های طبیعی موجود ژئوپارک در فهرست میراث طبیعی ملی، حفاظت و نگهبانی دائمی و تامین امنیت گردشگران در محدوده مورد نظر،  داشتن راهنمای متخصص دارای مجوز فعالیت از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مسلط به علوم زمین،  اطلاع رسانی و آگاه سازی مناسب مبنی بر معرفی و اهمیت آثار موجود در ژئوپارک و نحوه استفاده و بازدید از آثار در قالب بروشورها و اقلام تبلیغاتی و اطلاع رسانی، ایجاد تاسیسات اقامتی و پذیرایی موقت استاندارد شده در قالب کمپینگ و کلبه و سرویس های بهداشتی با معماری و مصالح سازگار و همگون با محیط از جمله اقداماتی است که باید هر نهادی که مسئولیت ژئوپارک ها را بر عهده می گیرد، انجام دهد.

یکی از این ژئوپارک ها که دارای چندین ژئوسایت است و در واقع در خاورمیانه تنها ژئوپارک شناخته شده از سوی یونسکوست،جزیره قشم است. ایران در نظر دارد تا دومین ژئوپارک خود را به شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو معرفی کند. این ژئوپارک در محدوده منطقه آزاد ارس واقع شده است.

کلیسای سنت استپانوس، کلیسای چوپان، اشکال ریپل مارک(اشکال موجی شکل)، کوههای طهلوم، چشمه گئچی قالاسی، راک فال، آسیاب خرابه، ژئوسایت علی باشی (پرموتریاس) ژئوسایت هایی هستند که در کنار هم ویژگی های نامیده شدن به عنوان یک ژئوپارک را دارند. این ژئوسایت ها در منطقه آزاد ارس و منطقه جلفا به عنوان ژئوپارک ارس شناخته می شود و مدیریت آن تحت نظارت سازمان منطقه آزاد ارس است.

پرونده ژئوپارک ارس یک بار در سال ۸۹ به شبکه جهانی ژئوپارک‌ها فرستاده شد، اما پس از بازدید ارزیابان این شبکه از ارس در سال ۱۳۹۰، این منطقه واجد شرایط کافی برای معرفی به عنوان ژئوپارک جهانی تشخیص داده نشد. مشکل اینجا بود که به جامعه محلی آن طور که مدنظر ارزیابان است، پرداخته نشده بود. به همین دلیل قرار شد پس از رفع نواقص و تکمیل موارد مشخص شده، دوباره درخواست جدیدی آماده و ارسال شود. این پرونده ولی به دلیل تغییرات مدیریتی در سطح منطقه آزاد ارس، نتوانست در سال ۹۷ به یونسکو فرستاده  شود به همین دلیل امسال بار دیگر مسئولان این ژئوپارک تلاش خود را کردند تا پرونده به یونسکو برای بررسی فرستاده شود.

کلیسای چوپان

تا کنون زیرساختهای گردشگری حدود ۷ ژئوسایت ایجاد شده است برخی از ژئوسایت ها هم هستند که به دلیل ویژگی هایی که دارند فاقد امکانات برای بازدید هستند ولی پرونده ارس دارای ۲۴ ژئوسایت است که فعلا با همین تعداد بسته شده ولی امکان دارد به تعداد آنها در ماههای آینده افزوده شود.

برای ژئوپارک های ایران چه آنها که جهانی شدند و چه آنها که پرونده شان در دست تکمیل است، فردی به نام علیرضا امری کاظمی تلاش می کند تا به سازمانهای دولتی مرتبط با این ژئوپارک ها مشورت دهد او مشاور پرونده ژئوپارک ارس هم هست که درباره روند پرونده آن به خبرنگار مهر می گوید: پرونده روز نهم آذرماه به کمیسیون ملی یونسکو در ایران داده شد تا به سازمان یونسکو ارسال کنند. دو ماه طول می کشد تا این پرونده مورد ارزیابی قرار گیرد. بعد کارشناسان یونسکو اگر اعلام کنند که این پرونده با معیارهای آنها هماهنگ است، نسبت به اعزام ارزیابان و بازدید میدانی و چک کردن صحت مطالبی که در پرونده ذکر شده، اقدام می کنند. این بازدید از نیمه خرداد تا نیمه مرداد سال آینده خواهد بود و آنها هر زمان که بخواهند در طول این مدت سه روز را باید در ارس بمانند و بازدید کنند.

راک فال

وی ادامه می دهد: ارزیابان سپس گزارش بازدید خود را به شورای جهانی یونسکو می فرستند. سپتامبر ۲۰۲۰ جلسه ای تشکیل می شود و نتیجه برای شورای اجرایی یونسکو ارسال خواهد شد تا آنها از کانال رسمی خود اعلام کنند که آیا  این ژئوپارک جهانی شده است یا نه. باید پروسه رای نهایی بگذرد در این مدت کسی نمی داند تکلیف پرونده چیست. چون باید رای نهایی را مقامات سطح بالای یونسکو نیز تایید کنند. ولی در هر صورت سال ۲۰۲۰ مشخص خواهد شد که ارس جهانی می شود یا نه البته درصورتی که این پرونده برای ارزیابی ارسال شده باشد.

 اکنون ارس  شبکه همیاران ژئوپارک را تشکیل داده و برای آنها در نظر دارد تا چندین ساعت کلاس آموزشی برگزار کرده و آنها را با این پدیده و زندگی در کنار پدیده های زمین شناختی آشنا کند. خللی که باید در تدوین پرونده جدید به آن پرداخته می شد.

کارهای دیگری نیز در دست انجام است درست مانند ژئوپارک قشم که محصولاتی با موضوع ژئوپارک تولید شد، در اینجا نیز قرار است محصولاتی که توسط جامعه محلی تولید می شود، رنگ و بوی ژئوپارک را بگیرند درواقع محصول همان است منتها تحت لوای ژئوپارک مهر می خورد و البته که باید شرایط زیست محیطی نیز در آنها رعایت شود.

اکوموزه گلفرج

از طرفی نگرانی بابت ساخت و سازهای غیرمجاز در ارس وجود ندارد. چرا که این ژئوسایت ها در مسیرهایی قرار گرفته اند که یا نزدیک به محدوده مرزی بین ایران و جمهوری نخجوان است و یا در مسیر و جاده واقع شده اند و عملا امکان ساخت و ساز کنار آنها نیست.

در اینجا یک اکوموزه ای نیز ایجاد شده به نام گلفرج که اتفاقا باعث شده تا جامعه روستایی که گلفرج را خالی از سکنه دیده بودند به روستا برگردند این اتفاق را ژئوپارک به فال نیک گرفته و به پرونده خود نیز اضافه می کند. در واقع منطقه گلفرج از نظر زمین شناسان پدیده های غنی و فسیل های متعددی نیز دارد و نشان دهنده همزیستی محیط زیست با انسان است.

نکته دیگر اینکه این ژئوسایت ها دارای یک مرکز اطلاعات گردشگری هستند که باید کمی روی آن بیشتر تمرکز شود تا بتواند پاسخگوی بازدیدکنندگان باشد. ولی در هر ژئوسایت یک مرکز اطلاعات ایجاد شده و اگر مسیری نیاز به هموار شدن داشته صورت گرفته و تابلوهای توضیحی نیز نصب شده است.

منتها هنوز یک بخش مدیریتی مستقل برای ژئوپارک ارس در چارت اداری سازمان منطقه آزاد ایجاد نشده است. این موضوعی است که یونسکو از هر ژئوپارکی درخواست دارد با این وجود اما مدیرعامل منطقه آزاد ارس فاطمه منیری مدیر گردشگری و میراث فرهنگی خود را به عنوان مدیر ژئوپارک ارس معرفی کرده است.

حالا ژئو پارک ارس باید به سمت معرفی آن در سطح ایران و جهان قدم بردارد اکنون برای کسانی که میخواهند جلفا را ببینند آخر هفته ها اتوبوس گردشگری تعبیه شده ولی هنوز برای ژئو سایتها این اتفاق نیفتاده هرچند که جاذبه های جلفا با ژئو سایتها تقریبا یکی هستند ولی شاید بهتر بود با برند ژئو پارک این گشت ها انجام میشد .

منبع:خبرگزاری مهر