گردشگری بین راهی، فرصت یا تهدید؟
گردشگری ، یکی از اصلی‌ترین حوزه‌های اقتصادی برای بهبود وضعیت هر منطقه‌ای است که با توجه ویژه به ظرفیت‌های آن منطقه حاصل می‌آید. اما یافته‌های یک پژوهشی داخلی نشان از آن دارد که این موضوع بالأخص در شهرهای بین راهی، واجد فرصت‌ها و تهدیدهایی است که بایستی به‌درستی مدیریت شوند.
به گزارش ایسنا، بروز پدیده شهرنشینی شتابان، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، چالش‌ها و مشکلاتی را نظیر عدم ثبات جمعیت و منابع شهری، فعالیت‌های اقتصادی کاذب ناپایدار، افزایش بیکاری، ازدحام جمعیت در مناطق کم‌درآمد و ناهنجاری اجتماعی و فرهنگی را به همراه داشته است. این در حالی است که شهرها، نیروی محرکه رشد اقتصادی محسوب شده و با تأمین اشتغال و خدمات امیدبخش ارتقای کیفیت زندگی به شمار می‌روند.
بدین منظور برای تقویت توان اقتصادی شهرها توجه به فعالیت‌های درآمدزا منطبق با ویژگی‌های بومی امری ضروری و غیر قابل انکار است و دراین‌بین، گردشگری، یکی از مهم‌ترین راه‌های توسعه وضعیت اقتصادی شهرها است که بایستی مورد توجه قرار گیرد.
امروزه فعالیت گردشگری به‌عنوان یکی از پرشتابان ترین بخش‌های اقتصادی در حال رشد، اهمیتی دوچندان یافته و در بسیاری از شهرهای شمال و جنوب به‌عنوان یکی از ارکان و محرکه‌های بنیادین توسعه اجتماعی-اقتصادی و همچنین به روشی برای نیل به اشتغال پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهری مبدل گشته است. به‌طوری‌که یکی از اهداف ۱۴ گانه سازمان جهانی گردشگری که در اجلاس سران برای توسعه پایدار در ریو ۲۰ مطرح شد توجه به فعالیت گردشگری به‌عنوان فعالیتی است که می‌تواند به اقتصاد کشورهای درحال توسعه و شهرهای آن‌ها کمک کند. سازمان جهانی گردشگری گزارش می‌دهد که در سال ۲۰۱۷، بخش گردشگری ۱۰٫۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده و ۳۱۳ میلیون شغل یا ۹٫۹ درصد از کل اشتغال را نیز تشکیل داده است.
این موضوع بااهمیت، به‌عنوان یک مسئله پژوهشی توسط گروهی از محققان کشور مورد بررسی قرار گرفته است. در این خصوص، محققان دانشگاه علامه طباطبایی در مطالعه‌ای به بررسی اثرات گردشگری بر پایداری شهرهای بین راهی ایران پرداخته‌اند.
دراین پژوهش، روش گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و پیمایشی بوده است و محققان از پرسش‌نامه‌های خاص برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کرده‌اند. مطالعه مورد اشاره با مشارکت ۸۰ نفر از ساکنان شهر زیرآب از توابع شهرستان سوادکوه در استان مازندران انجام شده است.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد عواملی چون فقدان مدیریت یکپارچه گردشگری، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی به‌واسطه توسعه ویلاسازی، بازاریابی و تبلیغات ضعیف در عرصه گردشگری، خطر افزایش مخاطرات طبیعی ناشی از مداخلات انسانی در طبیعت، رواج ساخت‌وساز در نواحی بکر، افزایش میزان ترافیک و آلودگی ناشی از عبور و مرور مسافران و وجود رقبای نیرومند منطقه‌ای در عرصه گردشگری مهم‌ترین عوامل منفی اثرگذار بر شهر هستند.
به گفته سید سپهر اعرابی، محقق مدیریت جهانگردی پردیس تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبایی و همکارش در این تحقیق، «علاوه بر این، تحلیل‌ها نشان داد که اگرچه گردشگری در اغلب متغیرهای مدیریتی، کالبدی و اقتصادی اثری مثبت بر شهر داشته است، ولی ازلحاظ محیط زیستی موجب مسائل عمده‌ای همچون تغییر کاربری و افزایش آلودگی شده است. علاوه بر این، قیمت‌ها نیز افزایش یافته و به‌واسطه توسعه فیزیکی شهر که متأثر از ساخت‌وساز ویلاها در نواحی بکر بوده، میراث تاریخی و فرهنگی شهر نزول کرده و ازدحام ترافیک افزایش یافته است».
این محققان معتقدند: «گردشگری شهری به‌عنوان یکی از انواع گردشگری، نقش مهمی در حفظ و ارتقای هویت فرهنگی، توسعه اقتصادی و غنی‌سازی شهرها ایفا می‌کند. بااین‌حال در شهرهای بین راهی به دلیل شرایط خاص، گردشگری هم به‌عنوان فرصت و هم به‌عنوان تهدید عمل می‌کند».
آن‌ها فرصت‌های پدیدآمده را به شرح زیر بیان کرده‌اند: «می‌توان با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح از عبور گردشگران استفاده کرد و باعث درآمدزایی، ایجاد زمینه‌های اشتغال، توسعه حمل‌ونقل و فروش کالاها و خدمات مورد نیاز گردشگران در بخش اقتصادی، در توسعه روابط فکری، تقویت همبستگی میان گردشگران، شناخت مردم از فرهنگ و تمدن یکدیگر دربخش اجتماعی- فرهنگی، افزایش احترام به طبیعت و کاهش آلودگی‌های صوتی دربخش زیست‌محیطی، بهبود کیفیت پیاده‌روها و اطلاع‌رسانی محیطی، بهبود سیمای بصری شهر، توسعه زیرساخت‌ها دربخش کالبدی و نهادی، افزایش تعداد سازمان‌های مردمی، افزایش اعمال نفوذ مردم محلی و کیفیت ارائه خدمات در بخش مدیریتی –نهادی گردید».
اعرابی و همکار محققش، مصادیق تهدید را نیز به شرح زیر برشمرده‌اند: «با مدیریت نادرست، ممکن است افزایش هزینه‌های خوراکی و غیرخوراکی خانوار، افزایش قیمت زمین دربخش اقتصادی، افزایش میزان آسیب‌های اجتماعی و کاهش امنیت، کاهش دسترسی به خدمات درمانی، کاهش حس غرور شهروندان، تغییر سبک زندگی دربخش اجتماعی –فرهنگی، افزایش آلودگی‌های شهری، افزایش ازدحام ترافیک و کاهش سطح سرویس معابر و خیابان‌ها دربخش کالبدی، کاهش میزان کمک به حفظ منابع طبیعی، افزایش سرانه تولید پسماند دربخش زیست‌محیطی و تعدد واحدهای تصمیم‌گیری در بخش مدیریتی –نهادی اتفاق بیفتد».
این یافته‌های پژوهشی که می‌توانند برای تصمیم‌گیری صحیح در مورد بهبود وضعیت گردشگری در شهرهای بین راهی به کار گرفته شوند، در فصل‌نامه «نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی» منتشر شده‌اند. فصل‌نامه فوق توسط دانشگاه آزاد اسلامی به چاپ می‌رسد.
منبع:ایسنا