جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی، واژه ای است که در زبان عامیانه توسط مردم شمال کشور استفاده می شود. جنگل های هیرکانی شامل جنگل های انبوه و متراکم شمال ایران است که در جنوب دریای خزر واقع شده و وسعت آنها از کشور آذربایجان تا بخش هایی از شمال شرق ایران امتداد دارد.

قدمت این جنگل ها به سال های بسیار دور بر می گردد و حتی برخی بر این باورند که این جنگل ها در زمان دایناسور ها یعنی دوره سوم زمین شناسی وجود  داشته اند.

از آنجایی که این جنگل ها از مناطق مهم زیست کره در ایران  و آذربایجان به شمار می رود، توسط یونسکو در فهرست میراث طبیعی ثبت شده است.

این جنگل ها از دیر باز تاکنون زیست گاه انواع گونه های گیاهی و جانوری بوده است که امروزه برخی از آنها منقرض شده اند.

عمده ترین قسمت این جنگل ها در کشور ایران قرار دارد. اما به دلیل قرار گرفتن بخشی از این جنگل ها در کشور آذربایجان، امکان بهره برداری از منابع آن در اختیار هر دو کشور قرار گرفته شده است.

اگر چه این جنگل ها در این دو کشور قرار گرفته است اما میراث و ثروتی برای تمام جهان محسوب می شود و حفاظت و نگهداری از آنها مسئولیت بزرگی است که باید این دو کشور آن را در نظر بگیرند.

در ادامه این مقاله به معرفی بیشتر این جنگل ها و انواع پوشش های گیاهی و جانوری آنها می پردازیم.

جنگل های هیرکانی کجا واقع شده اند؟

جنگل های هیرکانی بخش وسیعی از نوار جنوبی دریای خزر را پوشش می دهد و در ۶ استان شمالی کشور پراکنده شده است. بخشی از این جنگل ها در جمهوری آذربایجان قرار دارد و از گیلداغ آذربایجان تا خراسان شمالی امتداد دارد.

مساحت جنگل های هیرکانی به ۲ میلیون و ۱۲۵هزار هکتار می رسد. از این میزان، حدود ۲ میلیون هکتار آن در ایران و ۲۰ هزار هکتار آن در  جمهوری آذربایجان قرار گرفته است.

تا کنون در حدود ۵۰ درصد این جنگل ها از بین رفته است و امروزه از بخش محدودی که به جا مانده به عنوان منطقه حفاظت شده نگهداری می شود.

عمر این جنگل ها به حدود ۴۰ میلیون سال قبل می رسد و این جنگل شاهد زندگی موجودات نخستین بوده است.

بزرگترین قسمت این جنگل ها در استان مازندران قرار دارد که ۵۳ درصد مساحت آن را شامل می شود و بالغ بر یک میلیون هکتار می باشد. استان گیلان از این سهم دارای ۲۶ درصد و استان گلستان ۲۱ درصد کل وسعت جنگل های هیرکانی می باشد. بخش محدودی از این جنگل ها نیز واقع در استان های آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، سمنان و خراسان شمالی است.

پوشش گیاهی جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی از میلیون ها سال پیش محل زیست انواع گونه های گیاهی بوده است. وجود تنوع گیاهی در این جنگل نشان دهنده ویژگی خاص آب و هوایی و اقلیمی این جنگل ها می باشد.

آب و هوای خاص شمال کشور و حاشیه دریای خزر، موقعیت مناسبی را برای رشد گونه های متنوع گیاهی در این جنگل ها فراهم می کند.

در این جنگل ها بیش از ۸۰ نوع درخت، ۵۰ نوع درختچه که بسیاری از آنها بومی بوده و در سایر نقاط جهان یافت نمی شود، وجود دارد. بسیاری از این گونه های گیاهی اگر در سایر نقاط دنیا برویند، منقرض می شوند.

درختانی که در این جنگل ها می رویند شامل انواع درختان پهن برگ و سوزنی برگ می باشد. درختان بسیاری در این جنگل ها همیشه سبز هستند و یا دوران خزان کوتاهی دارند.

تنوع گیاهی در این جنگل ها تا میزان زیادی بستگی به ارتفاع مناطق مختلف دارد. نوع درختان و گیاهانی که در مناطق کم ارتفاع می رویند نسبت به گیاهانی که در مناطق مرتفع رشد می کنند متفاوت است.

گیاهانی که در نزدیکی دریای خزر هستند به علت میزان بالای رطوبت و هوای معتدل، سالیان بیشتری نسبت به گیاهان دیگر باقی مانده اند.

آب و هوا و اقلیم این جنگل ها را می توان به سه دسته آب و هوای خشک و تابستانی، مرطوب و پاییزی و معتدل زمستانی تقسیم کرد.

انواع درختان در جنگل هیرکان

مهم ترین درختان این جنگل ها شامل راش، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، لرگ، لیلکی، خرمندی، انجیر و انواع شمشادها می باشند.

درختانی که در مناطق مرتفع این جنگل ها می رویند شامل درختان لور، سرو سابینا، کامونیس و اوری می باشند.

در ارتفاعات پایین تر شاهد رویش درختانی مانند ممرزستان و راش هستیم.

وجود درختان راش در مناطق مختلف این جنگل ها، نشان دهنده ویژگی خاص و منحصر به فرد این جنگل ها است. زیرا درختان راش برای رشد نیاز به موقعیت جغرافیایی خاصی دارند.

درختانی که در دامنه های میانی و کم ارتفاع رشد می کنند شامل درختان انجیلی و بلوط ممرزستان نیز می باشند.

در مناطق پست جلگه ای درختانی مانند انواع درختان انجیلی، توسکا، بلوط و درختچه های کوتاه شمشاد نیز رشد می کنند.

انواع درختچه ها در جنگل هیرکان

در این جنگل ها انواع درختچه ها و بوته ها مانند زغال اخته، آلوچه وحشی، انار، سیب وحشی، خاس، ازگیل، زالزالک و انواع تمشک رشد می کنند.

گونه های گیاهی کم یاب در جنگل هیرکان

برخی از نمونه های درختچه ها و گیاهان موجود  در این جنگل ها برای زیست شناسان به عنوان گونه های بی نظیر و کمیاب در جهان شناخته می شوند که از جمله آنها می توان درختان سرخدار، زربین و سرونوش را نام برد.

حیات وحش جنگل های هیرکانی

در این جنگل ها گونه های مختلف جانوری شامل پرندگان و پستانداران از دیرباز تا کنون زندگی می کرده اند که امروزه برخی از آنها منقرض شده اند.

تعداد گونه های پرندگان در این جنگل ها حدود ۳۰۰ هزار گونه و تعداد گونه های پستانداران حدود ۱۰۰ هزار گونه بوده است. اما امروزه بخش زیادی از آنها از بین رفته اند.

علاوه بر پرندگان و پستانداران، انواع خزندگان نیز در این جنگل ها زندگی می کنند.

در جنگل های هیرکانی همچنین شاهد گونه های جالب توجه ۷۰ نوع ماهی می باشیم که در آب های اطراف جنگل های ارسباران وجود دارند.

انواع پرندگان جنگل های هیرکانی

انواع مختلف پرندگانی که در این جنگل ها زندگی می کنند شامل عقاب، جغد، اردک خاکستری، شاهین، کبک، بلدرچین، کرکس، قرقی، دارکوب، قرقاول، سار و اردک نوک پهن می باشد.

از مهم ترین گونه های پرندگان در حال انقراض این جنگل ها قرقاول خزری می باشد.

انواع پستانداران جنگل های هیرکانی

از معروف ترین گونه های پستانداران این جنگل ها می توان به خرس قهوه ای، پلنگ، گرگ، شغال، سمور، خارپشت، خرگوش، گورکن، موش جنگلی و گربه وحشی اشاره کرد.

از جمله پستاندارانی که در گذشته در این جنگل ها زندگی می کردند و امروزه بسیاری از آنان از بین رفته اند می توان مرال، بز، شوکا و کل را نام برد. امروزه برخی از این جانوران تنها در اطراف آمل و پارک ملی گلستان قابل مشاهده هستند.

از جمله کم یاب ترین گونه های پستانداران در این جنگل ها روباه دم سیاه و اسبچه خزری است. اسبچه خزری در جنگل های اطراف آمل زندگی می کند و این حیوان برای اولین بار در جنگل های هیرکانی کشف شده است.

معروف ترین جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی از چند جنگل مهم تشکیل شده است که هر کدام دارای ویژگی ها و جلوه زیبایی شناسی خاصی است. از جمله مهم ترین آنها می توان جنگل الیسمتان، جنگل ابر شاهرود، جنگل بولاساری، جنگل واز، جنگل کجور نوشهر، جنگل لیسار، جنگل چهار باغ چالوس و جنگل خشکه داران تنکابن را نام برد.

یکی از بی نظیر ترین و جذاب ترین مناظر کشور مربوط به مناظر جنگل ابر می باشد. این جنگل به دلیل قرار گرفتن در مکانی خاص و به علت اختلاف فشار هوا دارای منظره پوشیده از مه می باشد. ابر ها بر فراز این جنگل در حال گردش هستند و جلوه بسیار رویایی را پدید می آورند.

عوامل نابودی جنگل های هیرکانی

ایران از نظر وسعت جنگل ها چندان غنی نیست به طوری که جنگل های هیرکانی تنها یک درصد وسعت کل کشور را تشکیل می دهد و از این یک درصد تنها ۱۰ درصد آن حفاظت شده است. اما با این حال همیشه شاهد نابودی و کاهش بخشی از این جنگل ها هستیم.

از مهم ترین عوامل نابودی این جنگل ها استفاده بی رویه از صنایع چوب و کاغذ و همچنین نابودی به علت تغییر کاربری می باشد.

از دیگر علت های این نابودی، پروژه های عمرانی سد سازی است که بدون انجام تحقیقات کافی است که برای نمونه می توان سد گلورد استان مازندران را مثال زد. برای ساخت این سد بیش از ۳۰ هزار درخت قطع شد.

از عوامل دیگری که در نابودی این جنگل ها نقش مهمی دارد  چرای بی رویه دام ها می باشد. همچنین در گذشته ها برای تولید ذغال چوب چند میلیون متر مربع از این جنگل ها نابود شد.

منبع: بیتوته

مرتبط:

چگونه جنگل‌های کشور را حفظ کنیم؟

جنگل‌های هیرکانی گلستان، فسیل زنده منحصربه‌فرد جهان

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان گفت: آسفالت مسیر جنگل ابر شاهرود، با تلاش و برنامه‌ریزی‌ها برای ثبت جهانی این اثر طبیعی مغایرت دارد.

بسیاری از ما فکر می‌کنیم سرتاسر سمنان کویری و خشک است و هر طرف را که نگاه کنی فقط بیابان می‌بینی، اما همین بیایان را اگر بروی در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود به جنگل ابر می‌رسی، جنگلی که ابرها بغلش کرده‌اند.

جنگل ابر کجاست؟

جنگل ابر در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود و در مسیر شاهرود به آزادشهر در ۱۲ کیلومتری روستای ابر قرار گرفته. شاهرود یکی از شهرهای استان سمنان است که در ۱۸۳ کیلومتری‌ سمنان واقع شده. این جنگل‌ها در نهایت به آزادشهر در استان گلستان می‌رسند، شهری که در ۷۶ کیلومتری گرگان، مرکز استان قرار دارد.

اگر از بسطام هم بخواهید بروید جنگل در ۴۴ کیلومتری آن است.

قدیمی‌ترین، خوش آب و هوا ترین، بکر ترین و البته بدون شک زیباترین جنگل ایران با گونه های نادر گیاهی و جانوری در۳۵ کیلومتری شمال شرق استان سمنان و ۵۰ کیلومتری شمال شرقی شهر شاهرود قرار دارد. جنگل ابر سمنان از قدیمی‌ترین جنگل های روی زمین محسوب می‌شود و به این دلیل به این نام نامیده شده است که در تمام طول سال اقیانوسی از ابر این جنگل جزیره مانند را در بر گرفته است.

ابرها در این جنگل تا نزدیکی درخت ها پایین می‌آیند و وقتی در جنگل راه می‌روید احساس می‌کنید مشغول پیاده روی روی ابرها هستید.

این جنگل به اعتقاد خیلی از گردشگردان و دوست داران طبیعت از زیباترین و منحصر به فرد ترین چشم اندازهای طبیعی ایران زیبا محسوب می‌شود و ۳۵ هزار هکتار وسعت دارد.

جنگل ابر قسمتی از قدیمی‌ترین جنگل‌های دنیا هستند، جنگل‌های هیرکانی که میلیون‌ها سال قدمت دارند و از دوران ژوراسیک، یعنی دوره سوم زمین شناسی باقی مانده‌اند. پس شاید باورش سخت باشد ولی فرصت دیدن جنگل‌هایی ۴۰ میلیون ساله را در اینجا داریم. درجه حرارت در این جنگل حتی در ماه های گرم سال پایین است و وجود چشمه سارهای فراوان هم از دیگر ویژگی های این جنگل است؛ جنگلی که تقریبا مرز استان سمنان و گلستان است.

این جنگل ۳۵ هزار هکتار است  و به دلیل این وسعت گونه‌های جانوری و گیاهی بسیاری را در خود جای داده، ۸۵ گونه گیاهی از راش، بلوط، ممرز افرا، شیردار، توسکا، آزاد داغداغان، گونه‌های کلاه میر حسن، چوبک، اسپرس، دم روباهی، آویشن و شبدر به همراه گونه‌های گیاهی نادر مثل نارون، بارانک و سرخدار . اما مشهورترین گونه گیاهی اینجا، درخت اورس است، درختی از گونه سروها.

گونه‌های جانوری اینجا هم کم نیست. حیواناتی مثل خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، شغال، روباه، خرگوش کل و بز، شوکا و مار و از پرندگان کبک، کبوتر جنگلی، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول.

همچنین در یک فضای ۱۰۰ متری در این جنگل، ۴۰ نوع گیاه دارویی شناسایی شده. برای مثال از چهار تا پنج گرم عصاره سرخدار، ماده ضد سرطان رحم و تخمدان استخراج می‌شود.

در ماه های فرودین و اردیبهشت و در قسمت هایی که هنوز وارد جنگل نشده اید و در دشت های آن، گل های بابونه و وحشی روییده است.

از بعد ازظهر به بعد تا نیمه‌هاى شب هوا در این جنگل رو به سردی می‌رود و گردشگران احساس می‌کنند سوار بر کشتی جنگل روی اقیانوس ابرها شناور هستند. در دل و مرکز جنگل خبری از انسان و زندگی انسانی نیست اما در ابتدای جنگل چوپان‌های گلستانی را می‌بینید که می‌گویند گیاهان دارویی این جنگل کم نظیر است. بنابراین گیاه شناسان برای دیدن و بررسی این نوع گیاهان راهی جنگل ابر می‌شوند.

دلیل وجود اقیانوس ابر چیست؟

جنگل ابر را اقیانوسی از ابر فرا گرفته، به طوری که وقتی نشسته‌اید ابرها می‌آیند و همه جا را می‌پوشانند و دیدن ابرهایی که همیشه بالای سرمانند و حالا از کنارمان رد میشوند و ما را در بر میگیرند از آن فاصله کم حتما آدم را به وجود می آورد. اما دلیل وجود این ابرها چیست؟

این جنگل در منطقه‌ای قرار گرفته که از ضخامت کوه‌های البرز کم می‌شود و ابرهای گرفتار در پشت این دیواره از بین دره‌ها به سمت جنوب سرازیر می‌شوند؛ قرار گرفتن در دو ناحیه کم فشار و پرفشار یعنی دشت گرگان و منطقه ابر باعث شده هر وقت زمین انرژی می‌گیرد ابرها جابه‌جا شوند .

این جنگل مرز بین دو استان سمنان و گلستان است و همینکه دارید در بیابانی خشک و بی آب و علف می‌رانید، پوشش گیاهی انبوده هویدا می‌شود و  دیگر تصور آنهمه خشکی تصوری محال به نظر میرسد. یکی از ویژگی‌های این جنگل‌ها ارتفاع زیادش از سطح دریاست. از ۸۰۰ متر واقع در روستای شیرین آباد شروع میشود که این خودش عدد کمی نیست و تا ۲۷۰۰ متر میرسد.

آبشارها و چشمه‌ها

جنگل ابر، دو آبشار معروف شرشر و آلوچال دارد. رسیدن به اولی مخصوص کوهنوردان حرفه‌ایست، ولی با حدود ۶۴ کیلومتر پیاده روی در دل جنگل میتوان به دومی رسید. آلوچال از دو آبشار تشکیل شده که روی هم می‌ریزند. این آبشار ۲۵ متر ارتفاع دارد. راه رسیدن به آن هم از منطقه‌ای تماشایی به اسم دالان بهشت می‌گذرد. در حاشیه شمال غرب روستای ابر، جاده‌ای خاکیست که در انتها به روستای شیرین آباد می‌رسد و با در پیش گرفتن ادامه مسیر، کوه رستم پیش رویتان است. در کنار این کوه مسیری پایکوبی شده وجود دارد. در این راه به حرکتتان ادامه بدهید تا به دالان بهشت برسید. در ادامه مسیر به یک فرعی می‌رسید.  آبشار آلوچال اَبر در فاصله یک ساعته از ابتدای این جاده فرعی است.

دو چشمه ترش و قطری هم در جنگل وجود دارد که کمپ کردن در کنار اولی متداول‌تر است.

بهترین فصل سفر

درست است که ابرهای این منطقه باعث شهرتش شده، ولی اینطور نیست که همیشه بتوان آنها را دید. بهترین زمان سفر به جنگل ابر نیمه اول سال و از اوایل اردیبهشت تا اوایل مهر است. ولی قبل از رفتن به آن باید هواشناسی را هم چک کرد. اگر هوای علی آباد کتول در استان گلستان ابری و بارانی باشد و هوای شاهرود آفتابی میتوان به دیدن ابرها امیدوار بود. از ظهر تا نیمه های شب ابرها پدیدار می‌شوند.

چه وسایلی همراهمان ببریم؟

دوچرخه سواری یکی از تفریحات رایج در این منطقه است. پس اگر میخواهید دوچرخه همراهتان باشد. اگر قصد کمپ کردن دارید حتما کیسه خواب، کفش کوهنوردی، لباس گرم، لباس اضافه، چراغ قوه، وعده های غذایی مثل کنسرو، آب، چادر مسافرتی، کلاه گرم  و ضد آفتاب و کیسه زباله همراهتان باشد.

چطور در طبیعت کمپ کنیم؟ 

اگر قصد کردید به جنگل ابر سفر کنید حتما کفش مناسب، کوله پشتی سبک، پانچو؛ لباس ضد باران٬ لباس گرم، بطری آب، زیر انداز، کیسه خواب، چراغ قوه، کرم ضد آفتاب، عینک و کلاه، صندل یا دمپایی همراه داشته باشید.

برای رفتن به جنگل ابر در صورتی که ماشین شخصی ندارید می‌توانید به سراغ تورهای دو روزه آژانس های مسافرتی بروید وبا صرف هزینه ای بین ۶۵ تا ۷۵ هزار تومان دو روز را در جنگل ابر به سر ببرید و لذت زندگی در خانه‌های روستایی، گشت و پیاده روی در باغ‌های زیبای روستا و شب نشینی داخل جنگل در کنار آتش را تجربه کنید.

مرتبط:شاهرود و چشمه هفت رنگ آن

بر طبق سخنان دهیار روستای ابر، ممنوعیت ورود گردشگران به جنگل ابر به خاطر شیوع کرونا صورت گرفت.

محمدرضا اسلامی خطر شیوع کروناویروس در استان را عامل این ممنوعیت سفر به جنگل ابر اعلام و اظهار کرد: به دنبال شیوع کروناویروس در کشور و به تبع آن در استان سمنان و شهرستان شاهرود، استانداری سمنان و مسئولان شهرستان و همچنین بخشداری بسطام طی ابلاغیه ای هرگونه پذیرش میهمان در مراکز اقامتی ممنوع شد بنابراین دهیاری ابر نیز در همین راستا ضمن اعلام به مراکز اقامتی و بوم گردی ها از مراکز اقامتی سطح روستا بازدید و از آنها خواسته شده که تا عبور از شرایط فعلی، خدماتی ارائه ندهند.

وی در پاسخ به پرسشی در خصوص اقدامات انجام شده در این روستای هدف گردشگری در راستای مقابله با کروناویروس خاطرنشان کرد: با توجه به حجم بالای سفر گردشگران به روستای و جنگل ابر بعد از ممنوعیت اعلام شده، نظارت لازم صورت گرفته تا از شیوع کووید۱۹ جلوگیری شود به خصوص با توجه به اینکه روستای ابر افراد مسن و سالمند زیادی دارد، لذا با حساسیت بیشتر نظارت لازم صورت گرفته است.

وی از ضدعفونی تمامی معابر روستا، مراکز عرضه، نانوایی ها و خیابان ها و معابر داخلی این روستای هدف گردشگری خبر داد و افزود: خوشبختانه به طور مرتبط این ضدعفونی انجام و هر ۷۲ ساعت یک بار تکرار می شود بلکه تا حد امکان از شیوع آن در روستا جلوگیری شود.

اسلامی با بیان اینکه ممنوعیت سفر به جنگل ابر تا بازگشت شرایط عادی ادامه داد و اضافه کرد: تا مادامی که وزارت بهداشت یا مسئولان استان و شهرستان اعلام نکنند، خطر شیوع پایان یافته، این ممنوعیت ادامه دارد و ما نیز کنترل لازم را در خصوص منع ورود به جنگل ابر و دیگر مناطق روستا اعمال خواهیم کرد.

دهیار روستای ابر همچنین از اطلاع رسانی و ارائه آموزش های عمومی با هدف افزایش سطح آگاهی مردم روستا از راه های پیشگیری از ابتلا به کروناویروس با همکاری خانه بهداشت این روستای هدف گردشگری به عنوان یکی دیگر از اقدامات دهیاری و شورای روستای ابر خبر داد و از عموم مردم خواست با رعایت بهداشت فردی و توجه به توصیه های مسئولان حوزه سلامت به مبارزه با کووید۱۹ کمک کنند.

وی همچنین در پاسخ به پرسشی در خصوص ابتلای احتمالی روستائیان ابر به کروناویروس اظهار کرد: تاکنون ابتلای قطعی در روستا نداشتیم، اما مواردی به عنوان مشکوک به ابتلا به کروناویروس در روستا وجود دارد که نمونه گیری از آنها از سوی مسئولان حوزه سلامت انجام و نمونه ها برای تهران ارسال شده است.

مرتبط:

کرونا گردشگری جهان را فلج کرد