گنبد نمکی میراثی شش میلیون ساله در نزدیکی قم است که حالا جذب رو به افزایش گردشگران به آن نیازمند توجه به کدهای اخلاقی گردشگری است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، از شهر قم به سمت جعفریه که برویم، حدود ۲۵ کیلومتر دورتر از شهر سمت راست جاده از دور تپه‌ای را می‌توان دید که رنگش به قرمزی می‌زند، تپه‌ای که نیم دایره‌ای شکل بودن آن توجه افراد و رهگذران را به خود جلب می‌کند. مسیر خاکی کنار جاده ما را به مرکز این گنبد می‌رساند، مسیری که از بین کوه باز شده و دو طرفش را خاک‌های لایه‌لایه و رنگی گنبد نمکی پوشانده است، از زیبایی‌هایی بوده که هر چشمی را به خود خیره می‌کند.
این گنبد نمکی تنها گنبد نمکی متقارن جهان است که در همین نزدیکی یعنی در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال غربی قم واقع شده است که با دریاچه‌ای که در میان آن قرار دارد به یک اثر طبیعی گردشگری منحصر به‌فرد تبدیل شده است که گردشگرانی را از قاره‌های دیگر به ایران می‌کشاند.
انتهای مسیر و بالای این تپه به پست شرکت گاز می‌رسد که دو گردشگر آلمانی که با مترجم خود در حال عکاسی از اطراف بوده توجهم را جلب می‌کنند، گنبدی که اگرچه در قم هنوز خیلی‌ها از آن بی‌خبرند ولی گردشگرانی را از دورترین نقاط جهان به خود جلب می‌کند.
مترجمشان می‌گوید در کتابی تاریخی از وجود گنبد نمکی در شهری در ایران به نام قم مطلع شده بودند و همه این راه را برای دیدن این میراث شش میلیون ساله طی کرده بودند و حالا بعد از دیدن تهران و قم قرار است برای دیدن جاذبه‌های گردشگری ایران به اصفهان و یزد و شیراز هم سفر کنند اما انگیزه اصلیشان از آمدن به ایران همین گنبد نمکی بوده است.
مترجم این دو گردشگر آلمانی می‌گوید: خود او هم از وجود این جاذبه گردشگری در قم بی‌اطلاع بوده است و به‌واسطه سفر همین این افراد به قم برای نخستین بار با این میراث شش میلیون ساله روبه‌رو شده است.
جاذبه‌ای گردشگری با خاصیت‌های درمانی
زیبایی‌های طبیعی این گنبد نمکی به حدی است که هر بیننده‌ای را به حیرت می‌آورد، ترکیب رنگین لایه‌های تشکیل‌دهنده کوه با رنگ‌های زرد، سفید، صورتی، خاکستری تیره و قرمز ارغوانی چشم هر ببینده‌ای را می‌نوازد، جنس سنگ‌های تشکیل دهنده کوه نیز مارنی- ماسه‌ای است.
بلورهای نمکی تشکیل‌شده در سال‌ها از نمک به‌صورت تیغه‌های مشخص و کنگره منظره خاصی ایجاد کرده است که آرامش خاصی را به همراه دارد، بعد از نخستین پیچ کوه تالاب یا حوضچه‌ای نمکی شکل‌گرفته است که یکی از زیبایی‌های منحصر به‌فرد این منطقه است، این تالاب در فصولی از سال از آب‌شور پر می‌شود و در فصول خشک که آبی در آن نیست کف پوشیده شده از نمک آن منظره‌ای منحصر به‌فرد را ایجاد می‌کند.
طبقه‌ای بودن لایه‌های کوه به جهت شرقی- غربی یکی دیگر از جاذبه‌های زیست‌محیطی است که طبقات نمک هم از آن پیروی کرده‌اند، خاصیت درمانی و آرامش بخشی نمک از دیگر ویژگی‌هایی است که این منطقه را به یک کانون بالقوه گردشگری تبدیل کرده است که می‌توان از آن برای جذب گردشگر خارجی استفاده کرد.
همه این‌ها بخشی از زیبایی‌های منحصر به‌فرد این میراث تاریخی است که سبب شده است این جاذبه محیط‌زیستی در بین گردشگران و طبیعت‌گردها بیشتر از گذشته مطرح شود و حالا به نسبت گذشته گنبد نمکی بیشتر بر سر زبان‌ها افتاده و کم‌کم تورهای گردشگری گنبد نمکی مقصد خود را اینجا انتخاب می‌کنند و در مناسبت‌هایی همچون چهارشنبه‌سوری و شهاب باران‌ها این منطقه مکانی برای حضور دسته‌هایی چند ده نفری از گردشگران شد.
گردشگریِ تجهیز شده به کدهای اخلاقی
حالا این موضوع عده‌ای از علاقه‌مندان به محیط‌زیست را نگران کرده است و معتقدند حضور بدون توجه کنترل گردشگر می‌تواند زمینه‌های نابودی این میراث گران‌بها را به همراه داشته باشد. همان‌طور که امروز بخشی از این آسیب‌ها قابل مشاهده است، پاکوب‌های متعدد در بخش دریاچه گنبد نمکی، خردکردن و آسیب رساندن به تیغه‌های نمک تشکیل شده، ریختن زباله و عبور با موتورسیکلت و ماشین از کوه نمکی آسیب‌هایی است که اخیر این جاذبه گردشگری گران‌بها را تحت می‌کند.
رضا علی اصل که از نخستین کسانی بود که در برنامه‌های تلویزیونی به معرفی گنبد نمکی پرداخته حالا معتقد است که این انتقادها اگر چه به جاست اما یک‌طرفه انگاشتن ماجراست. وی به‌عنوان کسی که از پیش از معرفی این منطقه به‌عنوان یک جاذبه گردشگری تا امروز بارها در آن حضور داشته است می‌گوید که اگر چه وضعیت گنبد نمکی در حال حاضر خوب نیست ولی اگر این اثر را معرفی هم نمی‌کردیم این وضعیت اتفاق می‌افتاد، اساساً اینکه امروز می‌فهمیم و اطلاع داریم که وضعیت گنبد نمکی چندان خوبی نیست به همین خاطر است که معرفی شده و مردم در این منطقه حضور پیدا می‌کنند و از آن خبر دارند و اگر این اتفاق نمی‌افتاد از آسیب‌هایی که آن را تهدید می‌کرد مطلع نمی‌شدیم.
به گفته عضو هیئت‌مدیره انجمن راهنمایان گردشگری استان قم، امروز اگر تخریبی انجام می‌شود و موتورسواری در منطقه حضور پیدا می‌کنند مردم مطلع می‌شوند و با وجود اینکه عده زیادی هستند که به این منطقه آسیب برسانند اما عده‌ای از مردم هم هستند که پیگیر و نگران وضعیت گنبد نمکی هستند.
علی اصل با بیان اینکه علی‌رغم همه اعتراض‌هایی که به معرفی این اثر شده است اما برداشت کلی من از معرفی این اثر به مردم مثبت است، این را علی اصل گفته و ادامه داد: نکته مهم این است که قبل از اینکه این اثر به‌طور عمومی معرفی شود هم گروه‌های گردشگری در این منطقه حضور پیدا می‌کردند و چندین سال در این منطقه حتی از استان‌های دیگر تور برده می‌شد.
به گفته این راهنمای گردشگری یک جاده‌ای از ابتدا تا انتهای گنبد نمکی احداث شد و بالای این اثر گران‌بها هم شرکت گازی ایجاد شد که خطوط انتقال گاز را حراست می‌کند و این خود یک اقدام بسیار عجیب بود که بسیار به این میراث تاریخی آسیب رساند، این نیز جاده در گنبد نمکی یک تخریب بسیار بزرگ بود، علاوه بر این اثر گردشگری به‌عنوان معدن استفاده شده و از نمک آن بهره‌برداری می‌شد که این موضوع اصلاً درشان این اثر گران‌بها نبود و باد تنها کاربری گردشگری داشته باشد نه معدنی.
میراثی در انتظار مدیریت صحیح
علی اصل معتقد است یکی از فواید معرفی این اثر طبیعی همین بود که بعد از معرفی همه دیدند که این اثر ارزش گردشگری دارد و باید نگاه معدنی از آن برداشته شود، منتهی طبیعی است که وقتی فشار زیادی به محیط گردشگری ایجاد می‌کنیم تخریب‌هایی هم ایجاد می‌شود چون مردم کدهای اخلاقی گردشگری را نمی‌دانند.
آن‌طور که وی گفته است مثلاً تورهایی وارد منطقه می‌شود که با ظرفیت‌های ۶۰ نفری وارد دریاچه گنبد نمکی می‌شوند درحالی‌که ظرفیت تالاب گنبد نمکی شاید۲۰ نفر باشد، این افراد با حضور در منطقه چادر می‌زنند و آتش روشن می‌کنند و با این اقدامات طبیعت بکر منطقه وارد را تخریب می‌کنند و این‌ها مواردی است که باید مدیریت شود.
به گفته علی اصل در وهله اول کار ثبت ملی این اثر باید تمام شود و بعد به‌عنوان اثر طبیعی ملی معرفی شده و حفاظت و فنس‌کشی شود و از عبور و مرور هر کسی جلوگیری شود. تابلوهای هشدار دهنده نصب شود و چگونگی گردشگری توضیح داده شود و در روزهای شلوغ راهنما در منطقه حضور پیدا کند.
وی که ارائه پرونده ثبت ملی این اثر را هم بر عهده دارد معتقد است که در مدیریت گردشگری در گنبد نمکی بهترین حالت این است که کل مجموعه به دست یک نفر از بخش خصوصی که آگاه و دلسوز باشد به‌عنوان بهره‌بردار داده شود که اقدامات گردشگری را انجام بدهد، مسیر گردشگری تعریف کند و یا ظرفیت برد مشخص کند و به این طریق از این اثر مراقبت شود.
صحبت از احداث سایت گردشگری در این منطقه از زمان مدیرکل سابق میراث فرهنگی مطرح بود اما تا به امروز که جایی نرسیده است، به اعتقاد عضو هیئت مدیره انجمن راهنمایان گردشگری استان قم زمانی که صحبت از زمین‌گردشگری را ژئوتوریسم می‌کنیم باید خیلی موارد را در نظر بگیریم، برای نمونه باید مسیر گردشگری، ظرفیت برد و حضور گردشگران مشخص بشود، نظارت بر روی طرح باشد و آورده و آسیب و پایداری محیط به‌صورت مرتب ارزیابی شود، صحبت‌هایی که برای ایجاد سایت گردشگری در این منطقه می‌شد اصولی نبود و این دست از مسائل در آن در نظر گرفته نشده بود.
وی معتقد است به‌طورکلی اوضاع خیلی هم بحرانی نیست و اگر این منطقه یک سال به حال خود رها شود تخریب‌هایی که انجام‌شده است دوباره به شکل خود برمی‌گردد، گردشگران هم بیشتر در محدوده دریاچه رفت و آمد می‌کنند که نمک‌های این منطقه در فصل آبگیری و زمانی که بارش داریم، انحلال پیدا می‌کنند و در فصل گرما دوباره تشکیل می‌شوند اما لازم است که گردشگری در این منطقه مدیریت‌شده و کدهای اخلاقی گردشگری دائماً به مردم گوشزد شود.
گردشگری اخلاق مدار از جمله ضرورت‌هایی است که حالا با توجه به اهمیت توسعه گردشگری در اقتصاد استان‌ها باید به آن توجه شود موضوعی که راهنمایان گردشگری می‌توانند در تحقق آن نقش مهمی ایفا کنند.
منبع خبر:خبرگزاری تسنیم
