ایران شهرها و روستاهای فراوانی دارد که هر کدام زیبایی خاص خود را دارند. برخی از آنها به قدری زیبا هستند که احساس می کنید وارد اروپا شده اید؛ جاده های سرسبز، آب وهوای عالی، مناظر و چشم اندازهای فوق العاده و مردمان مهمان دوست.یکی از زیباترین شهرستان های ایران که در شمال غرب و نزدیک مرز آذربایجان و ارمنستان قرار گرفته است، کلیبر نام دارد.
شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی واقع شده است و نزدیک به ۹۰ هزار نفر جمعیت (با روستاهای اطراف) دارد و مرکز آن شهر کلیبر است و حدود ۹ هزار نفر جمعیت دارد.
افرادی که از پایتخت قصد بازدید از این بهشت زیبا را دارند باید پس از کرج وارد اتوبان زنجان شوند و مسقیم به سمت تبریز (۶۲۰ کیلومتر) بروند. از همان ابتدای ورودی تبریز تابلویی به سمت اهر و کلیبر وجود دارد که باید وارد جاده ای دو طرفه بشوید و حدود ۲۱۰ کیلومتر را بپیمایید تا به شهر کلیبر برسید. ورودی شهر یک میدان کوچک و شیب دار است که سه جهت بیشتر ندارد: راهی که وارد شهر شده اید، خیابان سمت چپ که شما را به داخل شهر و بافت قدیمی آن می رساند و خیابان سمت راست که شما را به خانه های نوساز شهر می رساند.
سراسر منطقه کلیبر را جنگل‌های تنک و مراتع سرسبز پوشانده اند و آب و هوای معتدل کوهستانی دارد. بیشتر مواقع کوه های این شهرستان را مه پوشانده است.
جاذبه های داخل شهر کلیبر شامل بافت قدیمی مغازه ها و خانه ها و باغ ها و رودخانه ها است. تقریبا همه باغ ها شخصی هستند و فرد غریبه اجازه ورود به آنها را ندارد. اهالی کلیبر برای وقت گذرانی، تفریح، دور هم جمع شدن ها در روزهای خوش آب و هوای بهار و تابستان، باغ را انتخاب می کنند. به تازگی باب شده است بیشتر مالکان برای خود خانه هایی داخل باغ می سازند و شب های زیبای تابستان را در آنجا سپری می کنند. لذتی دارد شب خوابیدن در بهار خواب هایی که صدای جریان آب رودخانه در آنها به گوش می رسد.
البته داخل شهر معماری های قدیمی و آثار باستانی هم وجود دارد. به طور مثال، باید به مسجد جامع کلیبر اشاره کرد. این مسجد گنبدی بزرگ دارد و در گذشته مناره ای به ارتفاع ۴۵ متر و قطر ۱۷ متر داشته است. اما این مناره در اثر بمباران روس ها در سال ۱۳۲۰ خورشیدی آسیب دید و ده سال بعد به طور کامل فروریخت. این بنا ۵۰ متر ارتفاع و ۳۰ متر عرض دارد.
در فضای روبه روی مسجد جامع کلیبر، حمامی قدیمی وجود دارد که زیر زمین است. البته بازدید از آن ممکن نیست و به صورت یک پروژه ناتمام همان جا باقی مانده است. تنها چیزی که از آن می توان دید، گنبدهای کوچکی هستند که از کف زمین بیرون زده اند. این گنبدها در واقع نورگیرهای حمام هستند. این حمام تا سال ۱۳۵۲ خورشیدی استفاده می شده است.
از دیگر ساختمان های قدیمی باید به امامزاده کلیبر اشاره کرد که در سال ۱۲۹۰ خورشیدی بنا شده است.
آق بوش (برج سفید) و برج امید که اکنون فقط یک خرابه هستند به دوران زرتشت تعلق دارند.
دژ خانلار خان کلیبر در بالای شهر قرار دارد و بخش زیادی از آن تخریب شده است.
به تازگی، از داخل شهر کلیبر راهی به سمت جانانلو کشیده شده است که مردم و گردشگران از آن مسیر به سمت رود ارس و مرزهای آذربایجان و ارمنستان می روند. در این مسیر و در فاصله ۵ کیلومتری، کاروانسرایی به نام شاه عباسی وجود دارد که چندان بزرگ نیست. اما دیدنش هم خالی از لطف نیست.
در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر کلیبر مقبره شاه قاسم قرار دارد که گفته می شود برادر حضرت رضا(ع) است.
قلعه پیغام نیز از دیگر جاذبه های شهر کلیبر به حساب می آید. این قلعه در ۱۰ کیلومتری جنوب کلیبر و بالای کوه قرار دارد. سه طرف این کوه پرتگاه است و رود بزرگ کلیبر از پای این کوه می گذرد. مصالح و معماری این برج مشابه قلعه بابک و آوارسین است. مورخان زمان ساخت این قلعه را به دوران پیش از اسلام و اشکانیان نسبت می دهند و دلیل ساخت آن نیز نگهبانی از شهر بوده است.
پل های خداآفرین، از جمله آثار قدیمی و مهم شهرستان کلیبر، پل های باستانی خداآفرین هستند. در نزدیکی شهر خمارلو دو پل قدیمی قرار دارند که یکی خراب شده ولی دیگری تعمیر شده است و هنوز هم برای پیاده قابل استفاده است. طول پل سالم ۱۶۰متر است و۱۲۰ متر آن به ایران و ۴۰ متر دیگر به جمهوری آذربایجان تعلق دارد.
ارمنی های بسیاری در شهرستان کلیبر زندگی می کردند و از آنها آثار مختلفی برجای مانده است. از جمله می توان به قلعه وینه اشاره کرد. این قلعه در بالای کوهی در روستای وینه قرار دارد که اکنون فقط خربه های آن برجا مانده است. این قلعه در واقه به یک ارمنی ثروتمند به نام طومانیانس تعلق داشته است که در دوران قاجاریه در آن زندگی می کرده است. این قلعه دو طبقه و از سنگ های تراشیده ساخته شده است. تاریخ ساخت آن به سال ۱۹۰۷ میلادی برمی گردد. ساختمان این قلعه بسیار به کلیسای سنت استپانوس در جلفا شباهت دارد.
قصر آینالو هم به ارمنی ثروتمندی تعلق داشته است و در ته یکی از دره های روستای آینالو قرار دارد. بنای نیمه سالم و باقی مانده این عمارت که در جهت شمال جنوب و در سه طبقه ساخته شده است. دلیل نامگذاری این قصر به آینالو که در واقع آئینه‌لو است به دلیل سقف فلزی و درخشندگی بیش از حد بوده است.
قلعهٔ آوارسین یکی از قلعه‌های تاریخی بخش خداآفرين شهرستان كليبر و در شرق روستای آوارسين از توابع دهستان بسطاملو واقع شده است. اين قلعه در دوران آبادانی ۳۰۰ متر طول و ۱۰۰ متر عرض داشته و اينك در قسمت‌های شمال و جنوب قلعه آثاری از بقايای معماری به چشم می خورد و نيز در قسمت شمال قلعه برج ديده‌بانی وجود دارد و ورودی قلعه نيز از اين سمت است. دليل آن وجود پلكان‌هايی است كه قسمتی از آن باقی مانده است و اين پلكان‌ها روی صخره‌های طبيعی كنده شده‌اند. در قسمت جنوبی قلعه دو آب انبار مجزا در كنار هم كه يكی به صورت مسقف و ديگری روباز است وجود دارد.
جاذبه های اصلی کلیبر
مشهورترین و پربازدیدکننده ترین جاذبه های کلیبر شامل قلعه بابک، آینالو و مکیدی دره‌سی هستند.
قلعه بابک
حدود سه کیلومتر که به سمت جنوب غربی از شهر کلیبر خارج می شوید به دره ای فوق العاده زیبا می رسید. دره ای سرسبز پوشیده از درختان بیشمار و کوتاه که فاصله بین آنها به هیچ وجه دیده نمی شود. در میان این جنگل بی نهایت زیبا صدای انواع پرندگان به گوش می رسد که حس فوق العاده عالی به گردشگر می دهد. در این جنگل انواع کبک و پرندگان شکاری مانند شاهین زندگی می کنند.
به تازگی در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تله کابین و مجتمع تفریحی آغاز شده است. این مجموعه بسیار گسترده از بخش های متنوعی مانند مجموعه های تله کابین گردشگری، رستوران های سنتی و مدرن، اقامتی، مجموعه تفریحی و شهربازی، مجموعه ورزشی، دهکده تندرستی، شهرک سینمایی و رصدخانه، باغ گل، باغ وحش، باغ پرندگان، پارک طبیعت، خدمات عمومی و تجاری و فضاهای عمومی تشکیل شده است که در فازهای مجزا و زمان بندی های تعیین شده، اجرا خواهند شد.
کوهی که این دره در پای آن قرار دارد، قلعه ای در خود دارد که به قلعه بابک مشهور است. قدیم تر مردم برای رسیدن به قلعه که در نوک کوه واقع شده است، از مسیر بکر و جنگلی دره رهسپار می شدند و با هر سختی و مشکلاتی که بود پس از حدود ۲ تا ۳ ساعت به قلعه می رسیدند. کمی استراحت و بازدید می کردند و دوباره از میان درختان کوتاه جنگل به دره باز می گشتند. اما چندین سالی هست که راه آسان تری برای صعود پیدا شده است. از پشت هتل بابک، مسیری سنگلاخی وجود دارد که گردشگران می توانند با ماشین به محل زندگی عشایر برسند. بهتر است با ماشین شخصی از این مسیر عبور نکنید زیرا جلوبندی ماشین پایین می آید. پاترول و لندروورهایی در پارکینگ هتل وجود دارند که با دریافت هزینه ای مسافران را به بالا می رسانند و هنگام برگشت دنبال آنها می آیند.
پس از این مسیر نیز حدود یک ساعت پیاده روی دارد تا به قلعه برسید. در مسیر پله هایی برای راحتی گردشگران ساخته شده است که گاهی بالا رفتن از آنها طاقت فرسا می شود. پس از عبور از سه کوه به کوه قلعه بابک می رسید و باید پله های زیاد قلعه را طی کنید تا به داخل آن برسید.
پیش از رسیدن به دروازه قلعه باید از معبری عبور کرد. این معبر شبیه دالان است و فقط یک نفر می تواند از آن عبور کند. معبر در فاصله دویست متری دروازه قلعه و مقابل آن واقع است. در قلعه دو برج دیده‌بانی وجود دارد که یکی مخروطی و دیگری مدور واستوانه‌ای از سنگ‌های تراشیده با ملاط ساروج ساخته شده اند. بنای دژ سه طبقه است. پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را هفت اتاق فرا گرفته است. همه اتاق ها به تالار مرکزی راه دارند. قسمت شرقی دژ تاسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ها و آب انبارها ساخته شده است. سقف آب انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند. محوطه داخلی آنها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گشته اند و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره‌ها از آب آنها استفاده می‌شد.
از بالای قلعه منظره زیر پا بسیار زیبا است. بیشتر مواقع در این قسمت مه وجود دارد که زیبایی جنگل را دوچندان می کند. این قلعه به نام های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور نیز معروف است.
آینالو
آینالو از معدود مناطق کشور است که طبیعت زیبای آن دست نخورده باقی است. این منطقه حفاظت شده در بخش خداآفرین از توابع شهرستان کلیبر واقع شده است. شاید جالب باشد بدانید، سازمان یونسکو در سال ۱۳۵۴منطقه حفاظت شده ارسباران را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره درفهرست مناطق با ارزش طبیعی جهان ثبت کرده است.
قدمت جنگل‌های بکر و دست نخورده ارسباران به پیش از عصر یخبندان می رسد و یکی از چند زیست بوم غنی کره زمین است. ارسباران قبلا گشترده تر بود اما اکنون به مرزهای شهرستان‌های کلیبر، جلفا، ورزقان و اهر محدود می‌شود.
منطقه حفاظت شده ارسباران حدود ۸۰ هزار و ۴۲۷ هکتار وسعت دارد و از ارزش‌های خاص گیاهی و جانوری برخوردار است. آینالو نیز در قلب این منطقه قرار دارد. غزال و مارال های آینالو بسیار مشهور هستند که در منطقه ای حصار کشیده آزادانه زندگی می کنند.
این منطقه به قدری سرسبز است که بیشتر مردم برای پیک نیک به آنجا می روند. بالای کوه، هوای خنک و مناظر عالی از جمله جاذبه های آینالو هستند.
پارک جنگلی مکیدی
اگر مسیر دره قلعه بابک را همین طور به سمت غرب ادامه دهید به پارک جنگلی مکیدی می رسید. مکیدی تا چند سال پیش جنگلی بکر و دست نخورده و مملو از درختان فندق و خرگوش بود. اما چندین سال است در آن آلاچیق و بوفه و پارکینگ ساخته شده است و آخر هفته ها پذیرای مسافران بیشماری است که از شهرهای اطراف و خود کلیبر به سمت آن سرازیر می شوند. این جنگل پس از روستاهای شجاع آباد، هجران‌دوست، آغویه و علی آباد قرار دارد و جای دنج و آرامی برای آرامش و استراحت عاشقان طبیعت است.
پارک ملی ارسباران
ارسباران صرف نظر از جاذبه‌های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ۱۳۵۰و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقهٔ ممنوعه و سپس منطقهٔ حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و چندی پیش نیز به پارک ملی ارسباران ارتقا یافت.
در پارک ملی ارسباران۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸گونه پستاندار و ۲۲گونه ماهی شناخته شده است.
منطقهٔ ارسباران در سایهٔ وجود زیستگاه‌های غنی یاد شده، زیستگاه پستانداران بزرگ نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ و پلنگ می‌باشد.
از گونه‌های پرندگان بومی ارسباران می‌توان به «قره خروس قفقازی»، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بیشماری پرندگان آبزی و خشکی‌زی اشاره کرد. از پستانداران شاخص این منطقه کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، خرس قهوه‌ای و سیاه گوش را می‌توان نام برد.
«مارال»، گونهٔ منقرض شدهٔ منطقهٔ ارسباران نیز با انتقال هفت راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رها شده و در حال احیا است. در این میان جنگل‌های بلوط «ممرز» به همراه گونه‌هایی چون «کیکم»، «سماق»، «زرشک»، «انار وحشی»، سیب و گلابی وحشی، معرف مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب، حکایت از غنای جنگلی این منطقه می‌کنند. میوه جنگلی قره‌قات نیز در جنگل‌های ارسباران به وفور یافت می‌شود. به دلیل شرایط خاص و ویژهٔ اقلیمی و جغرافیایی، منطقهٔ ارسباران از پوشش غنی و متنوع گیاهی و قارچی برخوردار است. از میان دو هزار و ۴۰۰ گونه شناسایی شده در آذربایجان حدود هزار و ۴۰۰ گونه از مجموع آنها در جنگل‌های ارسباران زیست می‌کنند. طی سال‌های اخیر نیز دکتر محمدرضا آصف طی چند سال نمونه‌برداری مستمر و مداوم، قارچ‌های منطقه ارسباران را جمع آوری، شناسایی و بیش از ۲۵۰ گونه قارچ از منطقه گزارش کرده است.
منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۵۲۰۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.
مرتبط:مراغه ، نگین آذربایجان
