دستاورد خوشنویسی تا همیشه تاریخ هنر برقرار خواهد ماند
خطاطی و خوشنویسی در مشهد قدیم با نام سلطانعلی مشهدی آغاز و پس از چند قرن در دوران معاصر متصل می‌شود، به نام مرحوم استاد اعتضادی از خطاطان و مرمت‌کاران مبرز آستان‌قدس رضوی بوده‌اند که در کنار خطاطی و عشق‌ورزی به هنر بزرگانی در حضورش از شاگردی به استادی رسیده و دستاورد آن تا به امروز و همیشه تاریخ هنر برقرار خواهد ماند.
از جمله استاد سیدغلامرضا موسوی خطاط که بسیاری از اساتید دیروز و امروز از شاگردان وی بوده و هستند.
از دیگر شاگردان استاد اعتضادی رضا مافی است، وی در عین وفاداری به خوشنویسی سنتی و احیاء شیوه و نام میرزا غلامرضا اصفهانی، ابداعاتی در ترکیب خط و نقاشی داشت که موجب شکل‌گیری موج جدیدی در تاریخ هنر معاصر ایران گشت و او را یکی از سردمداران نقاشی‌خط در ایران می‌دانند.
پایه‌گذاری خوشنویسی معاصر در مشهد
جریان خوشنویسی معاصر در مشهد توسط بزرگانی چون استاد سید غلامرضا موسوی اسماعیلی قوچانی و مصطفی مهدیزاده تحت عنوان کانون خوشنویسان خراسان پایه‌گذاری شد.
همزمان با حضور استاد سیدحسین میرخانی در مشهد و برگزاری کلاس‌های تابستانی در سال‌های ۱۳۴۷ نطفه تشکیل انجمن خوشنویسان ایران شعبه مشهد شکل گرفت و در سال ۱۳۵۱ رشما آغاز به‌کار کرد.
کلاس‌های خوشنویسی در این دوران با سرپرستی مصطفی مهدیزاده در فضایی پر مهر و صفا در مشهد بنیان گرفت که به همراه عزیزانی چون استاد اسماعیل قوچانی، حبشی‌زاده، بلوریان، خیامی، ابراهیم‌نیا توکلی، کاظمیان، کریمی، نامجو، مردادی و… قوت و اعتبار یافت.
این کلاس‌ها در اماکن مختلف برگزار و در نهایت در ساختمان مجتمع امام رضا (ع) در پارک ملت مستقر شد، مسئولان وقت استادان و اعضای انجمن خوشنویسان در پی تقاضای محلی مستقل بودند که با تلاش و پیگیری زمینی در منطقه قاسم‌آباد مشهد زمینی تهیه و مجتمع فرهنگی سلطانعلی مشهدی را ساختند تا برای برگزاری امتحانات و برنامه‌های آموزشی، فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد.
بهرهمندی خوشنویسان مشهدی از حضور استادان بزرگ
به‌لطف وجود آقا امام رضا (ع) در این سال‌ها خوشنویسان مشهد از حضور استادان بزرگی بهره‌مند شدند که در تقویت شناخت ارزش‌های خوشنویسی مفید و موثر بوده‌اند، از جمله کلاس‌های استاد غلام‌حسین امیرخانی در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲، استاد اخوین در سال ۱۳۶۷ که ثمره تهیه مرقع چلیپای بحر عشق بوده است، همچنین حضور استاد صمدی در سال‌های ۱۳۸۲-۱۳۸۵ که باید شکرگزار بود از لطف حضورشان و نتیجه آن حضور خوشنویسان مشهدی در جشنواره‌های هنری داخلی و خارجی، برگزاری نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی، خطاطی و چاپ کتاب‌های هنری، آموزش و ادبی بوده است.
چشم نوازی آثار استادان خوشنویسی مشهد در حرم مطهر رضوی
همچنین آثار استادان خوشنویس مشهد در حرم مطهر رضوی شامل کتیبه‌ها خطاطی، بیوگرافی ضریح مطهر، کتابخانه‌ها و ده‌ها مورد دیگر که چشم‌نواز زائران دائمی آقا امام رضا (ع) است در منظر دیدگان اهل دل قرار دارد.
نهالی که پنج دهه پیش استادان این خطه هنرپرور به ودیعه گذاشتند ثمره‌اش درختی است پرشاخ و برگ با میوه‌های شیرین که آینه آن وجود بیش از ده‌ها استاد، صدها مدرس و تعداد بی‌شماری هنرجو علاقه‌مند درشعبه‌های شهرستان‌های خراسان رضوی و به ویژه شعبه‌های مختلف سطح شهر مشهد است.
مشهد قطب دوم خوشنویسی ایران به لحاظ کمی و کیفی است
به سراغ محمدعلی باقرزاده طوسی رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی می‌روم، او درباره فعالیت این انجمن در مشهد می‌گوید: «انجمن خوشنویسی مشهد حدود نیم قرن فعالیت می‌کند و مشهد قطب دوم خوشنویسی ایران به لحاظ کمی و کیفی است.»
این استاد خوشنویسی ادامه می‌دهد: «خراسان رضوی و به ویژه مشهد همواره در مسابقات و جشنواره‌های داخلی و بین المللی همیشه صاحب جایگاه و مقام بوده است.»
او می‌افزاید: «انجمن خوشنویسان مشهد ۹ شعبه در سطح شهر مشهد دارد البته طی دوسال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزاری کلاس‌های خوشنویسی با افت شدید هنرجو مواجه شده است و اگر چه در گذشته سالیانه بیش از ۱۵۰۰ هنرجو در مقاطع مختلف در حال هنرآموزی بوده‌اند اما اکنون به کمتر از ۲۰۰ نفر کاهش یافته است.»
رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی درباره وضعیت خوشنویسی خراسان رضوی و مشهد می‌گوید: «در کشور حدود ۳۰۰ نفر دارای کرسی استادی هستند که ۱۱ نفر از این استادان در مشهد حضور دارند.»
او به فعالیت ۴۲ مدرس خوشنویسی نیز اشاره می‌کند: «این افراد که دارای درجه خوشنویس فوق‌ممتاز نیز در انجمن خوشنویسان خراسان رضوی هستند آموزش خوشنویسی را در کنار استادان در خطوط نستعلیق، شکسته نستعلیق، نسخ، ثلث و خط تحریری آموزش می‌دهند.»
باقرزاده طوسی با اشاره به آزمون‌های سالیانه خوشنویسی می‌گوید: «این آزمون‌ها در سال سه نوبت در پنج سطح مقدماتی، متوسط، خوش، عالی و ممتاز و در سال یک نوبت آزمون‌های مرحله فوق ممتاز برگزار می‌شود.»
او با بیان اینکه جریان خوشنویسی در خراسان رضوی و به‌ویژه مشهد همواره زنده و پویاست و جریان دارد، تصریح می‌کند: «فارغ‌التحصیلان خوشنویسی در مدارس ممتاز و بالاتر در مشهد حدود ۴۰۰ نفر هستند همچنین نصف همین تعداد نیز در شهرستان‌های استان حضور دارند.»
باقرزاده طوسی یادآور می‌شود: «در ۱۴ شهرستان استان نیز شامل نیشابور، سبزوار، گناباد، کاشمر، تربت‌حیدریه، تربت‌جام، تایباد، سرخس، فریمان، درگز، بینالود (طرقبه‌شاندیز)، بجستان و خواف نیز انجمن خوشنویسان شعبه دارد و فعالیت خوشنویسی در حال انجام است.»
آینده روشن خوشنویسی
رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی می‌گوید: «آینده خوشنویسی را با اقداماتی که صورت گرفته بسیار روشن می‌بینم، هر روز هم پیشرفت‌هی خوبی را در عرصه هنر خوشنویسی می‌بینیم، در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها داخلی و خارجی که خوشنویسان حضور دارند درخشش و روند رو به رشدشان به خوبی مشخص می‌شود. »
به عقیده او هنر خوشنویسی با ادبیات عجین شده و با مردم و فرهنگ مردم گره خورده است: «خوشنویسی روز به روز ارتقاء پیدا می‌کند و آثار جدید را شاهد هستیم، خوشنویسی نوین نیز در شکل‌ها و فرم‌های مختلف از جمله خط‌نقاشی، خط در گرافیک و… خود را به خوبی نشان داده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
خوشنویسی و چندهزار سال تمدن
رئیس انجمن خوشنویسان مشهد و مدیر انجمن‌های خوشنویسان خراسان رضوی به سابقه دیرینه خوشنویسی در ایران اشاره می‌کند: «خوشنویسی هنر چند هزارساله تمدن ایران است که همچنان رو به رشد است و طی چند دهه اخیر خطوطی از جمله معلی و کرشمه ابداع شده است، همچنین خطوط دیگری را برخی استادان ابداع کرده که در حال خطاطی و ثبت اصول و قواعد آن هستند.»
باقرزاده طوسی از اهمیت ثبت جهانی این میراث می‌گوید: «با توجه به این برخی کشورها هنر خوشنویسی را متعلق به خود می‌دانستند و برخی ادعاها را در این زمینه مطرح می‌کردند ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو اقدامی بسیار ارزشمند است.»
این استاد خوش نویسی یادآور می‌شود: «هنر نگارش ایران ریشه در تمدن بین‌النهرین دارد، حدود ۷ هزار سال پیش سومریان خط را ابداع کرده و در لوح‌های گلی ثبت کردند و به طور طبیعی این خواستگاه با سابقه چند هزار سال به چین و مصر راه پیدا کرد.»
او ادامه می‌دهد: «خوشنویسی در ایران نیز ه دوره خطوط اوستایی و پهلوی برمی‌گردد و نشانه‌های خوشنویسی ایران را در این دوره‌ها می‌توان یافت.»
باقرزاده طوسی می‌افزاید: «بعد از اسلام نیز همان خطوطی را که نگارش می‌شد خطوط کوفی نامیده شد که این خطوط همان خطوطی است که توسط ایرانی‌ها ابداع شده بود و چند قرن بعد از ورود اسلام به ایران خط کوفی جایگزین خط پهلوی شد و با ادغام خط کوفی و خط پهلوی، خطوط نسخ و ثلث توسط هنرمندان ایرانی جایگزین شد.»
او می‌گوید: «البته ابداع خطوط خوشنویسی نسخ و ثلث دارای شاخه‌های متعددی است که به اقلام شش‌گانه معروف است، این خطوط در طول سال‌های مختلف پالایش و شاخه‌های متعدد پیدا کرده تا این که به دوره معاصر رسید و در دوره معاصر این خطوط تدریس می‌شود.»
قدمت ۶۰۰ساله نستعلیق به عنوان عروس خطوط ایرانی اسلامی
این استاد خوش نویسی به سابقه این خطوط اشاره می‌کند: «فقط خط نستعلیق که به عروس خطوط ایرانی‌اسلامی لقب گرفته بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد.»
باقرزاده طوسی با اشاره به ثبت جهانی برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو می‌گوید: «ثبت جهانی این میراث موجب می‌شود که هنر خوشنویسی به تمام مردم فرهنگ دوست دنیا معرفی شود و باعث اعتباربخشی به فرهنگ و هویتی ملی و فرهنگی ما شود.»
او تاکید می‌کند: «ثبت جهانی این میراث نقطه عطفی برای ارتباطات فرهنگی این هنر و فرهنگ ایرانی اسلامی با دیگر فرهنگ‌ها دنیا خواهد بود.»
منبع: میراث آریا
مرتبط:
یونسکو بار دیگر نگاه‌ها را به خوشنویسی جلب کرد
