حمام نوبر مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، تقاطع خیابان امام وتربیت واقع شده است. حمام نوبر این اثر در تاریخ ۱ آذر ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در حال حاضر این مکان بازسازی شده و به سفره خانه سنتی شهریار تبدیل شده است.

حمام نوبر تبریز یکی از جاذبه های تاریخی و فرهنگی شهر تبریز است که به عنوان اولین و بزرگترین سفره خانه سنتی تبریز جز آثار ملی کشور ثبت شده است، این مکان در واقع یکی از زیبایی های تاریخی شهر تبریز است.

 

سفره خانه سنتی شهریار تبریز،در واقع همان حمام نوبر است كه مربوط به دوره قاجار مي باشد. این حمام، یكى از معماری‌هاى ایرانى برجای مانده از اواسط دوران قاجاریه است كه با زیربنا و مساحتی حدود ۷۰۰ مترمربع در محل تقاطع دو خیابان اصلی و معروف شهر تبریز (خیابان امام و تربیت) قرار گرفته است. این حمام که توسط معمارتبریزی به نام بالا كاظم ساخته شده است، با توسعه شهر تبریز و تخریب دروازه قدیمی، در مركز شهر قرار گرفت.

در نقشه شهر تبریز كه پیش از سال ۱۲۴۳ هجری قمری تهیه شده، این حمام در نزدیكی دروازه نوبر مشخص شده و در نقشه دارالسلطنه تبریز، متعلق به سال ۱۲۹۷ قمری، این بنا با نام «حمام وزیر» دیده می‌شود. حمام باستانی نوبر بعد از چند صد سال استفاده به عنوان حمام اکنون بعد از باز سازی تبدیل به سفره خانه سنتی بسیار زیبایی شده است، که هر ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به خود جذب می کند.

تاریخچه:

در دوره ایلخانی همانند سایر فعالیت‌های معماری عام‌المنفعه حمام‌های بسیاری در شهر تبریز و سایر شهرهای اطراف ساخته شد، ولی ساختمان بسیاری از این حمام‌ها به دلیل رطوبت و گرمای زیاد و از طرفی زلزله‌ ویرانگر و حوادث تاریخی شهر تبریز در دوره‌های مختلف ویران شدند. گفتنی است پیش‌تر و در دوره ایلخانی حمام‌ها بیشتر در کنار کاروانسراها و در اطراف دروازه‌ی شهر قرار داشتند. پس از وقوع زلزله ویرانگر در سال ۱۱۹۴ هجری قمری و تخریب اغلب بناهای اصلی، باروی جدیدی در اطراف تبریز ساخته شده که بنا به اسناد تاریخی بین ۸ تا ۱۲ دروازه داشته است و به احتمال بسیار زیاد حمام‌ها نیز به روش قبلی در نزدیکی دروازه‌های تبریز ساخته شده‌اند.

 

از این‌رو، قدمت حمام‌های قدیمی در تبریز به دوران قاجار و پس از آن می‌رسد که حمام نوبر نیز یکی از این نمونه‌های تاریخی بر جای مانده است. طبق اطلاعات به دست آمده از نقشه‌ها و اسناد قدیمی این حمام قدمتی ۱۴۰ ساله دارد. برای مثال، در نقشه شهر تبریز که پیش از سال ۱۲۴۳ هجری قمری تهیه شده، محل این حمام در نزدیکی دروازه نوبر مشخص شده و در نقشه دارالسلطنه تبریز، از معتبرترین نقشه‌های تبریز و متعلق به ۱۲۹۷ هجری قمری، این بنا با نام «حمام وزیر» ثبت شده است. بعدها به تدریج با توسعه تبریز و تخریب دروازه قدیمی، بنای حمام نوبر در مرکز شهر قرار گرفته است. سازنده این حمام معماری به نام بالاکاظم از اهالی قره‌آغاج است.

 

معماری بنا:

حمام تاریخی نوبر دو بخشِ اصلي، سربينه و گرمخانه دارد؛ سربينه حمام فضايي وسيع با قاعده هشت ضلعي است كه در بخش مياني آن، طاق بندي شده و بر هشت ستون سنگي قرار گرفته است، همچنين حوضي هشت گوش در ميانه اين بخش قرار دارد و سكوهايي بر گرداگرد آن قرار دارند.

طاق و گنبد بزرگ گرمخانه، طاق و گنبد با ستون و سرستون هاي سنگي مقرنس كاري شده سربينه و اجراي كاربندي و تركيب آجر و كاشي و پوشش معقلي مناسب حمام و كتيبه هاي مصور زيباي ورودي را می توان از جاذبه هاي زیبایی اين حمام تاريخي برشمرد.

 

در ساخت حمام تاریخی نوبر تبریز از جمله مصالح به كار رفته آجر در جرزها و سقف ها ملات و گچ و همچنين سنگ تراش خورده در ستون ها كف ها است.

در راستاي بهره برداري بهينه از تمام فضاهاي حمام، فضاهاي سربينه و گرمخانه به سفره خانه، فضاي پشت بام نیز به چايخانه و اجراي مراسم پرده خواني و نقالي اختصاص دارد.

ستون های سنگی به کار رفته در این شاهکار معماری، باعث جذب علاقمندان و دانشجویان معماری و هنر از سراسر جهان شده است. فضای پیرامون حوض که دارای متکا های مرسوم دربار قاجار است، زیبایی حیرت انگیزی به سالن هشت ضلعی داده است به طوری که اکثر قریب به اتفاق گردشگران خارجی تمایل به نشستن و عکسبرداری از این بخش از چایخانه را دارند.

 

کاربری بنا:

این بنای زیبا و قدیمی اگرچه پیش‌تر با کاربری حمام مورد استفاده قرار می‌گرفت، ولی در سال‌های گذشته به دلیل موقعیت مکانی و رطوبت موجود دچار آسیب‌های فراوانی شده و چندین بار از سوی میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. در سال‌ ۱۳۷۸ و پس از ثبت در فهرست آثار ملی، این اثر تاریخی برجسته در قالب طرح پردیسان ضمن حفظ قالب و بدون هیچ دخل و تصرفی تغییر کاربری داده و به سفره‌خانه سنتی تبدیل شده است.

در واقع، حمام نوبر، اولین و بزرگ‌ترین سفره‌خانه سنتی شهر تبریز است که در رده آثار ملی ایران نیز ثبت شده است. علاه بر این، به منظور استفاده بهینه از تمام فضای این بنا، فضای پشت‌بام نیز به چایخانه و اجرای مراسم پرده‌خوانی و نقالی اختصاص یافته است.

 

آدرس: میدان ساعت، نبش خیابان تربیت، حمام تاریخی نوبر
نوع غذا: ایرانی – سنتی – چایخانه -کافی شاپ سنتی

 

مرتبط:

خانه بهنام _تاریخی ترین خانه ی تبریز

تبریز ،پاک ترین شهر ایران