چادرشب‌بافی _دستبافت بی‌نظیر روستای جهانی قاسم‌آباد
روستای قاسم‌آباد در ۲۵ کیلومتری شرق شهرستان رودسر و در دهستان اوشیان قرار دارد و شامل دو بخش غربی و شرقی است.مساحت این روستا ۴هزار هکتار بوده و بر اساس شواهد موجود و یافته‌‌های حاصل از حفاری‌های علمی، بنیاد اولیه این روستا متعلق به هزاره اول قبل از میلاد (۳هزار سال پیش) است. در این روستا ۲۴۵۲ خانوار زندگی می‌کنند که جمعیت آن بالغ‌بر ۶۳۰۸ نفر است. ۹۶ درصد ساکنان این روستا بومی و مابقی اقوام آذری و لر هستند. ساکنان این روستا مسلمان بوده و به زبان گیلکی گالشی سخن می‌گویند.
یکی از ویژگی‌های شاخص این روستا که حاصل پشتوانه تاریخی و ریشه‌های کهن فرهنگی است، رواج چند رشته صنایع‌دستی از جمله چادرشب‌بافی، نمدمالی، البسه محلی و بافتنی‌های سنتی و چلنگری است. از میان این رشته‌ها، چادرشب‌بافی به واسطه ویژگی‌های خاص آن شهرتی جهانی دارد.قاسم‌آباد امروزه به‌عنوان مهمترین مرکز تولید چادرشب درجهان مطرح است.
براساس شواهد و مدارک موجود، بافندگی درگیلان سابقه‌ای طولانی داشته و قدمت آن در حدود ۸هزار سال قبل است. با ورود ابریشم به گیلان (به فرمان شاه‌عباس صفوی در سال ۱۰۰۴ هجری قمری) بافندگان گیلانی که مهارت و تجربه در بافت پارچه‌های پشمی و نخی داشتند به تولید دستبافت‌های ابریشمی پرداختند. بافت چادرشب ابریشمی به‌طور ویژه در قاسم‌آباد رواج داشته ودر کنار سایر صنایع بافندگی گیلان یکی از شاخص‌ترین هنر بافندگی این منطقه بهشمار می‌رود.
چادرشب که در اصطلاح محلی «لاوَند» و «چاشُو» نامیده می‌شود نوعی دستبافت است که با استفاده از نخ‌های ابریشمی و پنبه‌ای و دستگاه بافندگی سنتی چهاروردی و دووردی به نام« پاچال» بافته می‌شود.
درسال‌های اخیر به علت گران بودن بهای نخ ابریشم و عدم توانایی اغلب مردم به خریداری چادرشب ابریشمی، تولید چادرشب با استفاده از کاموا نیز متداول شده است.
در گذشته چادرشب‌بافان برای رنگ کردن مواد مصرفی(ابریشم و پنبه) از گیاهان رنگ‌زای موجود در منطقه مانند پوست گردو ، پوست انار، پوست پیاز، حنا، روناس، اسپرک، نیل و… استفاده می‌کردند، اما امروزه به علت طولانی بودن فرایند رنگرزی، محدود بودن منابع تولید مواد رنگ‌زای طبیعی و پرهزینه بودن رنگرزی سنتی، رنگ‌های شیمیایی جایگزین رنگ‌های طبیعی شده است.
ابزارهای به‌کار رفته در چادرشب‌بافی عبارت است از دستگاه بافندگی سنتی دووردی و چهاروردی، ماکو، ماسوره، چرخ نخ‌ریسی و…
بافت چادرشب پس از آماده‌‌سازی مواد اولیه(پیچیدن نخ‌ها به دور ماسوره و قرار دادن در ماکو)، چله‌دوانی، عبور نخ‌های چله (نخ‌های عمودی) از میان نخ‌های نورد و میله‌های شانه و تعبیه چله‌ها بر روی دستگاه بافندگی انجام می‌شود.
چادرشب بافته شده با دستگاه‌های متداول در قاسم‌آباد، دارای پهنای حداکثر ۳۰ الی ۴۰ سانتی‌متر و طول حداقل ۱۷۰ سانتی‌متر بوده و با توجه به محصول مورد نظر، بافت چادرشب با طول‌های متفاوت امکان‌پذیر است.
در قاسم‌آباد چادرشب به دو صورت ساده (بدون نقش، راه‌راه، چهارخانه، هشت‌خانه، شطرنجی) و نقش دار بافته می‌شود. شیوه بافت چادرشب به‌گونه‌ای است که روی پارچه زیر و پشت آن روی کار قرار می‌گیرد. به‌همین دلیل بافندگان باید با دقت و حوصله، نقش مورد نظر را ایجاد کنند.
نقوش زیبای چادرشب ریشه در فرهنگ و آداب‌و‌رسوم، باورها و نگرش ساکنان روستای قاسم‌آباد داشته و نشانگر درهم‌آمیختگی این هنرصنعت با عناصر فرهنگ کهن قاسم‌آباد است.چادرشب‌بافان قاسم‌آبادی با الهام از موجودات زنده و اشیای اطراف خود، نقوش متنوعی را به‌صورت ساده و به‌طور ذهنی بر روی چادرشب متجلی می‌کنند. انواع نقوش چادرشب قاسم‌آباد عبارت است از نقوش و خطوط هندسی (زیگزاک و مربع)، نقوش گیاهی (درخت و گل)، نقوش حیوانی (اردک، بز کوهی، اسب، وزغ، گوزن، خفاش و پروانه)، نقوش انسانی (مرد اسب‌سوار و…)، نقوش سماوی (ماه، ستاره و خورشید) و اشیای اطراف ( تبرزین، شانه سر، ماکو، صندوقچه، چلچراغ، قایق، کشتی، قالی و …).
رنگ‌های به‌کار رفته در این دستبافت اغلب تند و شاد بوده و بافندگان بهمنظور ایجاد درخشش و جلوه بیشتر، با الهام از طبیعت، رنگ‌های مکمل و سرد و گرم را در کنار هم به‌کار می‌برند. رنگ‌هایی که غالبا در چادرشب به‌کار می‌رود عبارت است از قرمز، مشکی، سبز، نارنجی، آبی، سفید، زرد، بنفش و …
در گذشته چادرشب به‌عنوان رختخواب‌پیچ (پوشش رختخواب)، قبا (نوعی بالاپوش)، پوشش مجمع (سینی‌هایی برای حمل جهیزیه)، کمربند داماد (اصطلاحا شال)، کمرپیچ زنان، لباس زنانه و مردانه، پرده، رویه لحاف و… به‌کار می‌رفت اما امروزه علاوه بر موارد ذکر شده به‌عنوان روتختی، کیف زنانه، کوله‌پشتی، جامدادی، روکش مبل، صندلی، کوسن، پارتیشن، پشتی، مانتو و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چادرشب به علت دارا بودن ویژگی‌های خاص، از جمله دارا بودن استحکام و دوام، سازگار بودن با محیط و طبیعت، سازگار بودن با نیازهای مردم، برخورداری از نقوش زیبا و متنوع برگرفته از ویژگی‌های فرهنگی و طبیعی منطقه و… به‌رغم صنعتی شدن و رواج پارچه‌های صنعتی، همواره جایگاه خود را حفظ کرده و در اقتصاد ساکنان منطقه نقش به‌سزایی دارد و روز‌به‌روز به علاقه‌مندان آن افزوده می‌شود.
محصولات تولیدشده با چادرشب به‌طور عمده در فروشگاه‌های قاسم‌آباد و شهرستان‌های اطراف به فروش می‌رسد. در سال‌های اخیر به علت تولید محصولات کاربردی متناسب با نیاز بازار و سلیقه مشتری، عرضه محصولات چادرشب از طریق حضور چادرشب‌بافان در نمایشگاه‌های استانی و ملی، بازارچه‌های دائمی و موقت، سایت فروش مجازی و جشنواره‌های تخصصی انجام می‌شود. این دستبافت به صورت چمدانی به کشورهای مختلف نیز صادر می‌شود.
روستای قاسم‌آباد به علت دارا بودن پیشینه تاریخی، رونق چادرشب‌بافی در منطقه از گذشته تا کنون، کثرت فعالان عرصه چادرشب‌بافی، کیفیت و تنوع چادرشب‌های بافته شده، وجود جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و گردشگری(قلعه بند‌بن مربوط به دوره اسلامی،دو امام‌زاده و دو اقامتگاه)، وجود موزه مردم‌شناسی و صنایع‌دستی، ثبت جغرافیایی منطقه، وجود فروشکاه‌های صنایع‌دستی، وجود کارگاه چادرشب‌بافی، وجود شرکت تعاونی چادرشب‌بافی، ثبت چادرشب گیلان در فهرست ملی میراث‌فرهنگی ناملموس به شماره ثبت ۱۶۶ در تاریخ ۸۹/۱۱/۱۷، تدوین استاندارد ملی چادرشب‌بافی (ویژگی‌ها و آیین کار)، کسب چهار نشان مرغوبیت صنایع‌دستی (نشان اصالت ملی) توسط یکی از چادرشب‌بافان قاسم‌آباد سفلی، نمونه‌سازی ۲۰ محصول چادرشب بهمنظور کاربردی کردن آن و دیگر پتانسیل‌های موجود در منطقه، در سال ۱۳۹۸ پس از دو بار بازدید توسط ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی، به‌عنوان «روستای جهانی چادرشب‌بافی» به ثبت رسید.
امید است ثبت جهانی این روستا موجب توسعه زیرساخت‌ها، ارتقای جایگاه چادرشب‌بافی در ایران و جهان، ارتقای فروش و وضعیت اقتصادی معیشتی ذی‌نفعان، جذب سرمایه‌گذاران و گردشگران داخلی و خارجی، و توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی منطقه شود.
* گزارش از مریم قاسمی‌اندرود کارشناس مسئول حفظ و احیای صنایع‌دستی اداره‌کل گیلان
مرتبط: