عملکرد آماری باستان‌شناسی ایران در یک سال
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی با اعلام آماری از فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران در یک سال گذشته، ضعیف‌ترین و پرکارترین استان‌ها در این حوزه را معرفی کرد.
به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، محمد مرتضایی ـ رییس پژوهشکده باستان‌شناسی ـ در نوزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، گفت: این گردهمایی درحالی برگزار شد که باستان‌شناسی ایران در تاریخچه کوتاه و نه چندان بلند اوج‌ها و حضیض‌های چندی را تجربه کرده و با از سرگذراندن افت و خیزهای بسیار در اندیشه بازسازی و بازتعریف خویش است.
او با بیان این‌که جامعه فرهنگی ایران از باستان‌شناسی انتظارات و توقعاتی دارد و باستان‌شناسی هم در جای خود متقابلاً انتظاراتی و توقعاتی، اظهار کرد: باستان‌شناسی امروز ایران بر این باور است که اگر بتواند که می‌تواند خود را، میراث‌باستانی ایران را و میراث‌فرهنگی ایران را به گونه‌ای شایسته و سزاوار مطرح و معرفی کند.
مرتضایی افزود: باستان‌شناسی امروز ایران با این درک و دریافت که زمان درنگ نیست و زمان حضور در عرصه‌های بین‌المللی است برآن شده تا با برنامه‌ریزی‌های جامع و کلان‌نگر در حوزه ایران و ایران فرهنگی به صحنه آید و نقش سازنده‌ای بر عهده گیرد.
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی ادامه داد: باستان‌شناسی امروز چشم به افق‌های گسترده‌تر آینده در همکاری‌های ملی و بین‌المللی، همکاری‌های میان رشته‌ای، همکاری سازنده با نهادهای عمرانی، همکاری‌های زیربنایی با نهادهای آموزشی و پژوهشی دوخته است تا با ایفا کردن نقش خود در عرصه‌های ملی و فرا ملی بدرخشد.
صدور ۱۴۳ مجوز باستان‌شناسی در یک سال
وی گفت: پژوهشکده باستان‌شناسی در سال ۱۳۹۹ با حدود ۱۴۳ مجوز برای بررسی‌های باستان‌شناسی، کاوش، گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهادحریم، گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری و گمانه‌زنی استعلامی و مطالعات طرح‌های عمرانی، نقش حاکمیتی و مدیریت علمی فعالیت‌های باستان‌شناسی کشور را با نظارت بر اجرای برنامه‌ها ایفا کرده است.
مرتضایی اضافه کرد: ۳۸ برنامه شامل بررسی و شناسایی، ۶۲ برنامه شامل گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و حریم و لایه‌نگاری و ۴۳ برنامه کاوش بوده است.
کدام استان‌ها بیشترین محوطه‌های باستانی را دارند؟
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی در تشریح برنامه‌های بررسی باستان‌شناسی، گفت: ۵۲۱۱ محوطه در سال ۱۳۹۹ شناسایی و در نقشه باستان‌شناسی کشور جانمایی شده است که استان سیستان و بلوچستان با تعداد ۲۵۷۶ محوطه و پس از آن استان کرمان با ۱۴۴۱ محوطه و استان مرکزی با ۴۱۱ محوطه و استان همدان با ۳۲۵ محوطه بیشترین آثار شناسایی شده استان‌ها را شامل می‌شود و استان‌های البرز، ایلام، آذربایجان شرقی، بوشهر، تهران، خراسان رضوی، زنجان، قم، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد و گلستان هیچ برنامه بررسی و شناسایی نداشتند.
این باستان‌شناس همچنین تاکید کرد: انجام برنامه‌های بررسی و شناسایی به منظور تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران با توجه به اسناد بالادستی و تأکید بالاترین مرجع قانون‌گذاری کشور یعنی مجلس شورای اسلامی و واگذاری آن به عنوان یک تکلیف قانونی به میراث‌فرهنگی و با توجه به توسعه و گسترش فعالیت‌های عمرانی در کشور و لزوم پرداختن به نقشه باستان‌شناسی به منظور حفظ آثار تاریخی ـ فرهنگی کشور و صیانت آنها در مقابل اجرای طرح‌های عمرانی و توسعه کشور باید در اولویت برنامه‌های پژوهشی وزارتخانه متبوع و به خصوص پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و ادارات کل استان‌ها قرار گیرد.
آمار کاوش‌ها در یک سال گذشته
مرتضایی با اشاره به پروژه‌های کاوش اظهار کرد: از مجموع ۴۳ برنامه کاوش، تعداد ۱۴ برنامه کاوش مربوط به کاوش‌های نجات‌بخشی، ۲۷ برنامه کاوش پرسش‌محور و ۲ برنامه کاوش آموزشی بود که تعداد ۴ پروژه به صورت مشترک با هیأت‌های خارجی و ۳۹ برنامه توسط کارشناسان داخلی انجام شده است.
وی با بیان این‌که پژوهشکده کوشیده همه این جامعه که شامل اعضاء هیأت‌علمی و کارشناسان پژوهشکده باستان‌شناسی و ادارات کل استان‌ها، اعضاء هیأت‌علمی دانشگاه‌ها، باستان‌شناسان مراکز علمی بین‌المللی به صورت هیأت‌های مشترک و همپنین باستان‌شناسان آزاد است را پوشش دهد، اظهار کرد: مطمئناً تا رسیدن به اهداف کلان و جامع باستان‌شناسی از نظر علمی و ملی هنوز فاصله زیادی است و پژوهش‌های انجام شده در اندازه و شأن و در حد انتظار سرزمین تاریخی و باستانی ایران نیست و برای تحقق آن نیاز به زیرساخت‌های متناسب و به روز در زمینه آموزش نیروی انسانی آزموده، امکانات علمی و فنی روزآمد، سرمایه‌گذاری کلان ملی برای انجام برنامه‌های هدفمند و بلند مدت باستان‌شناسی است.
وی افزود: این گردهمایی برای پژوهشکده باستان‌شناسی و باستان‌شناسان فرصتی است که کارنامه خود را در برابر ارزیابی، نقد و بررسی و داوری قرار دهند، داشته‌ها و کاستی را ببینند و برای برنامه‌های پیش روی از هم اندیشی همه جامعه باستان‌شناسی بهره‌مند شوند.
مرتضایی با بیان این‌که با توجه به کمبود اعتبارات در دو دهه اخیر متأسفانه کاوش‌های باستان‌شناسی هدفمند و پرسش‌محور کاهش شدیدی داشته است، افزود: با توجه به نقش و جایگاه این پژوهش‌ها در پر کردن خلاء‌های تاریخی کشور لازم است که مسؤولان وزارت متبوع و مدیران کل استان‌ها و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری به این پژوهش‌ها توجه ویژه کرده و اعتبارات لازم برای انجام این برنامه‌ها را تأمین کنند.
او با اشاره به پروژه‌های گمانه‌زنی، اظهار کرد: از مجموع ۶۲ برنامه گمانه تعداد ۳۷ برنامه گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم، ۵ برنامه گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری، ۸ برنامه گمانه‌زنی به منظور پاسخگویی به استعلامات، ۲ برنامه گمانه‌زنی به منظور نجات‌بخشی و ۱۰ برنامه گمانه‌زنی پرسش‌محور بوده است.
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی گفت: با توجه به نقش و جایگاه گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم به عنوان یک اقدام حفاظتی پیشنهاد می‌شود که ادارات کل استان‌ها نسبت به توسعه این برنامه‌ها در استان‌ها اقدامات بیشتری را انجام دهند.
ضعیف‌ترین استان‌ها در پژوهش‌های باستان‌شناسی
مرتضایی در تشریح برنامه‌های پژوهشی این مرکز به تفکیک استان‌ها، گفت: از مجموع ۱۴۳ برنامه پژوهشی انجام شده در سال ۱۳۹۹ استان آذربایجان غربی با ۲۷ برنامه و بعد از آن استان‌های فارس با ۱۳ برنامه و کرمان با ۱۱ برنامه فعال‌ترین استان‌های کشور در امر پژوهش‌های باستان‌شناسی بوده‌اند که وظیفه خود می‌دانم از تلاش و مساعدت مدیران کل این استان‌ها تشکر و قدردانی کرده و تداوم پژوهش‌های باستان‌شناسی در استان‌های فوق را در سال‌های آتی خواستارم.
او با ابراز تأسف از این‌که استان‌های آذربایجان شرقی، البرز، بوشهر، تهران، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، زنجان، سمنان، کردستان، گلستان، هرمزگان و یزد با تعداد یک تا دو برنامه کمترین استان‌ها در انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی در سال ۱۳۹۹ بوده‌اند، افزود: با توجه به نقش و جایگاه این استان‌ها در امر مطالعات باستان‌شناسی و ظرفیت‌های موجود لزوم توجه و اهتمام مدیران این استان‌ها را در تداوم پژوهش‌های باستان‌شناسی خواستارم.
مرتضایی همچنین گفت: در سال ۱۳۹۹ مجموعاً ۴۷ عنوان کتاب و مقالات علمی پژوهشی و تخصصی به چاپ رسیده که از این تعداد ۹ عنوان کتاب ۲۲ مقاله پژوهشی و ISI و ۱۶ مقاله تخصصی است که به همت همکارانم در پژوهشگاه به چاپ رسیده است.
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی اظهار کرد: با توجه به تعداد ۱۴۳ برنامه انجام شده، خروجی این برنامه‌ها با تعداد انجام آن تناسبی ندارد و لزوم توجه به این بخش بیش از پیش لازم و ضروری است تا جامعه علمی کشور را از ماحصل فعالیت‌های انجام شده اطلاع یابند.
وی با بیان این‌که فراخوان و شیوه‌نامه ارسال مقاله کوتاه نوزدهمین گردهمایی در تاریخ ۲۹ خرداد برای تمام سرپرستان برنامه‌های میدانی سال ۱۳۹۹ ارسال شد و تا پایان مرداد ماه ۱۴۲ مقاله کوتاه دریافت شد، افزود: سخنرانی‌ها شامل ۳۶ مقاله است که ۲۱ سخنرانی مربوط به برنامه‌های کاوش ۱۲ سخنرانی مربوط به برنامه‌های بررسی و شناسایی و۳ سخنرانی مربوط به برنامه‌های لایه نگاری است که در ۹ نشست علمی و ۴ عنوان سخنرانی با موضوع اشیاء تاریخی فرهنگی و علوم میان رشته‌ای در نشست پایانی این گردهمایی ارائه می‌شود.
مرتضایی اضافه کرد: تمام مقالات کوتاه بعد از برگزاری گردهمایی در سایت پژوهشکده برای استفاده عموم بارگزاری و تعدادی نیز چاپ کاغذی خواهد شد و کاتالوگ منتخب از نو یافته‌های سال ۱۳۹۹ که به همت معصومه مصلی تهیه شده نیز در پایان همایش در سایت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، بارگذاری و تعدادی کاغذی چاپ خواهد شد.
رییس پژوهشکده باستان‌شناسی همچنین از استادان صادق ملک شهمیرزادی، میرعابدین کابلی، حسن طلایی، جواد قندگر، احمد کبیری، عبدالله قوچانی، رضا مستوفی‌فرد، حمید خطیب شهیدی و مسعود گلزاری که در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ آسمانی شده‌اند، یاد کرد و گفت: جامعه باستان‌شناسی هرگز خدمات این عزیزان سفر کرده را از یاد و خاطره‌ها نخواهد برد.
نویافته‌های باستان‌شناسی ایران به خاطر کرونا به نمایش گذاشته نشد
جبرئیل نوکنده ـ رییس کل موزه ملی ایران ـ نیز در این گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران با بیان این‌که میراث باستان‌شناسی متعلق به کل بشریت است، افزود: به همین دلیل وجود همکاری بین‌المللی در توسعه و حفظ استانداردهای مدیریت ضروری است. پژوهش‌های باستان‌شناسی نیاز مبرمی به ایجاد سازوکارهای بین‌المللی برای تبادل اطلاعات و تجربه میان صاحبان این حرفه دارد.
وی گفت: امروز که همه درباره اقتصاد حرف می‌زنند، پژوهش‌های باستان‌شناسی می‌تواند مولد اقتصاد فرهنگی شود و به عنوان نقش پیشران در فعالیت‌های میراث‌فرهنگی و گردشگری عمل کند و به نوعی موتور محرک پژوهش‌های پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری است و شاید ضرورت داشته باشد در قرن و وزارتخانه جدید در قامت یک پژوهشگاه مستقل به نام پژوهشگاه باستان‌شناسی به آن پرداخته شود.
او ادامه داد: باید در قرن جدید باستان‌شناسان در جغرافیای ایران فرهنگی حضور داشته باشند و باید اعتراف کنیم که خوشبختانه توان علمی خوبی در جامعه باستان‌شناسی ایران وجود دارد.
رییس کل موزه ملی ایران با اشاره به این‌که نوزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی در دوران کرونا برگزار می‌شود و طبق روال سال‌های گذشته پژوهشکده باستان‌شناسی گزارش عملکرد یکساله خود را در معرض دید و انتشار می‌گذارد، افزود: باید از همه همکاران پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و پژوهشکده باستان‌شناسی که در شرایط سخت کرونا پژوهش‌های میدانی را تعطیل نکرده و با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی فعالیت خود را همچون گذشته ادامه دادند سپاسگزاری کرد.
نوکنده افزود: نگاهی کوتاه به فهرست مقالات و سخنرانان حکایت از تلاش بی وفقه باستان‌شناسان ایرانی و برخی از همکاران ناایرانی در فعالیت‌های میدانی دارد؛ سال سختی را سپری کردیم، بزرگانی از جامعه باستان‌شناسی مانند رضا مستوفی، حمید خطیب‌شهیدی و میرعابدین کابلی را از دست دادیم به روح بلند این اساتید ادای احترام می‌کنیم و خدا را سپاسگزاریم که شاگردانی را تربیت کردند که چراغ باستان‌شناسی را روشن نگه می‌دارند.
رییس کل موزه ملی ایران گفت: در کنار این گردهم‌آیی معمولاً آخرین یافته‌های باستان‌شناسی در موزه ملی ایران به نمایش در می‌آمد؛ اما با توجه به شرایط خاص کرونایی آثار به موزه ملی ایران منتقل نشد و پژوهشکده باستان‌شناسی به صورت مجازی نمایشگاه یافته‌های سال ۱۳۹۹ را برگزار کرد.
منبع: ایسنا