تالاب‎ ‎کجی‎ ‎نمکزار‎ ‎نهبندان‎ ‎با‎ ‎برخورداری‎ ‎از‎ ‎تنوع‎ ‎زیستی‎ ‎بالا،‎ ‎نقش‎ ‎مهمی‎ ‎در‎ ‎عملکرد‎ ‎هیدرولوژیکی‎ ‎منطقه‎ ‎ایفا‎ ‎می‌کند. اخیراً‎ ‎به دلایل‎ ‎انسانی‎ ‎و‎ ‎همچنین‎ ‎خشکسالی،‎ ‎تنش‌های‎ ‎شدیدی‎ ‎به‎ ‎آن‎ ‎وارد‎ شده‎ ‎است‎ ‎که‎ ‎تعیین‎ ‎نیاز‎ ‎آبی‎ ‎آن‎ ‎می‌تواند‎ ‎ضمن‎ ‎بازگرداندن  ‎فعالیت ‏شرایط‎ ‎اکولوژیکی،‎ ‎عملکرد‎ ‎محیط زیستی‎ ‎تالاب‎ ‎را‎ ‎بهبود‎ ‎بخشد.

چندی پیش بود که خبر مهم پژوهشی منتشر شد و آن این بود که به همت محققان دانشگاه بیرجند طرح مطالعه‎ ‎محاسبه‎ ‎نیاز‎ ‎آبی‎ ‎تالاب‎ ‎کجی‎ ‎نمکزار به عنوان ‏یکی از  طرح‌های‎ ‎صنعتی‎ ‎برگزیده دانشگاه‌ها‎ ‎و‎ ‎پژوهشگاه‌های‎ ‎کشور معرفی شد.‏ ‎در‎ ‎این‎ ‎طرح،‎ ‎بر‎ ‎اساس‎ ‎روش‎ ‎ترکیبی‎ ‎در‎ ‌ شش سناریو ‎نیاز‎ ‎آبی اکوهیدرولوژی‎ ‎تالاب‎ ‎کجی‎ ‎محاسبه‎ ‎ شد. با‎ ‎استفاده‎ ‎از‎ ‎داده‌های حاصل از‎ ‎سنجش‎ ‎از‎ ‎دور،‎ ‎سیستم‎ ‎اطلاعات‎ ‎جغرافیایی‎ ‎و‎ ‎مشاهدات میدانی‎ ‎اطلاعات‎ ‎مورد‎ ‎نیاز‎ ‎کسب‎ ‎شده‎ ‎و‎ ‎با‎ ‎استفاده‎ ‎از‎ ‎معادله‎ ‎بیلان‎ ‎آبی‎ ‎مقدار‎ ‎نیاز‎ ‎آبی‎ ‎در‎ ‎سناریوهای‎ ‎هیدرولوژیکی‎ ‎و‎ ‎اکولوژیکی محاسبه شد.

نتایج‎ ‎این پژوهش نشان‎ ‎داد‎ ‎ به  ‎حجم‎ ‎آبی‎ ‎معادل ۱۳.۹۷ میلیون‎ ‎مترمکعب ‎ ‎سالانه‎ ‎نیاز است که ۱۲.۲‌‎ ‎ آن‎ ‎از‎ ‎طریق‎ ‎روان آب‎ ‎سطحی‎ ‎تامین‎ ‎می‌شود، ‎ ۱.۷۷ میلیون‎ ‎مترمکعب‎  نیز ‎کمبود‎ ‎وجود‎ ‎دارد‎ ‎که‎ ‎باید‎ ‎با‎ ‎کاهش‎ ‎حدود ۲۰ درصدی برداشت‎ ‎از‎ ‎آب‎ ‎زیرزمینی‎ ‎منطقه‎ ‎تامین‎ ‎شود‎.‌‏ با‎ ‎تامین‎ ‎نیاز‎ ‎آبی‎ ‎خدمات‎ ‎اکوسیستمی‎ ‎تالاب به‎ ‎منظور‎ ‎حفظ‎ ‎ریزگرد،‎ ‎اکوسیستم‎ ‎گیاهی‎ ‎و‎ ‎جانوری‎ ‎منطقه‎ ‎نیز‎ ‎حفظ‎ ‎می‌شود.

در خصوص دستاورد ویژه این طرح آمده است؛ طرح‎ ‎با‎ ‎استفاده‎ ‎از‎ ‎دانش‎ ‎تخصص‎‌های‎ ‎مختلف‎ ‎دانشگاهی‎ ‎توانست‎ ‎با بازگرداندن‎ ‎شرایط‎ ‎اکولوژیکی‎ )‎احیا‎ ‎و‎ ‎حفاظت‎ ‎از‎ ‎گونه‌های گیاهی و ‏جانوری) و بهبود عملکرد تالاب، ضمن حل معضلات مهم‎ ‎ناشی‎ ‎از خشکی‎ ‎تالاب‎ ‎مانند‎ ‎ریزگرد‎ ‎که‎ ‎تهدید‎ ‎جدی‎ ‎محیط‎ ‎زیست‎ ‎انسانی و صنعت‎ ‎منطقه‎ ‎بود،‎ ‎باعث‎ ‎ایجاد‎ ‎فرصت‌های شغلی ‏پایدار اکوتوریسم‎ ‎برای‎ ‎افراد‎ ‎بومی‎ ‎منطقه‎ ‎شده‎ ‎است‎.‎

تدوین‎ ‎طرح‎ ‎جامع‎ ‎مدیریت‎ ‎و‎ ‎پایش‎ ‎تالاب، راهکارهای‎ ‎تامین‎ ‎آب‎ ‎مورد‎ ‎نیاز‎ ‎تالاب‎ ‎و‎ ‎افزایش‎ ‎تدریجی‎ ‎تراز‎ ‎آن، بررسی‎ ‎و‎ ‎مقایسه‎ ‎توان‎ ‎اکولوژیکی‎ ‎در‎ ‎کاربری‎ ‎های‎ ‎فعلی‎ ‎اطراف‎ ‎تالاب، ‏تدوین‎ ‎الزامات‎ ‎لازم‎ ‎برای‎ ‎احیای‎ ‎نهایی‎ ‎و‎ ‎حفظ‎ ‎پایدار‎ ‎شرایط‎ ‎تالاب به عنوان برنامه و توسعه ‏آتی این طرح آمده است. ‏مجری طرح مطالعه‎ ‎محاسبه‎ ‎نیاز‎ ‎آبی‎ ‎تالاب‎ ‎کجی‎ ‎نمکزار دکتر محمدحسین صیادی، عضو ‏هیأت علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه بیرجند بود که به کارفرمایی اداره‎ ‎کل‎ ‎حفاظت‎ ‎محیط‎ ‎زیست‎ ‎استان‎ ‎خراسان‎ ‎جنوبی این مطالعه از مهر ۱۳۹۷ تا تیر ۱۳۹۹ ‏انجام شد.‏

امیر کوهستانی، مدیر حفاظت محیط زیست نهبندان  گفت: امسال با توجه به بارندگی‌های مناسب در فصل بهار این تالاب نسبت به سال‌های گذشته حدود ۴۵ روز دیرتر خشک شد.

وی افزود: گرمای هر ساله هوا، چرای دام، طوفان و برداشت‌های بی‌رویه، باعث می‌شود روند خشک‌شدن تالاب را تسریع می‌کند.

مدیر حفاظت محیط زیست نهبندان گفت: سال گذشته برای جلوگیری از خسارت پدیده گرد و غبار، ۱۰۰ هکتار نهال‌کاری در محدوده و اطراف تالاب انجام شد.

وی بر آموزش جوامع محلی برای جلوگیری از خشک شدن تالاب کجی تاکید کرد و ادامه داد: با آموزش می‌توان روند خشک شدن را کاهش داد.

 

تنها تالاب پویای شرق کشور

حسن اکبری، مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی و دبیر گروه کاری آمایش سرزمین و محیط زیست گفت: در سومین جلسه گروه کاری آمایش سرزمین و محیط زیست  مقرر شد در مورد حقابه تالاب کجی، شرکت سهامی آب منطقه‌ای بر اساس سند سازگاری بر کم آبی استان، به منطقه اولویت بدهد تا بتوان از مسئله گرد و غبار منطقه پیش گیری کنیم.

اکبری با بیان اینکه تالاب کجی نمکزار نهبندان تنها تالاب پویای شرق کشور است، بیان کرد: این تالاب نه تنها یک محیط و چشم‌انداز جالبی را در منطقه نهبندان ایجاد کرده است؛ بلکه موجب شکل گیری و معیشت زندگی در اطراف آن شده است که اگر حق آبه این تالاب داده نشود و یا پوشش منطقه تخریب شود، کانون گرد و غبار در منطقه شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: اگر در حوزه سهل‌آباد، بالا دست تالاب کجی چیدمان توسعه را بر اساس توان منطقه قرار ندهیم این تالاب به یک کانون گرد و غبار تبدیل می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با اشاره به بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و ورود بادهای محلی در استان، گفت: این بادها یک تهدید جدی برای شهرهای پایین دست و حتی استان‌های همجوار محسوب می‌شود که نیاز است محیط زیست حقابه تالاب کجی را پیگیری کند تا پویایی این تالاب را برای همیشه داشته باشیم.

اکبری تصریح کرد: در این جلسه مصوب شد شرکت سهامی آب منطقه‌ای، حقابه زیست محیطی تالاب کجی را در اولویت قرار دهد، این شرکت باید از برداشت بی رویه از سفرهای اطراف تالاب به میزان ۲۰ درصد بر اساس سند سازگاری کم آبی، کم کند تا تالاب کجی زنده  و پوشش گیاهی تالاب شاداب بماند.

حقابه حداقلی برای یک تالاب اثرگذار

وی با اشاره به مطالعه‌ای که دانشگاه بیرجند برای تالاب کجی انجام داده است، گفت: بر اساس این مطالعه، ما باید حداقل نیم میلیون متر مکعب آب را از برداشت سفره‌های اطراف تالاب کم کنیم تا حقابه حداقلی تالاب برقرار باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی ادامه داد: طبیعی است که در سال‌های پر باران این عدد باید افزایش پیدا کند تا تالاب مدت زمان بیشتری آب داشته باشد.

اکبری با بیان اینکه تالاب کجی، فصلی است و در فرایند طبیعی در زمستان و بهار آب‌دار می شود و در تابستان خشک می‌شود، گفت: خشک شدن به این مفهوم نیست که تالاب رطوبت نداشته باشد؛ هدف ما این هست که این خشک شدگی تالاب کجی در تابستان بیشتر از این حد اتفاق نیفتد.

وی گفت: هدف ما این نیست که از تخصیص حقابه تمام سال، تالاب آب داشته باشد و اگر قرار باشد ما تمام سال تالاب را آب‌دار کنیم باید حجم زیادی آب را از اطراف تالاب به آنجا سرازیر کنیم که این امر، منجر به برهم زدم بوم شناسی تالاب می‌شود، اما اگر از حوزه بالادست تالاب یعنی روستای سهل آباد؛ نیم میلیون متر مکعب آب کم کنیم طبیعت تالاب حفظ و کانون گرد و غبار را نخواهیم داشت.

وی در خصوص افزایش فضای سبز و کاشت گونه‌های سازگار با شهر بیرجند، گفت: ما استانی کم آب هستیم و تغییرات دمایی در استان بسیار بالا است، بنابراین گونه‌های استفاده شده باید طراوت و شادابی را داشته و کم آب خواه و با شرایط بومی استان سازگار باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه کم آب خواهی در گونه‌های چمن و درختان سطح شهر  مهم است، خاطرنشان کرد: بسیاری گونه‌ها در سطح شهر هستند که بومی منطقه نیستند؛ لذا مقرر شد مطالعه‌ای توسط سازمان پارک‌ها انجام شود تا گونه‌های بومی که شادابی کافی و با تغییرات دمایی و کم آبی سازگار باشند، برای اولین بار مطالعه و فضای سبز شهر توسعه یابد.

اکبری با بیان اینکه دو عامل مهم حیات تالاب کجی نهبندان را تهدید می‌کند که یکی از آن‌ها برداشت بیش از حد آب از سفره‌های زیرزمینی و دیگری چرای دام و به خصوص شتر از تاغزارها است، اظهار کرد: کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی معروف به کنوانسیون رامسر پیمانی بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانان و گیاهان وابسته به آن‌ها(به ویژه پرندگان آبزی) است که در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر به تصویب رسید.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه مشخصه اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آن‌ها است، تصریح کرد: مهم‌ترین کانون تالابی استان، تالاب کجی نمکزار نهبندان است که به شکل کاسه‌ای بوده و آب حوضه آبریز اطراف وارد آن می‌شود.

اکبری با بیان اینکه در اطراف این تالاب، پوشش گیاهی درختی و درختچه‌ای شکل گرفته است، اظهار کرد: این تالاب کارکردهای مختلفی می‌تواند ایفا کند که کارکردهای بیولوژیکی، حفاظت خاک و تلطیف هوای اطراف و کارکردهای گردشگری از جمله مهم‌ترین آن‌هاست.

وی افزود: نکته مهم در مورد این تالاب این است که دشت سهل‌آباد کانون‌های فرسایش متعدددی دارد و در صورت کم‌توجهی و عدم تامین حق آبه ‌می‌تواند بخش هایی را با پدیده کرد و غبار مواجه کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه باید دشت سهل‌آباد را درست مدیریت کنیم تا تالاب حفاظت شود، تصریح کرد: چرای دام نیز باید در حد توان طبیعت باشد.

 

امید است که پژوهش‌های انجام شده بتواند زندگی را برای همیشه در تالاب جاری کند تا آرامش تلاطم آب در تالاب تداوم داشته باشد.

منبع:ایسنا

مرتبط:

تالاب کویری گاوخونی؛ پناهگاه فلامینگوهای مهاجر

تالاب لیپار یا تالاب صورتی؟

تالاب استیل _دریاچه متحرک ایران