برف یک مرمت غیراصولی را آشکار می‌کند
در حالی که با گذشت حدود یک ماه از بحث مرمت غیراصولی گنبدمسجد شیخ‌لطف‌الله می‌گذرد و هیچ کدام از مسئولان میراث فرهنگی استان و دستاندرکاران امر حاضر به پذیرش این مرمت غیراصولی نیستند، برف روز گذشته دلیلی بر تائید نظر فعالان حوزه میراث فرهنگی مبنی بر مرمت غیراصولی گنبد این مسجد ۴۰۰ ساله بوده است.
روز گذشته در حالی که کل شهر اصفهان سفیدپوش شد اما یکی از ترکهای تازه مرمت شده مسجدشیخ‌لطف‌الله پوشش برف را به خود ندید؛ این امر تعجب همگان از جمله متخصصان حوزه میراث، مرمت و حتی شهروندان عادی را هم در پی داشت که البته پیگیری‌ها و نظر متخصصان امر باردیگر مرمت غیراصولی بخشی از این گنبد را گوشزد می‌کند. اکثر مرمت‌گران بر این باورند که مرمت غیراصولی گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله دلیل ننشستن برف بر روی بخشی از گنبد بوده است.
اگر گنبد به همین شکل مرمت شود، کوچک می‌شود
مهشید بهزادی، مرمتگر و کارشناس ارشد معماری در گفت‌وگو با اسکان نيوز در خصوص مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله گفت: در مورد نحوه و نوع مصالح مصرفی برای مرمت این گنبد شفاف‌سازی نشده و هر مرتبه چیزی گفته شده و نمی‌توان نظر مشخص داد.
بهزادی استفاده از برس خشن برای تراشیدن روی گنبد، استفاده دوغاب گچ و … برای مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را از جمله مواردی دانست که از سوی دستاندرکاران امر مطرح شده و بر این اساس، اظهار کرد: زمان اتمام کار مرمت، این بخش از گنبد بسیار براق بود که احتمالا یا بخاطر روغن‌کاری و یا هر چیز دیگر بوده. اما این‌ها هیچ‌کدام شفاف‌سازی نشده است.
به گفته این کارشناس معماری، تمام سطح کاشی، بند و آجر را به صورت یک دست دوغاب کشیده شده و همگی به‌خورد آجرها رفته و بعد هم ظاهرا با یک برس سیمی خشن این سطح را تراشیده‌اند و باعث شده که این لعاب از بین برود و رنگ آن روشن شود.
بهزادی با اشاره به این‌که یک درز در این ترک باز شده و عملا مشکل جدی ایجاد خواهد کرد، افزود: اگر گنبد به همین شکل مرمت شود، کوچکتر می‌شود. علاوه بر آن با توجه به بودجه‌ای که برای بحث اسکن در نظر گرفته شد اما به دلیل نداشتن طرح مطالعاتی هیچ استفاده‌ای از آن نشد و عملا این هزینه بیهوده بوده؛ مگر این‌که پس از اتمام مرمت باردیگر اسکن انجام و با اسکن قبل از مرمت مقایسه شود.
ضمن آن‌که هوشنگ رسام حدود ۳۰ سال پیش این گنبد را به صوت موضعی مرمت کرده این در حالیست که مدیر پایگاه نقش جهان می‌گوید این گنبد در زمان پهلوی مرمت شده است.
این کارشناس معماری با اشاره به این‌که داربست‌های حاضر در محل خبر از ادامه مرمت بنا در سکوت را می‌دهد، اظهار کرد: باید شورایی در مورد نحوه مرمت این گنبد در سطح کشوری و زیر نظر ایکوموس تشکیل شود تا این مورد به صورت جدی مورد بررسی قرار بگیرد. پیمانکار این طرح کارشی‌کار نبوده و در حقیقت پدر ایشان طاق‌زن بوده است. علاه بر آن، این پروژه طرح مطالعاتی نداشته و به همین دلیل این مشکلات بوجود آمده و اگر به این روش پیش برد احتمالا یک ترک کم می‌آید.
لزوم احتیاط در مورد مرمت ترکهای باقی مانده گنبد شیخ لطف‌الله
علی اصغر نجف‌پور، مدرس دانشگاه و کارشناس مرمت در گفت‌وگو با اسکان نيوز با اشاره به این‌که آجر و بیسکوئیت کاشی در زمان پخت در دماهای بالا دچار تغییرات فیزیکی و شیمیائی مختلفی می‌شوند که حاصل نهایی همان آجری است که از کوره خارج می شود و ما می بینیم، گفت: یکی از این اتفاقات در سطح بیرونی آجر رخ می‌دهد که بیشترین مواجهه را با حرارت دارد در این موضع از کاشی به‌دلیل نزدیکی به حرارت و بالا رفتن دما تا نزدیکی دما ذوب حالتی شبیه به ذوب رخ می‌دهد که اگر دما بالاتر برود سطح آجر ذوب و گاهی روان می شود.
نجف‌پور در ادامه افزود: اگر به سطح آجرهای سوخته در کوره که اصطلاحا به آجر جوش معروفند نگاه کنیم این حالت را خواهیم دید. اما قبل از سوختن و تبدیل به آجر جوش در سطح آجر حالتی شبیه به شیشه‌ای شدن رخ می‌دهد که به پدیده زینترینگ شهرت دارد. این لایه زینترشده (شیشه‌ای) ویژگی‌هایی دارد که در بعضی از مصارف آجر این ویژگی‌ها مطلوب و مورد نظر قرار می‌گیرد، از جمله این ویژگی‌ها عدم نفوذپذیری یا نفوذپذیری بسیار ناچیز نسبت به آب و عدم نفوذ غبار و چرکی به داخل خلل و فرج آجر است، و معمولا مقدار ناچیز چرکی‌های نشسته روی سطح هم بر اثر بارش نزولات جوی شسته شده و زدوده می‌شود.
این مدرس دانشگاه معتقد است که سائیدن سطح آجر با استفاده از برس خشن در واقع باعث حذف این لایه شبه شیشه‌ای از سطح آجرهای موجود در گنبد شده، که علاوه بر تغییر رنگ و روشن شدن رنگ فعلی، در آینده نه چندان دور(شاید کمتر از ۵ سال) این بخش مرمت شده نه تنها روشن‌تر از سایر بخش‌ها نخواهد بود، بلکه به احتمال قریب به یقین به شدت تیره‌تر و چرک‌تر به‌نظر خواهد رسید. شاید یکی از دلایلی که باعث شده عاملان تصمیم بگیرند لایه محافظی با مواد ناشناخته(اعلام نشده) روی سطح گنبد اجرا کنند، همین مطلب است.
نجف‌پور در ادامه یادآوردشد: باید در مورد مرمت بقیه ترکهای باقیمانده نهایت احتیاط به عمل آید و با حذف تیم قبلی و دعوت از گروه توانمند(این کاره)، مراحل مرمت را بدون دوغاب‌ریزی روی سطح کاشی و بدون برس کشی برای حذف دوغاب ها و…. انجام دهند.
این کارشناس مرمت با اشاره به بارش برف روز گذشته در شهر اصفهان و ننشستن برف بر روی محل ترک جدید، تصریح کرد: این اتفاق موارد فوق را تائید می‌کند یعنی در قسمت‌های مرمت شده و سائیده شده با برس به دلیل حذف لایه زینتر شده، برف روی آجرهای بدون لعاب باقی نمانده است.
به گزارش اسکان نيوز، خراشیده شدن و حذف لایه زینتر که باعث انعکاس بخشی از نور خورشید می‌شود، جذب گرما حاصل از تابش در بدنه‌ها و بالطبع گرمتر بودن جسم آجر باعث ذوب شدن برف در این ناحیه شده و همچنین خراشیده شدن و حذف لایه زینتر از سطح آجر، ضریب جذب آب در سطح آجر افزایش یافته و در واقع حالتی شبیه به مکش برف ذوب شده در سطح رخ داده، از دلایل ذوب سریع برف در این قسمت از گنبد بشمار می‌رود.
نجف‌پور تاکید کرد که در واقع این حالت آب گریزی نیست بلکه هیدروفیلی یا آب‌خواهی است.
عایق طبیعی آجرهای گنبد را از بین برده‌اند
هوشنگ رسام، پیشکسوت مرمت و کاشی‌کار در خصوص اتفاق روز گذشته در گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، گفت: گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله به طور کلی طرح مطالعاتی مرمتی نداشته، در صورتی که هر بنا تاریخی به هنگام مرمت؛ بازسازی ونوسازی نیازمند طرح مطالعاتی و نقشه راه است.
رسام در گفت‌وگو با اسکان نيوز انجام کار آسیب‌شناسی را یکی از مراحل طرح مطالعاتی دانست و گفت: میراث فرهنگی استان می‌گوید که گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله حدود ۸۵ سال پیش و در زمان رضاشاه مرمت شده اما حدود ۳۵ سال پیش با حکم مدیر سازمان بنده به همراه یک تیم حدود ۱۰ نفر این گنبد را مرمت موضوعی کردیم و این‌ها این مورد را در نظر نگرفتند. علاه بر آن استادی که کار مرمت این دوره را انجام داده، از بهترین بناها و رسم‌بندهای اصفهان است در صورتی که این کار نیازمند یک استاند معرق‌تراش بوده است.
این پیشکسوت مرمت و کاشی‌کاری با اعتقاد به این‌که اتفاق امروز بخاطر مرمت نادرست بوده، تاکید کرد: گنبد اشتباه درست شده. زمانی که روی گنبد را کاشی کردند، بین آجرها فاصله افتاده و پس از بندکشی روی ترک کار شده، با برس سیمی تمام آجر را سیقل دادند و در نتیجه لعاب و عایق طبیعی آجرها از بین رفته که نباید این کار را انجام می‌دادند.
رسام ضمن تاکید بر این‌که مسجد شیخ‌لطف‌الله یکی از بینظیرترین بناها تاریخی کشور بوده، گفت: این بناها نماد فرهنگ و تمدن غنی کشور ایران است که نگهداری مرمت آن‌ها نیازمند حساسیست و تخصص ویژه است. لذا یک بنا تاریخی برای مرمت نیازمند کار کارشناسی بوده. مسجد شیخ‌لطف‌الله در حال مرگ است. تبدیل بخشی از این مسجد به کافی‌شاپ از دیگر اقدامات غیرکارشناسی در این بنا ۴۰۰ ساله بوده.
منبع:اسکان نیوز