مسجد جامع بروجرد در استان لرستان یکی از شاهکارهای معماری تاریخ ایران است که بر روی ویرانه های یک آتشکده بزرگ ساسانی واقع شده است. قدمت مسجد جامع بروجرد به قرن دوم و سوم هجری بر میگردد.
مسجد جامع بروجرد کجاست؟
لرستان دارای آثار تاریخی بسیاری است که از جمله این آثار می‌توان به مسجد جامع شهرستان بروجرد اشاره کرد که با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود به اثری ماندگار در ذهن بازدیدکنندگان تبدیل شده است. بروجرد یکی از جذاب ترین شهرهای کشور است که در سمت غرب و در استان لرستان واقع شده است که با توجه به فرهنگ غنی و مردمان مهمان نوازی که دارد به عنوان یکی از مقاصد گردشگری محبوب در بین مسافران داخلی و خارجی تبدیل شده است.
مسجد جامع بروجرد معروف به مسجد جمعه با گویش بروجردی مچد جمه، یکی از مساجد تاریخی و از بناهای معماری سرشناس در شهر بروجرد است. براساس بررسی‌های اولیه باستان شناسان، بنای اولیه مسجد جامع بروجرد مربوط به قرون دوم تا سوم هجری، از آتشگاهی نیمه ویران شده به مسجد تبدیل شده است.
این مسجد به خاطر قدمت آن و معماری زیبای آن سالانه میزبان مهمانان زیادی از سراسر کشور است. با ما همراه باشید تا شما را بیشتر با این بنای تاریخی منحصر بفرد آشنا کنیم.
همه چیز در مورد مسجد جامع بروجرد:
پس از این که اسلام وارد ایران شد و به طور رسمی دین کشور شد بسیاری از مکان های مذهبی زرتشتی و آتشکده هایی که در ایران وجود داشت رفته رفته تبدیل به مسجد شد و مسجد جامع بروجرد هم یکی از آن ها بوده است. مسجد جامع بروجرد روی یک آتشکده بزرگ از دوران ساسانیان در محله‌ای قدیمی از بروجرد به نام دودانگه واقع‌شده که دارای معماری منحصربه‌فردی است. معماری این مسجد ترکیبی از سبک معماری باستانی و اسلامی می باشد.
مسجد جامع بروجرد بین سال‌های ۱۵۰ تا ۲۲۶ هجری قمری در قرن دوم و سوم ساخته شده و کتیبه‌های بسیاری از دوره‌های مختلف، سلجوقی، صفویه و قاجاریه در این مسجد وجود دارد.
مسجد جامع بروجرد مجموعه ای است که شامل مسجد، آب انبار، ساختمان غریب خانه، میدان و دیگر متعلقاتی که مربوط به مسجد است که متاسفانه در حال حاضر چیزی از آن ها باقی نمانده است. بنای مسجد جامع ازنظر شکل از نوع مساجد تک ایوانی اسـت کـه دارای دو در ورودی در قسمتهای شرقی و غربی است که به صورت غیر مستقیم به صحن اصلی باز می شوند.
بنای مسجد جامع بروجرد شامل یک حیاط مرکزی، ایوان، فضای گنبدخانه و شبستان‌های اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانی در طرف شمال حیاط مرکزی است. بنابر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجاریان تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده و بخش‌هایی به آن افزوده‌اند.
بخش قدیمی تر مسجد جامع بروجرد، گنبدخانه آن است که در ضلع جنوبی قرار گرفته است و به اعتقاد مردم محلی و نیز بر اساس شواهد معماری، پیش از تبدیل این بنا به مسجد، آتشکده‌ای بزرگ بوده است. معماری این بخش، مشابه چارطاق های دوران ساسانی است.
در جنوب صحن مسجد جامع بروجرد، گنبد و ایوان اصلی مسجد که قدیمی ترین بخش آن است قرار دارد و در ضلع شمالی نیز شبستان مسجد با ارتفاعی کمتر از سایر بخش‌ها قرار گرفته که در تابستانها فضای خنکی را ایجاد می‌کند. ایوان جنوبی دارای دو گلدسته است که بعدها به مجموعه افزوده شده است.
از دیگر دیدنی‌های مسجد جامع بروجرد، منبر چوبی مسجد است که نه عدد پله دارد و اینک در ایوان میانی مسجد قرار گرفته است. البته منظور از منبر پله‌های آن نیست بلکه حکاکی روی این منبر از آن اثری دیدنی و ماندگار به وجود آورده است.
حکاکی روی این منبر، تاریخ هزار و شصت و هشت هجری قمری را نشان می‌دهد. سازنده آن، یارمحمد نجار بوده است. در بین اهالی بروجرد شایع است که حسن مجتبی دومین امام شیعیان سفری به بروجرد داشته و بر بالای این منبر سخنرانی کرده است که با توجه به تاریخ ساخت منبر و نبودن اطلاعات کافی، امری نادرست می‌نماید.
قسمت اصلی مسجد جامع بروجرد فضایی گنبددار است که ایوانی هم در برابر آن قرار گرفته است. مطابق با آنچه که در قرون ۴ و ۵ قابل بررسی است و همچنین الحاقات و تعمیرات آن می توان متوجه شد که محوطه سازی مسجد در قرون بعدی صورت گرفته است.
در زمان سلجوقیان بنا آباد بوده و اعتبار زیادی داشته است. در همین دوره تزییناتی به بنا افزوده شد. تزیینات مسجد، تزییناتی بر پایه آجر است و در حد مختصری هم تزیینات کاشی‌کاری و تزیینات گچ‌کاری در آن به چشم می‌خورد. کتیبه‌ای آجری نیز از این دوره باقی مانده است. این کتیبه آجری، به خط کوفی در دیوار جنوبی گنبدخانه و بالای محراب گواه این مطلب است. متن کتیبه چنین است:
«بسم الله اللهم اغفر امر هذه القبه الصدر لا جل مجدالدین جمال الاسلام عزالملک ابوالعز محمد بن طاهر بن سعید اطا اله بقائه».
کشف چهار سکه نقره با تاریخ‌های ۸۵۱ و ۸۵۳ در شبستان غربی این احتمال را که شبستان‌های مذکور در نیمه دوم قرن نهم هجری قمری ساخته‌شده باشد تقویت می‌کند، بعدها فضای خالی زیر گنبد خانه را پر و طاق‌های خشتی این فضا را خراب کرده‌اند که با توجه به کشف سکه‌ای با تاریخ ۱۱۲۴ در این محل، می‌توان این اقدامات را به اوایل قرن دوازدهم هجری قمری نسبت داد.
در سال ۱۲۰۹، تقی‌خان رازانی، حاکم بروجرد در دوره فتحعلی شاه قاجار، ایوان و مناره‌های طرفین آن را احداث و به گنبد خانه ملحق کرد.
در دوره ایلخانان و در پی حمله مغول به ایران آسیب‌های بسیاری به مسجد جامع بروجرد وارد شده است. در دوره تیموری مسجد دوباره احیا شده و بخش‌هایی به آن اضافه شد. این بخش‌ها شامل تعمیر گنبد ریخته شده دوره قبل و احداث ایوان و شبستان‌های شرقی، غربی و شمالی است. مسجد جامع بروجرد دارای کتیبه‌های کوچک دیگری نیز هست که به زمان شاه عباس اول صفوی می‌رسند.
در ضلع شرقی مسجد جامع بروجرد آرامگاهی وجود دارد و همچنین یک وضوخانه در مجاورت مسجد نیز قرار گرفته است، این وضوخانه دارای یک ورودی بزرگ است که غریب خانه نام دارد. طبق کتیبه‌ها مسجد سه بار در دوره صفویه و یکبار نیز در سال ۱۲۰۹ قمری در دوره قاجار مرمت شده است که در این دوره علاوه بر تعمیرات و الحاقات دو مناره در طرفین ایوان نیز ساخته شده است.
این مسجد که ازجمله آثار تاریخی منحصربه‌فرد است در سال ۱۳۱۴ با شماره ۲۲۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
مسجد جامع بروجرد شناسنامه‌ای برای قدمت بروجرد محسوب می‌شود که هر ساله گردشگران بسیاری را به سمت خود جذب می‌کند.
مرتبط:
بروجرد _ پاریس کوچولوی ایران
خانه بروجردی‌ها
خانه عباسیان ؛ شاهکار معماری ایران
