گلابگیری مراسمی چندصد ساله در ایران
کاشان یکی از شهرهایی است که در فصل بهار پر از شور و هیجان می‌شود که میزبان هزاران هزار گردشگر داخلی و خارجی است. از اواسط اردیبهشت تا انتهای خرداد ماه فصل گلابگیری شهرهای قمصر، نیاسر و روستاهای اطراف آن تعداد زیادی را به‌طرف خود جذب می‌کند. عاشقان گل سرخ محمدی از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا خودشان را به جشن گلابگیری برسانند.
برای پی بردن به تاریخچه گل و گلابگیری می‌توان مطالعه‌ای از آثار به‌دست‌آمده از حفاری‌های سیلک که شکل گل ۷ پر روی آن دیده می‌شود که این خود گواه این مدعاست که ساکنان این منطقه از هزاره‌های قبل از میلاد با گل‌ها و گیاهان آشنا بوده‌اند.
گلاب در دوره‌های تاریخی در کاشان وجود داشته و برای اثبات این ادعا می‌توان از عید گلاب که یکی از آداب‌ورسوم در کاشان قدیم بوده، یاد کرد. در سال‌های ۵۲ و ۵۴ هجری شمسی که کارشناسان بلغاری روی گل سرخ مطالعه می‌کردند به این نتیجه رسیدند که گل سرخ محمدی قمصر کاشان در مقایسه با نمونه‌های مشابه در نقاط دیگر، کیفیت بهتر و برتری دارد. بیشتر کارخانه‌های ادکلن‌سازی اروپا، برای تهیه عطر و ادکلن، از اسانس عطر گل قمصر استفاده می‌کنند. این موضوع سبب شده تا عطر و گلاب قمصر از دیرباز به‌صورت یک محصول نامی باقی بماند، در شهرت قمصر همین بس که، همه‌ساله خانه خدا با گلاب ناب محمدی این شهر شستشو داده می‌شود.
به‌غیراز قمصر، در مناطق دیگر مانند نیاسر، برزک، کامو، وادقان، ون، دره استحصال و در پاره‌ای از آبادی‌های کوهپایه‌ای و سردسیر، به کاشت گل محمدی می‌پردازند و اگر توان استحصال آن را نداشته باشند گل ها را به کارگاه‌هایی می‌دهند که این کار را انجام دهند.
به افرادی که گل می‌چینند، گل چین می‌گویند. گل چین‌ها از اوایل صبح قبل از طلوع آفتاب شروع به گل‌چینی می‌کنند و سعی دارند تمام گل گلستان را تا قبل از طلوع آفتاب برداشت کنند. چون معتقدند گل قبل از طلوع خورشید عطر و بوی زیادتری دارد.
معمولاً گل را، به کمک ناخن انگشت شست و ناخن انگشت سبابه از سرشاخه جدا می‌کنند. لازم به ذکر است چون عصاره گل در قسمت ته گل که به شاخه وصل است متراکم می‌شود، سعی می‌کنند گل را از بند جدا کنند.
به اعتقاد بومیان شهر, آفتاب باعث پژمرده شدن و کم شدن عطر گل‌ها می‌شود به همین علت گل‌ها در ساعات قبل از طلوع آفتاب چیده شده و برای گلابگیری فرستاده می‌شود.
قمصر پایتخت گل و گلاب
معمولا در کنار هر باغچه و گلستانی یک گارگاه گلابگیری نیز وجود دارد و می‌توان فرایند گلابگیری را از نزدیک مشاهده کرد. مردم شهر قمصر بسیار مهمان‌نواز و دوست‌داشتنی هستند و با کمال میل همه چیز را برای شما توضیح می‌دهند و به شما اجازه ورود به تمامی گلستان‌ها و کارگاه ها را می‌دهند. کافی است شما چیزی بپرسید یا چیزی بخواهید، با کمال میل به شما کمک می‌کنند و از هیچ کمکی دریغ نمی‌ورزند.
چه در گذشته و چه در امروز بهترین و عالی‌ترین محصول گل و گلاب و طلای معطر با عیار بسیار بالا، محصول آب و خاک این اقلیم است. در کنار این عامل اساسی، روش سنتی گلابگیری قمصر را باید حاصل هنر، ذوق، سلیقه، پشتکار و ابتکار مردم آن دانست. مردمی که با الهام از فرهنگ اراده و سابقه درخشان نظام اجتماعی خویش آن را پرورانیده و توسعه داده‌اند. شگفت‌انگیز است که زیباترین گل‌ها و خوشبوترین گلاب‌های کشور چهار فصل ما از دل کویری چنین خشک بیرون می‌آید. گل محمدی از هر حیث گونه‌ای متعلق به ایران است. در تعیین محدوده مکانی و زمانی ایجاد، توسعه، کشت و گلابگیری در ایران و در گذشته می‌توان گفت: تولید و کاربرد این محصول از زمان‌های دور و قبل از اسلام و در اقصی نقاط کشور رواج داشته است. به نحوی که گل و گیاهان گل‌دار، چه خوراکی و چه دارویی همواره بخش بزرگی از پزشکی بومی ایران بوده است. سنگ‌نگاره‌های ستبر تخت‌جمشید نمادی گویا از فرهنگ نام آشنای مهرورزی و دوست داشتن گل و گیاه بر سینه دارد.
تولید سنتی گلاب
گلاب گیری به روش سنتی از دوران قدیم در ایران رواج داشته است که مورد توجه گردشگران تور داخلی هم هست همچنین اولین بار توسط ابو علی سینا استخراج و گل سرخ یا جوهر گل سرخ نام دارد. در این روش مقدار مشخصی گل محمدی و آب را که به ازای هر کیلو گرم گل یک لیتر آب میریزند و در دیگ مسی میریزند و در پوشی روی آن قرار می دهند که توسط واشر لاستیکی ما بین دیگ و در پوش که باعث جلوگیری از نشست بخارها می شود. در روی دیگ ها سوراخی وجود دارد که به لوله های استیل و یا آلمینیومی وصل شده و سر دیگر لوله به ظرف مسی که به آن پانچ می گویند منتهی می شود و بخارهای به دست آمده از تقطیرپس از عبور از این لوله در پانچ مسی که در داخل آن آب سرد قرار دارد کم کم سرد شده و گلاب به دست می آید. حدود ۵ تا ۷ ساعت زمان گلاب گیری به روش سنتی می باشد، لازم به ذکر است که از یک کیلوگرم گل محمدی حدود ۱٫۵ کیلو گرم گلاب به دست می آید که ۵۰۰ گرم اولیه آن بسیار خوش بو و غلظت بیشتری دارد.
سایر دیدنی‌های قمصر
محلات شهر قمصر به علت جدایی از یکدیگر در طول زمان، تمام عناصر عمومی و اجتماعی لازم را در خود پرورانیده‌اند؛ به نحوی که هر محله دارای مساجد و تکایای بزرگ و منظم، حمام، آب انبار، مدرسه ابتدایی، مراکزتجاری و… است.
غیر از دیدن مراسم گلابگیری و طبیعت زیبای قمصر بازدید از امامزاده پیر داوود، بنایی متعلق به دوره آلبویه با گنبد مخروطی و فیروزه‌ای رنگ، خالی از لطف نیست. در ۵ کیلومتری شمال قمصر و ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده است. تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی (۴۸۵–۴۶۵ ه-ق) نسبت داده‌اند. با توجه به شباهت‌های بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل می‌شود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب شده و مجددا در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی روی شالوده سد باقی مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده است.
بهترین زمان بازدید از قمصر
ایام گلابگیری از اواسط اردیبهشت آغاز شده و تا اواخر بهار ادامه دارد. بهترین زمان برای حضور در مراسم گلابگیری قمصر ساعات اولیه روز، یعنی زمانی که هنوز آفتاب کاملا گرم نشده است، گل‌هایی که در ساعات پیش از طلوع چیده شده‌اند تازه‌ترند و طبیعتا گلاب بهتری از آنها به دست می‌آید.
مسیر دسترسی به قمصر
قمصر در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شهر کاشان قرار گرفته است. برای رسیدن به قمصر، ابتدا باید مسیر ۲۴۶ کیلومتری تهران -کاشان را از آزادراه تهران – قم پی گرفته و با رسیدن به کاشان، جاده‌ی قمصر را در پیش بگیرید.
مرتبط:
موزه گلاب شهر قمصر ایجاد می‌شود