کاخ نیاوران در شمال شرق تهران (شمیرانات) قرار دارد. شکل گیری کاخ نیاوران به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد. مجموعه کاخ نیاوران که پس از انقلاب اسلامی به مجموعه ای موزه ای تبدیل شده است تا سال ۱۳۷۸ با مجموعه سعدآباد بطور مشترک اداره می گردید و از آغاز سال ۱۳۷۹ رسماًٌ مستقل شد.
اکنون با در بر گرفتن ۵ موزه (کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی) و فضاهای فرهنگی دیگر همانند تالار آبی، سینمای اختصاصی و گالری جهان نما و همچنین باغ نیاوران که از باغهای سه گانه ییلاقی و بزرگ شمال قدیم بوده است جاذبه هایی از تاریخ، فرهنگ و طبیعت را به تماشا گذاشته است.
در تارنمای مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ نیاوران می توان به اطلاعاتی مفید درباره تاریخچه، موزه ها، مجموعه آثار، مرمت، خدمات فرهنگی آموزشی، امکانات برای کودکان، مرکز اسناد، تازه ها، کیفیت ارتباط با مجموعه کاخ نیاوران و تارنمای برخی دیگر از موزه ها را یافت.
تاریخچه کاخ نیاوران:
کاخ نیاوران، از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار می باشد. بناهای مجموعه کاخ نیاوران متعلق به دوره های قاجار و پهلوی می باشد. ابتدا شاهان قاجار کاخ نیاوران را مکان خوش آب و هوا جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می دهد تا در منطقه ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران که وسعتی بسیار کمتر از امروز داشت باغی مصفا بسازند.
درکنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلیشاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعدا به نام «نیاوران» مشهور شد.
محمد شاه نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین شاه « کاخ صاحبقرانیه» را در باغ نیاوران ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شد مشهور به کوشک احمدشاهی است. در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک باغ نیاوران تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت وی و خانواده اش ساخته شد.
اکنون محوطه کاخ شامل کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی و گلخانه ها و مدرسه اختصاصی پهلوی می باشد. در سال ۱۳۵۷ مجموعه کاخ نیاوران توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال ۱۳۶۰ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال ۱۳۶۵ کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت.
در سال ۱۳۶۸ مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سالهای بعد موزه جهان نما (۱۳۷۶)، کاخ صاحبقرانیه (۱۳۷۷) و کوشک احمدشاهی (۱۳۷۹) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
سبک معماری کاخ:
بنای کاخ نیاوران ( niavaran palace ) (با ۹۰۰۰مترمربع زيربنا) در سال۱۳۳۷ آغاز شده و بعد از وقفه اي مجدداً در سال۱۳۴۲ ادامه يافته است. مجموعه كاخ نیاوران از سال۱۳۴۷ به عنوان محل سكونت محمدرضا پهلوی و خانواده (غير از ايام تابستان) مورد بهره برداری قرار گرفته است. كاخ نیاوران دارای دو طبقه اصلی و نيم طبقه ای در وسط با سبكی مدرن است.
طبقه اول کاخ نیاوران:
در سرسرای اصلی طبقه اول کاخ نیاوران مجموعه ای از قالي های دستبافت ايرانی ديده مي شود كه ازمهم ترين آنها می توان به فرش مصور چهره پادشاهان و مشاهير ايران از دوره هخامنشی تا قاجار، بافت كرمان اشاره كرد. بخشهای ديگر طبقه اول کاخ نیاوران عبارتند از: سينمای اختصاصی، سالن پذيرايی (با سفالهای به دست آمده از حفاريهای مارليك و املش)، اتاق غذاخوری و… مجموعه ای از ظروف چينی سده نوزده فرانسه با نقش ناپلئون و خانواده سلطنتی نيز در يكی از راهروهای اين طبقه نگهداری می شود. بخش فروش محصولات فرهنگی نيز در سمت چپ ورودی طبقه اول کاخ نیاوران قراردارد.
نيم طبقه دوم کاخ:
آثار ارزشمندی از جمله مجسمه بودا (حجاری متعلق به قرن سوم ميلادی)، صفحه هايی از زندگی بودا (كنده كاری روی سنگ، متعلق به سده سوم ميلادی) و آثار عاج هندی، ديده می شود. در بخش ديگری از نيم طبقه دوم کاخ نیاوران مجموعه لباس های نظامی و شخصی و نشان های محمدرضا پهلوی نگهداری مي شود. نقاشی صحنه ای از دربار كريمخان زند متعلق به ۱۱۹۲ هـ.ق در پله های طبقه دوم جلب توجه می كند. اتاق كار فرح ديبا نيز درنيم طبقه دوم مجموعه کاخ نیاوران واقع شده است.
طبقه دوم کاخ اختصاصی:
اتاق نشيمن (با ميز تحريری به سبك لويي شانزدهم، متعلق به سده ۱۸فرانسه)، اتاق استراحت نيمروزی (با تابلو فرش هايي از چهره تاج الملوك و رضاخان)، اتاق خواب شاه و فرح، اتاق آرايش فرح، اتاق لباس های فرح (با لباس های سوزن دوزی بلوچستان)، اتاق مطالعه و اتاق «استراحت و نشيمن» فرحناز (با سرويس بهداشتی مجزا)، اتاق نديمه، اتاق نشيمن و استراحت عليرضا (با سرويس بهداشتی مجزا) و اتاق مطالعه او (با مجموعه ای از نشان های ناوگان های نيروی دريايی).
سقف كاخ نیاوران از جنس آلومينيوم و متحرك است و علاوه بر آثار قديمی، آثاری از هنرمندان معاصر ايران و جهان درآن نگهداری می شود. فضاهای کاخ نیاوران با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف پوشیده شده اند.
عمارت کوشک احمدشاهی:
عمارت کوشک احمدشاهی، اواخر دوره قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا گردید. از ویژگی های عمده بنای کوشک احمدشاهی تزئینات و نمای آجری به کار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است. ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که به وسیله چندین پله از کنار حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی، به کوشک منتهی می شود.
کاخ صاحبقرانیه :
ناصرالدین در سال ۱۲۶۷ ﻫ.ق دستور داد ساخت کاخ نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی خانه، حمام و ۵۰-۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل ۴ اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد.
پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید. در دوران پهلوی اول کاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی می شود، اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مکان دیگری برگزار می گردد.
موزه جهان نما:
در سال ۱۳۵۵ شمسی، فضایی در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه جهت نگهداری آثار و اشیاء هنری اهدایی به فرح دیبا و یا خریداری شده توسط وی با چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین در نظر گرفته شد. بر سقف تالار میانی موزه جهان نما، نقاشی روی چوب با نقوش گل و مرغ شیراز به چشم می خورد. موزه جهان نما در بهمن ماه سال ۱۳۷۶ گشایش یافت.
مرتبط:
کاخ نیاوران
آشنایی با کاخ و موزه نیاوران
