ارگ خانملک در هیرمند استوار و پابرجا
سیستان و بلوچستان استانی است که مهد قدیمیترین تمدنها و شهرها بوده است، شهر سوخته با تمدنی برابر با ۵ هزار سال در این منطقه قرار داشته است. در گوشه و کنار سیستان میتوان ردپای آثار فرهنگی و تاریخی را دید، قبل از بروز خشکسالی در این منطقه، سیستان طبیعتی سرسبز داشت و بسیاری از گردشگران برای وقتگذرانی در طبیعت به این منطقه میآمدند. یکی از شهرهای مهم سیستان در حوزه فرهنگ، هیرمند به مرکزیت دوستمحمد است که با دو بخش مرکزی و قرقری از غرب به زابل و از شرق به افغانستان و از شمال به دریاچه هامون و افغانستان و از جنوب به زهک منتهی میشود.
در هیرمند ۴۵ اثر باستانی و جاذبههای تاریخی و بکر وجود دارد که ازجمله آن میتوان به ارگ جلالآباد، آتشکده کرکویه، جنگل نیاتک و چاههای باستانی وجود دارد.
ارگ خانملک کیانی با کاربری مسکونی نظامی در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول توسط محمدعلیخان کیانی در شهرستان هیرمند سیستان و بلوچستان بنا شده و در سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این ارگ واقع در ۱۸ کیلومتری جاده زابل – هیرمند با پلان مربع و حیاط مرکزی با چهار برج دیدهبانی در چهارگوشه، یک محوطه حدوداً ۲۰۰ مترمربع در وسط که با طاقهای زیبا و دربهای ورودی در چهار گوشه ساخته شده است، دیوارهای این ارگ مستحکم و از خشت وگل به قطر یک متر است.
مساحت این ارگ سه هزار مترمربع و ارتفاع هر برج ۷۰ متر و عرض آن ۵/۵ متر است که دو برجی که در قسمت شمالی قرار دارند به علت فرسایش تخریب شده و اکنون بازسازی شدهاست.
داخل ارگ اتاقهای متعددی کنار یکدیگر قرار دارند و به سبک کاروانسراهای قدیمی ساخته شدهاست.
ساکنان هیرمند در رابطه با این ارگ داستانهای زیادی را نقل میکنند، یکی از ساکنان هیرمند در رابطه با این ارگ میگوید:
درگذشته و قبل از خشکسالی در این منطقه، معیشت مردم خوب بود و در دورهای از زمان به دلیل فراوانی غلات در سیستان، این استان به انبار کشور تبدیلشده بود. بااینحال اگرچه آب وجود ندارد اما هنوز گنجینههای زیادی در این شهرستان نهفته است که استفاده بهینه از آنها برای زندگی مردم سیستان اهمیت دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری هیرمند درباره ارگ خانملک میگوید:
این ارگ در کیلومتر ۱۸ مسیر مواصلاتی زابل-دوست محمد قرار دارد. زمان ساخت بنا در دوره قاجار و کاربری آن مسکونی نظامی بوده است که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول توسط محمدعلیخان کیانی مورداستفاده قرار میگرفت و در سال ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۰۹۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مواد و مصالح بهکاررفته در این بنا، عمدتا خشت خام و آجر بوده و تقریبا عناصر سنتی معماری ایران در خصوص پوششها نظیر طاق آهنگ، چهار گرده پوش و عرق چین در این بنا بهکاررفته است و این بنا مانند دیگر بناهای شاخص سیستان و بلوچستان برای مصون ماندن در برابر رطوبت و زه زمینبر روی تپه طبیعی ساختهشده است.
ارگ خان ملک از آثار مهم تاریخی سیستان در سال ۱۳۹۲ به همت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مرمت و بازسازی شده است.
مرتبط:
چگونه هزینههای طبیعت گردی را کاهش دهیم؟