کلمه کردستان(کوردستان) ابتدا در زمان سلجوقیان به‌طور رسمی استفاده و از آن پس ثبت شده است. این استان در غرب کشور با ۲۸۲۰۰ کیلو‌متر‌مربع مساحت قرار دارد، همچنین دارای ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق است و در طول سال‌های جنگ زخم‌های بسیاری بر مردمانش وارد آمده است. در کردستان ۱۲۳۴ اثر تاریخی شناسایی شده و حدود ۵۰۰ اثر از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. آنچه که در ادامه می‌خوانید تنها بخشی از آثار این استان زیبا است.

مسجد جامع سنندج

مسجد جامع سنندج در ضلع شمالی خیابان امام‌خمینی(ره) قرار دارد. بر اساس مدارک موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان‌الله‌خان، والی کردستان در سال ۱۲۲۸ هجری قمری ساخته شده است. این مسجد دو ایوانی است با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن ۱۲ حجره برای طلاب علوم دینی ساخته شده است.

مسجد دارای شبستانی بزرگ با ۲۴ ستون است و اطراف شبستان و سر ستون‌ها با کلام‌الله مجید مزین شده است. برای تزئین دیوارهای مسجد از کاشی‌های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره‌های آن سنگ مرمر به‌کار رفته است.

مجموعه پارک تفریحی آبیدر – سنندج

این مجموعه در غرب شهر سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه کوه آبیدر قرار گرفته است. شهر سنندج از فراز این پارک چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه می‌باشد که بزرگ‌ترین سینمای رو‌باز (تابستانی) کشور در این باغ جای گرفته است. این مجموعه از قدیم‌الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است.

عمارت آصف یا خانه کرد – سنندج

عمارت آصف یا خانه کُرد موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین و بزرگ‌ترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یک قوم در ایران است. این موزه در خیابان امام‌خمینی‌(ره) شهر سنندج واقع شده است.

این موزه در عمارت آصف برپا شده و این عمارت یکی از بزرگ‌ترین عمارت‌های اعیانی شهر سنندج است که دارای ارزش‌های ویژه معماری از لحاظ آجر‌کاری و گچبری و اروسی‌سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام‌های سنندج می‌باشد. بنای اولیه این عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره‌های قاجار و پهلوی تکمیل شده است.

عمارت وکیل – سنندج

این مجموعه بزرگ در خیابان کشاورز واقع شده است و شامل ۳ حیاط با عمارت‌های مربوطه و یک حمام‌خصوصی در داخل مجموعه و یک حمام عمومی در خارج آن است.

بخش اصلی عمارت وکیل در دوران زندیه ساخته شده و بخش‌های دیگر متعلق به دوره قاجار است. مجموعه دارای تزئیناتی چون آجرکاری‌های زیبا و اروسی‌های پرکار است و حیاط مرکزی دارای سقف شیروانی با طرح کلاه فرنگی است.

قلعه باستانی زیویه – سقز

قلعه باستانی زیویه در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی سقز روی تپه‌ای نسبتا مرتفع که به محیط اطراف اشراف کامل دارد بنا شده و اکنون تنها بخش‌هایی از آن باقی مانده است. در مورد عظمت و اهمیت تپه زیویه مطالب بسیاری در کتاب‌ها نوشته شده است. از حفاری‌های این تپه که اکثرا در گذشته و به‌صورت غیر مجاز بوده اشیای زیادی به‌دست آمده که بعضی از آنها در موزه‌های داخلی و بسیاری هم در موزه‌های خارج هستند.

از جمله اشیای به دست آمده قطعات عاج منقوش بوده که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آنها حک شده و از ارزش ویژه‌ای برخوردار است.

از روی چند قطعه از آنها، نقش برجسته آبیدر سنندج طراحی، بزرگ‌نمایی و ساخته شده است. گردنبند طلا و سر عقاب طلائی از دیگر نمونه‌های اشیای کشف شده تپه زیویه هستند که از ارزش زیادی برخوردارند. آثار این تپه مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است.

قلعه باستانی قمچقای – بیجار

بقایای قلعه قمچقای در ۴۵ کیلومتری بیجار قرار دارد. بنای این قلعه به سده‌های ۸ و ۹ قبل از میلاد می‌رسد. اطراف قلعه را دره‌های ژرف در‌بر گرفته که یک‌سوی آن مسلط به دره‌ای به نام دره شاهان است. این قلعه ظاهرا تا دوره‌های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در این قلعه سفال‌هایی از دوره اسلامی (قرن ۶ و ۷ قمری) به‌چشم می‌خورد. بیرون قلعه و در سمت شمال‌غربی، بقایایی از دیواره‌ها و تراس‌بندی‌ها دیده می‌شود. این پشته از طریق پلکانی که از سنگ کوه تراشیده شده با اراضی مرتفع شمالی مرتبط بود.

منطقه اورامان

یکی از مناطق زیبای استان کردستان، منطقه اورامان است که در شرق مریوان قرار دارد و دارای کوهستان‌های زیبا با پوشش جنگلی است.

رودخانه بزرگ سیروان، از این منطقه و دره اورامان عبور می‌کند و به رودخانه دیاله در عراق می‌پیوندد.

روستای اورامان‌تخت در جنوب‌شرقى‌ مریوان قرار دارد که به‌وسیله جاده‌اى به طول ۷۵ کیلومتر به شهر مریوان متصل مى‌شود.

این روستا را هزار ماسوله نیز مى‌نامند زیرا معمارى آن همانند ماسوله است. حیاط هر خانه بام خانه‌اى دیگر است، اما با وسعتى بیشتر.

معمارى اورامانات و سرسبزى این منطقه کوهستانى رویاى پله‌هایى به سمت بهشت را متصور مى‌کند. خانه‌هاى این روستا با سنگ و اغلب به‌صورت خشکه و به‌صورت پلکانى ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامان‌تخت زمانى شهرى بزرگ بوده و مرکزیتى خاص داشته، به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه‌‌ اورامان یاد مى‌کرده‌اند.

به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمه‌هاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر‌شالیار و به‌ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل‌توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است.

 دریاچه زریوار – مریوان

دریاچه زریوار در ۳ کیلومتری شمال باختری مریوان قرار دارد و از زیباترین میراث‌های طبیعی استان کردستان به‌شمار می‌آید. آب این دریاچه از چشمه‌های جوشان و رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزد، تامین می‌شود.

آب تالاب شیرین است و از تعدادی چشمه‌ کف‌جوش و بارش تأمین می‌شود. همچنین در بیشتر زمستان‌ها سطح دریاچه کاملا یخ می‌بندد.

طول دریاچه زریوار حدود ۵ کیلومتر و عرض آن حدود ۶/۱ کیلومتر است. وسعت تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداکثر عمق آن ۵/۵ متر است.

این دریاچه با وسعت حدود ۵/۸ کیلومترمربع، در یک فرونشست محلی به نسبت باریک در پهنه سنندج تشکیل شده که دو سوی خاوری و باختری آن به گسل طولی شمال باختری- جنوب خاوری محدود است.

وجه تسمیه زریوار و زریبار که هر دو در منطقه متداول است، به واژه زری که در زبان کردی به معنی دریاچه است، باز‌می‌گردد. پسوند دار و بار پسوند تشبیهی و زریبار یا زریوار به معنی دریاچه‌وار است. درباره این دریاچه افسانه‌های متعددی وجود داد که مشهورترین آنها وجود شهری مدفون در زیر آب‌های دریاچه است.

کتیبه تنگی‌ور – کامیاران

در ۴۵ کیلومتری شمال‌غربی کامیاران بین روستای تنگی‌ور و یوزیدر روی صخره‌ای در دره تنگ، کتیبه تنگی‌ور به خط میخی و زبان آشوری حجاری شده است.

چشمه باباگرگر – قروه

در روستای بابا‌گرگر، در ۱۸ کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان قروه، چشمه‌ای جوشان همیشه می‌خروشد که به آن دنگز می‌گویند. آب این چشمه در استخری عمیق و مدور به محیط ۲۰۰ متر جمع می‌شود. این چشمه پر آب دارای آبی است که رنگ آن مایل به سرخ است و در بعضی مواقع به رنگ زرد مایل به لیمویی درمی‌آید.

آب این چشمه به علت وجود املاح معدنی به‌ویژه گوگرد، رنگین است. ظاهرا این آب برای امراض سودایی و پوستی مناسب است و در درمان سوء‌هاضمه و دیگر بیماری‌های دستگاه گوارش و نیز راشیتیسم و درمان تورم مؤثر می‌افتد. این چشمه و امامزاده باباگرگر در کنار آن، از مکان‌های طبیعی و تاریخی استان محسوب می‌شوند.

چشمه آب تلخ (پیرصالح) – بیجار

چشمه آب‌تلخ در روستای قشلاق از شهرستان بیجار قرار دارد. علت نام‌گذاری این چشمه به علت تلخ بودن آب آن است. هر چند دلیل تلخ بودن آب این چشمه به روشنی مشخص نشده است، اما آب آن برای درمان بیماری‌های روماتیسمی مؤثر است.

منبع:توریسم پرس