تخت فولاد مهمترین کتابخانه سنگی ایران
قبرستان‌ها یکی از مهمترین نقاط هر شهر هستند. دومین قبرستان مهم دنیای تشیع در شهر اصفهان است؛ جایی که محل آرام گرفتن بزرگان زیادی از دوران گذشته چون میرفندرسکی، سرداراسعد، بانو امین، بابارکن‌الدین تا نام‌آوران عصر حاضر مانند حسین خرازی و هزاران شهید دوران دفاع مقدس است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، مهم ترین قبرستان دیرینه در جنوب شرق اصفهان به وسعت ۷۵ هکتار جا خوش کرده است. قدمت تخت فولاد به قرن چهارم هجری برمی‌گردد و همین مسئله آن را تبدیل به مهمترین گورستان ایران و یکی از مهمترین قبرستان‌های جهان تشیع کرده است. تخت فولاد به دلیل اینکه محل آرام گرفتن بزرگان زیادی از دوران پیش از اسلام تا دوران انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است از اهمیت زیادی برخودار است.
تخت فولاد از تکیه‌های مختلف تشکیل شده که هر کدام آن‌ها محل دفن افراد مختلفی هستند. تکیه‌ها گاهی مربوط به یک قومیت، گاهی هم مربوط به یک محله و حتی در بعضی مواقع مربوط به اقلیت‌های دینی می‌باشند. تخت فولاد اصفهان درواقع از کنار هم قرار گرفتن تکیه‌ها تشکیل شده، اما تعدادی از این تکایا در طول سالیان آسیب دیدند و یا دخل و تصرفی در آن‌ها صورت گرفته است.
تکیه میرفندرسکی
در شمال غربی تخت فولاد و کنار خیابان شیخ مفید یکی از مهمترین تکیه‌های تخت فولاد قرار دارد. تکیه‌ای که به دلیل معماری آن و افراد سرشناسی که در آن دفن هستند شهرت زیادی دارد. مقبره ابوالقاسم میرفندسکی دانشمند و حکیم بزرگ دوران صفوی در این تکیه قرار دارد که دلیل نامگذاری تکیه به این اسم نیز همین است.
در بیشتر تکیه‌های تخت فولاد اتاق‌هایی وجود دارد که در آن‌ها قبرهای خانوادگی قرار گرفته است. دور تا دور تکیه میر اتاق‌هایی است که هر کدام از آن‌ها تزئیناتی دارند. در اتاقی که کنار مقبره میرفندرسکی است گچبری‌ها و شعر نوشته‌هایی وجود دارد “روضه خلد برین خلوت درویشان است / مایه محتشمی خدمت درویشان است”
مهمترین بخش تکیه میر قسمت بختیاری‌های آن است. بختیاری‌های مشهور بسیاری در این تکیه آرام گرفته‌اند که مهمترین آن‌ها “سردار اسعد بختیاری” و خواهر ایشان بی “بی مریم بختیاری” است. سردار اسعد پس از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی خان برای احیای مشروطه از چهارمحال بختیاری برخاست و پس از فتح اصفهان برای حمایت مشروطه خواهان راهی تهران شد.
بی بی مریم نیز از سرآمدان زنان ایل بختیاری است. وی در وقایع جنگ جهانی اول وارد میدان شد. سردار بی بی مریم که فنون نظامی و لشگر کشی را از پدر و برادرانش آموخته بود یک هنگ ملی برای مبارزه با اشغالگران روس و انگلیس در جنگ جهانی اول تشکیل داد. این شیرزن بختیاری در قیام مشروطه تفنگ به دست گرفت و با قزاقان رضاشاه مبارزه کرد که به همین دلیل به او لقب “سردار” دادند.
قبور خانوادگی سردار اسعد در تکیه میرفندرسکی اصفهان قرار دارد. در اتاق‌های بختیاری تزئینات گچبری شیر و شکر دیده می‌شود. همچنین در ضلع غربی تکیه عباراتی با خط میرعماد حسینی یکی از خطاطان بزرگ عصر صفوی وجود دارد. این تکیه برای قوم بختیاری از اهمیت زیادی برخوردار است و همواره به عنوان مقصدی جذاب برای بازدید در تخت فولاد مطرح بوده است.
تکیه خوانساری‌ها، آرامگاه مردمی
این تکیه به دلیل وجود مقبره “آقا حسین خوانساری” دانشمند و فیلسوف مشهور عصر صفویه به نام خوانساری‌ها شناخته می‌شود. آقا حسین به دلیل کسب علم نزد استادانی چون میرفندرسکی، میرداماد و علامه محمدتقی مجلسی به “تلمیذ البشر” شهرت داشت. از منصب‌های مهم دوره صفویه “شیخ الاسلامی” است که این محقق خوانساری به درخواست شاه سلیمان صفوی، شیخ الاسلامی اصفهان را بر عهده گرفت. یکی از کارهایی که صاحب این منصب برعهده داشت قضاوت بود.
آقا حسین خوانساری در دستگاه حکومتی شاه سلیمان جایگاه ویژه ای داشت به طوری که وقتی شاه سفر می رفت از وی می خواست که به جای او به اداره کارهای حکومتی بپردازد و ایشان هم قبول کرده بود. پس از مرگ این عالم او را در تخت فولاد به خاک سپردند و به دستور شاه سلیمان صفوی مقبره بزرگی بر مزارش بنا کردند.
افغانها پس از به قدرت رسیدن در اصفهان سنگ قبر آقا حسین خوانساری را که سنگی بلند بود شکستند، اما پس از این اتفاق مردم بر سر مزار او و فرزندش سنگ مرمری اعلی گذاشتند و مزارش برای سالیان سال محلی برای تمسک مردم بود. تکیه خوانساری‌ها در خیابان سعادت آباد، خیابان خوانساری و در قسمت غربی تخت فولاد واقع شده است.
“تکیه بابارکن‌الدّین” نگین تخت فولاد
در جنوب تخت فولاد و در راستای خیابان آزادگان مقبره و تکیه بابارکن‌الدّین است. دوران حمله مغول به ایران را به عنوان یکی از تیره و تارترین دوران تاریخ این مرز و بوم می‌شناسیم، اما این رنگ تیره و تار برای اصفهانی شاید کمی روشن‌تر باشد چرا که تیغ برنده مغول‌ها در این شهر اثر خود را از دست داد. یکی از دلایلی که باعث شد تا مغولان قتل عامی که در ایران راه انداختند را در اصفهان ادامه ندهند، مسعود بن عبدالله بیضاوی معروف به بابا رکن الدین بود. زمانی که سپاه مغول به اصفهان رسید خواجه نصیرالدین طوسی هلاکوخان مغول را نزد مسعود بن عبدالله بیضاوی برد و واسطه تخفیف برای مردم اصفهان شد.
بابا رکن الدین در سال ۷۶۹ هجری قمری درگذشت و مقبره‌ای برای وی در تخت فولاد اصفهان بنا شد که بعدها در دوران صفویه و قاجار تزئینات مختلفی مانند کاشی‌کاری و خوشنویسی به مقبره اضافه شده است. این مقبره مانند بقعه “بابا قاسم” گنبدی کلاه درویشی دارد که بر روی ساختمانی مکعبی بنا شده است که ساختمان آجرچین آن با کاشی‌های فیروزه‌ای نیز تزیین شده است. بنا سردری بلند و دو طبقه دارد و از نظر معماری می‌توان ویژگی‌های معماری دوران صفوی را در آن مشاهده کرد. از همین رو بسیاری ساخت این مقبره را به شاه عباس صفوی نسبت می‌دهند.
“تکیه بانو امین” یادگاری دیگری از ملک‌التجار
این تکیه متعلق به اواخر عصر قاجاریه است که بعد از درگذشت “سید محمدعلی امین التجار” از تجار معتبر اصفهان در سمت جنوبی تکیه خوانساری بر مزار وی بنا شد. خاندان امین از سلسله سادات خاتون آبادی تجار معتبر و خیر هستند همچنین دو بانوی دانشمند از این خاندان به درجه‌های علمی ممتاز رسیده‌اند. این تکیه محل دفن یکی از معدود بانوانی است که در جهان تشیع به درجه اجتهاد رسید.
در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی حدود یک سال پس از دفن بانو مجتهده امین در این تکیه، بقعه ای بر مزارش بنا گردید. بقعه دارای معماری مدرن مبتنی بر اندیشه اسلامی است و نماد چادر زن مسلمان می باشد. “سید حبیب الله امین التجار” برادر بانو امین از تجار طراز اول و چهره های برجسته و از جمله سیاستمداران عصر مشروطه و پهلوی در شهر اصفهان است که کنار مزار خواهر خود به خاک سپرده شده است.
“تکیه شهدا” آرامگاه لاله‌های واژگون
در جنوبی‌ترین نقطه تخت فولاد تکیه‌ای قرار دارد که احداث آن در دوران ابتدایی شکل‌گیری تخت فولاد اتفاق افتاد، اما دفن شدگان در آن غالباً شهدایی هستند که پس از انقلاب اسلامی تا کنون در راه دفاع از وطن جان خود را از دست دادند. استان اصفهان در طول دفاع مقدس بیشترین شهید را برای دفاع از کشور تقدیم کرد و گلستان شهدای اصفهان با حدود هفت هزار و ۵۰۰ شهید دومین گلزار بزرگ شهداست.
در کنار قبور شهدا و بزرگمردان شهید همچون حسین خرازی، احمد کاظمی، جلال افشار، محمدرضا تورجی‌زاده و مصطفی ردانی‌پور آرامگاه “یوشع نبی بنی اسرائیل” است. بر طبق نظر برخی تاریخ نگاران حضرت یوشع از کسانی بوده که توسط کوروش از اسارت بُختُنصر نجات یافته و به ایران کوچ نموده است.
قبرستان‌ها در دنیا مشهور به کتابخانه‌های سنگی هستند که در لابه‌لای آن درس‌هایی از تاریخ و مرگ وجود دارد. درس‌هایی که در هیچ کتابخانه دیگری نمی‌شود آموخت و آزمون آن فقط یکبار برای هر انسان اتفاق می‌افتد. تخت فولاد اصفهان با داشتن حدود ۱۰۰ هزار قبر از دوره‌های مختلف تاریخی و از افراد و اصناف متفاوت یکی از بهترین کتابخانه‌هایی است که می‌توان در آن درس‌های زیادی آموخت.
منبع:ایمنا