کلیسای سنت استپانوس مقدس در دژی استوار واقع شده و به مجموعه بناهای موجود در این دژ وانگ استپانوس مقدس یا وانگ ماقارات می گویند، این وانگ مانند سایر وانگهای ارمنیان محل اجتماع طلاب ،خطاطان و خوشنویسان و تذهیب کاران ،نویسندگان ،فلاسفه و مورخین و دانشمندان بوده است.

تاریخ دقیق تاسیس کلیسای سنت استپانوس کاملا مشخص نیست ولی  محققین حدس می زنند بین قرنهای هفتم تا نهم میلادی این کلیسا بنا شده باشد.کلیسای سن استپانوس، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. این بنا در استان آذربایجان شرقی در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده‌ است.

محوطه این کلیسا  در دل مناطق کوهستانی و سرسبز بی نظیر شهرستان مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان واقع شده است و کمترین کسی را می توان یافت که به این جلفا بیاید ولی از این بنای تاریخی بسیار ارزشمند بازدید نکند.

کلیسای سنت استپانوس در۲۶ کیلومتری غرب جلفای ارس در محلی به نام قریه قزل وانگ(صومعه قرمز) در نردیکترین روستای دره شام واقع شده است، سابقا راه کوهستانی مالرو داشت و از سال۱۳۵۰ راه ماشین و هموار آن ساخته شده و چون در دامنه رشته کوههای ماقارات قرار گرفته به آن عبارت ماقارات سنت استپانوس نیز اطلاق می شود.

 این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده است ولی به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این اثر در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شمارهٔ ثبت ۴۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌است.

 این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و تقریبا تمامی ادیان است اما در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گرد هم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.

سنت استپانوس برگرفته شده از نام استپانوس ( یا همان استفان در زبان ارمنی) شهید اول راه مسیحیت است و در اغلب کشورهای جهان کلیساهای متعددی با همین نام وجود دارد. همچنین به دلیل متروکه بودن محل، به خارابا کلیسا نیز شهرت دارد. سنت استپانوس یا سنت استفان اولین شهید راه مسیحیت است که در ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان سنگسار شد. درباره تاریخ بنای کلیسا، اظهارات گوناگونی ابراز شده‌است.

عده‌ای آن را از بناهای اوائل مسیحیت، می‌دانند برخی چون تاورنیه بنای آن را به دوره صفویه نسبت می‌دهند. در حالی که شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل و زیبای آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و هم زمان با کلیساهائی چون طاطائوس در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده‌است و سبک معماری آن تلفیقی از شیوه‌های مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است که بعد از به وجود آمدن بناهای شگرف سنتاچمیادیزین، طاطائوس و آختامار و سنت استپانوس به شیوه معماری ارمنی شهرت یافت.

این کلیسا در محوطه‌ای محصور از درختان و دره سرسبزی واقع شده و حصار سنگی که بنا را احاطه نموده بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت استوانه‌ای سنگی مانند دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام. دروازه این بارو در وسط دیوار غربی تعبیه شده و دارای دری چوبی وآهن کوبی شده‌است.

در پایه‌های طرفین و طاق جناغی آن سنگ تراش با حجاری‌های ظریف به‌کار رفته و نقش برجسته‌ای از مریم و کودکی عیسی در پیشانی طاقنمای آن به‌چشم می‌خورد. این کلیسا دارای سه ساختمان اصلی و مشخص و همچنین قسمتهای فرعی مختلفی است.

سه قسمت اصلی عبارتند از :

نماز خانه اصلی، اجاق دانیال، برج ناقوس. نمازخانه در زمینی به ابعاد ۱۶ در ۲۱ متر بنا شده‌است.
در ورودی منبت‌کاری با تزئینات بسیار زیبای آن در وسط ضلع غربی تعبیه شده و از آثار نفیس اوایل دوره قاجاریه و احتمالاَ زمان عباس میرزا السلطنه فرزند فتحعلی‌شاه به‌شماره می‌آید. حجاری پایه‌ها و طاق‌نماها و نیم‌ستون‌ها و زنجیره‌های جوانب و مقرنس‌کاری‌ها و تزئینات طاق سردر به قدری بدیع است که بی شک از شاهکارهای هنر حجاری محسوب می‌شود.

نقش برجسته‌هایی از حواریون و قدیسین و فرشتگان بر پیشانی طاق‌نماهای اضلاع شانزده گانه گریوگنبد که در حقیقت پاطاق گنبد زیبای نمازخانه کلیسا محسوب می‌شود مشاهده می‌گردد، پوشش این گنبد به صورت هرمی با سبک خیاری سی و دو پهلوئی است که بر روی یک پلان ستاره شکل شانزده‌پر قرار دارد. داخل طاق‌نماهای گریوگنبد یک در میان پنجره‌ای تعبیه شده که طاق هلالی تودر توئی دارد و بالاتر از پنجره، تصویر برجسته یکی از حواریون در داخل قابی چهار گوش نمای بیرونی آن را زینت می‌دهد.

کتیبه‌ای از سنگ ماسه‌ای سرخ رنگ به‌خط نستعلیق بر بالای در ورودی و زیر طاق مدخل کلیسا به‌چشم می‌خورد که مورخ به سال ۱۲۴۵ هجری قمری مبنی بر خرید قریه دره شام جلفا توسط عباس میرزا ناب السلطنه فرزند فتحعلی شاه از مجبعلی بیگ نخجوانی به مبلغ سیصد تومان و وقف آن به کلیسای سنت استپانوس است.

 فضای داخل کلیسا به صورت صلیب (باسلیکا) می‌باشد که از سه قسمت ایوان نمازخانه و محراب تشکیل شده‌است. ایوان بر روی دو ستون و دو نیم‌ستون قرار گرفته در پشت آن و زیر گنبد اصلی نمازخانه کلیسا واقع شده‌است. گوشه‌های مقرنس پاطاق گنبد دارای تصاویری رنگی است که شیوه نقاش‌های مذهبی قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی را به یاد می‌آورد. محراب در جانب شرقی نمازخانه قرار گرفته که ۹۶ سانتیمتر از کف نمازگاه بلندتر است. ازاره محراب از سنگ مرمر است و بالای این ازاره‌ها را هفت طاقنمای جناعی دو طبقه زینت می‌دهد.

از جمله تزئینات شگرف درون معبد سه نمازگاه سنگی انفرادی با حجاری‌های زیباست یکی از این نمازگاه‌ها را در وسط محراب قرار داده‌اند و دو تای دیگر در طرفین شمالی و جنوبی و نمازخانه بزرگ و در محاذات همدیگر قرار گرفته‌اند. این نمازگاه‌ها از آثار دوره قاجار به حساب می‌آیند. بر روی ایوان دو طبقه‌ای متصل به دیوار جنوبی کلیسا قرار گرفته و دارای گنبدی هرمی شکل هشت ضلعی است که بر روی هشت ستون استوانه‌ای از سنگ سرخ با سرستونهای زیبا استوار گردیده‌است.

این برج در زمان عباس میرزا نایب السلطنه مرمت شده‌است. پیشانی طاق‌های بین این ستون‌ها که پا طاق گنبد برج محسوب می‌شوند، با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج، ستاره و گل هشت پر زینت یافته و در سطح ایوان برج، قبوری از بزرگان آیین دین مسیح به چشم می‌خورد و در دیوار ضلع شمالی این برج که بخشی از دیوار جنوبی کلیسا نیز بشمار می‌آید، تصاویر بر جسته‌ای از مریم مقدس و عیسای مسیح مشاهده می‌شود.

در صحن این برج، تعدادی قبر به‌چشم می‌خورد که گفته می‌شود متعلق به افراد سرشناس و بزرگ مسیحی است. همچنین گویا ناقوس برج توسط ایتالیایی‌ها برای مرمت برده شده اما برگشت داده نشده‌است. تالاری است متصل به دیوار شمالی کلیسا که ۶ متر عرض و نزدیک به ۲۰ متر طول دارد و به سه قسمت مساوی تقسیم می‌شود:

۱- اجاق دانیال که به وسیله دیوار از تالار جدا شده و به نام دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادی معروف است
۲- تالار اجتماعات در وسط قرار گرفته‌است
۳- محل غسل تعمید در انتهای شرقی تالار واقع است که در آن سکوی بلندی به چشم می‌خورد که میز سنگی غسل تعمید در وسط آن نهاده شده‌است.
مدرسه مذهبی یا دیری در کنار کلیسا وجود دارد که قدمت آن را به بیش از ۹۰۰ سال پیش نسبت می‌دهند. که در چهار طرف آن اتاقهایی وجود داشته که طبقه فوقانی آن جهت استراحت مسافرین و زائرین و طبقه زیرین محل اصطبل چهار پایان آنان بوده‌است. این دیر فعلاً در دست تعمیر است. درباره تاریخ بنای این کلیسا که یکی از شاهکارهای معماری است. مطالب مختلفی نوشته شده‌است.

برخی بدون توجه به وقایع تاریخی و تاریخ تطور شیوه‌های معماری بنای آن را تا نخستین سده‌های مسیحیت پیش برده‌اند در حالیکه شیوه بنا و مصالح ساختمانی و تزئینات هنری نشان می‌دهند که بنای این کلیسا همزمان با کلیساهای آختارمار و طاطائوس احداث شده‌است. صدها سنگ نبشته به زبان ارمنی در داخل و خارج بنا نصب شده‌است که اگر این سنگ نبشته‌ها به زبان فارسی ترجمه گردد بانی و معمار و تاریخ بنای کلیسا حتی قسمتهایی از تاریخ اقوامی که در این سرزمین می‌زیسته‌اند. روشن خواهد شد.

این بنای تاریخی به شماره ۴۲۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده و به خاطر قدمت و سابقه تاریخی و مذهبی و شیوه معماری منحصر به فرد آن در سال ۱۳۸۶ همراه با کلیساهای دیگر در استان آذربایجان، در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور مجموعه سه کلیسای سنت استپانوس زور زور و قره کلیسا را به عنوان یک پرونده برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارائه داد.

قلعه بهستان یا کهن دژ در شهرستان ماه‌نشان در استان زنجان قرار دارد و قدمت این دژ به دوره هخامنشیان برمی‌گردد.

قلعه بهستان یکی از ۲۰ قلعه تاریخی شهرستان ماه نشان در استان زنجان است که دوران استفاده  از آن تا قرن پنجم هجری قمری تخمین زده می‌شود.

به علت شرایط زمانی خاص آن دوره، حاکمان جهت دفاع از خود و مردم اقدام به ساخت این قلعه کرده‌اند.

طبقات بالای قلعه بهستان جهت دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت.

این قلعه که در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنا شده است به علت وزش بادهای تند و فرسایش و همچنین عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه در حال تخریب است.

سازندگان قلعه بهستان با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاق‌ها را بوجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز بصورت دالان‌هایی افزوده شده.

تاریخچه قلعه بهستان

برخی، پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می‌دهند. مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماه‌نشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون “قلعه بهستان” در ۱۲ کیلومتری ماه‌نشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به نمایش گذاشته‌است. اما بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی تاکنون، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده است. این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز این دژ پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است.

فضای کلی قلعه بهستان به ۳ دسته شامل اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم می‌شده‌ تکه گاه دارای سقفی تیزه‌دار و دارای محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده‌است.

۱- دالانها : دالانهای ارتباطی به صورت راهروهای عمومی برای سهولت دسترسی به اتاقها و سایر قسمتها بوده عرض یکی از این دادلانها به سه متر می رسد .

۲ -اتاقها : خود شامل اتاقهای بزرگ و اتاقهای کوچک

الف : اتاقهای بزرگ : این اتاقها دارای اندازه های یکسانی نیستند در یک مورد نمونه برداری شده ابعاد اتاقها ۵ در ۲۰/۶ متر و ارتفاع آن از کف تا سقف به ۷/۲ متر که دارای سقفی مسطح می باشد کار شده است در قسمت انتهایی بعضی از این اتاقعل فضای کوچکتر به ابعاد ۱ در ۱ متر تعبیه شده است .

ب : اتاقهای کوچک : در ساخت این اتاقها نیز از اندازه یکسانی تبعیت نشده ، اندازه یکی از آنها ۲ در ۵۰/۲ متر و ارتفاع آن ۴۰/۲ و تعدادی از این اتاقها دارای سقف تیزه دار چناقی هستند در دو سمت ورودی دیوار اتاقها ، گودیهای مثلث شکل کوچک و با مدور کنده شده که هدف از ایجاد آنها جهت قرار گیری پیه سوزها و روشنایی محوطه بوده و هر اندازه مساحت اتاقها بزرگتر شده بر تعداد و اندازه مقر روشنایی نیز افزوده شده است به طوریکه در یکی از این اتاقهای بزرگ تعداد آن تا ۴ عدد در هر طرف می رسد .

امروزه به ندرت از این اتاقها برای نگهداری دام استفاده می شود و در روستاهای سطح استان از آن به نام زاغه یاد می کنند اما در بازدید از  قلعه بهستان به دلایلی دست یافتیم که ثابت می کند کاربری های دیگری غیر از آنگچه گفته میشود داشته است . در پایین ترین ضلع شمال شرقی قلعه مشرف بر رودخانه قزل اوزن اتاقی مشاهده گردید که سطوح دیواره های داخلی و کف آن دارای اندو و گچی بوده که احتمالاً به منور سکونت از آن استفاده می کردند. از قسمتهای مهمی که تا امروز دست نخورده و سالم باقی مانده ورودی یکی از راه پله های ضلع شمال غربی قلعه است بالای این ورودی به تاقی به شکل تاق مهرابهای مساجد دوران اسلامی تزیین شده است. اجرای این نوع تاق تزئینی مشخصاً متعلق به معماری دوره اسلامی و یادآور کوچه های سر پوشیده تاق دار در شهر های این دوره باشد .

۳ – پله ها : وجود راه پله های زیاد با عرض یک متر که اقتباس از راه پلة بنا ها و مناره های دوره اسلامی است متاسفانه بعلت صعب العبور بودن راه تردد به سطح بالایی قلعه و خطری که بازدید کننده را تهدید می کند مانع از رسیدن به سطح بالای قله می باشد و بدون عملیات کوهنوردی صعود را غیر ممکن می سازد .

این دژ دارای راه‌پله‌های زیگ‌زاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و به دلیل فرسایش طبقات زیرین آن، تردد در این مسیر خطرناک و تقریباً ناممکن است.

راه‌پله‌های ضلع شمال‌غربی قلعه بهستان به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز اقتباس از این سبک معماری است.

قسمت بالای قلعه بهستان با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم گنگ آب آن تأمین می‌شده‌است.

سفال : وجود سفالینه های بدون لعاب ساده و منقوش مزین به نقوش هندسی و قطعات سفالینه های نقش کنده زیر لعاب با رنگ سبز و کرم قدمت این قلعه را که متعلق به قرون پنجم هجری قمری به بعد و مصادف با دوره اسلامی باشد را برای ما روشن می سازد.

در مورد انگیزه و علل وجود قلعه بهستان و ساخت آن در منطقه می توان چنین اظهار نظر نمود که با توجه به نیاز حاکمان به جایگاه مستحکم و مناسب تدافعی که بتواند از خود و مردم دفاع کنند اقدام به ساخت چنین قلعه های در تمامی روستاهای منطقه در دوران اسلامی نموده اند.

با توجه به کلیه مطالعات و پژوهش های انجام گرفته درباره قلعه های تاریخی استان زنجان و گمانه زنی در قلعه های دیگر استان از جمله قلعه سهرین می توان چنین نتیجه گرفت که قلعه روستای بهستان به منظور اولاً : برای مرکزیت سیاسی و اداری روستا، ثانیاً : محل استقرار حاکم محلی، که در حقیقت همان کهندژ روستا بوده احداث گردیده است. احتمالاً سطوح فوقانی آن و سایر الحاقات به موارد مذکور آن اختاتص داشته و طبقات پایین تر آن حکم زاغه را داشته که ساکنین هر روستا سرمایه ی زندگی خود را اعم از دام و غلات را در آن نگهداری می کردند و در مواقع خط پناهگاه مستحکمی برای اهالی بوده است .

عوامل تخریب قلعه بهستان:

امروزه دو عامل اصلی  قلعه تاریخی بهستان را تهدید و موجبات آنرا فراهم می سازد که عبارتند از :

۱ – عوامل طبیعی : خود شامل آب و هوای طبیعی، وزش باد های تند و از همه مهمتر عبور رودخانه قزل اوزن از دامنه شمالی قلعه که شست و شوی دیواره های و فرسایش آنرا منجر می شود .

۲ – عوامل انسانی : عارضه ای که به طبع محوطه های باستانی با آن مواجه هستند و قلعه ی بهستان به شماره ۱۴۵۸ در فهرست اثار ملی کشور ثبت و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی می باشد .

هم اکنون به دلیل تخریب زیاد تنها با کوهنوردی می‌توان بر بالای قلعه با تخته سنگ‌های عظیم مسطح آن رسید.

این دژ به شماره ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

مرتبط:

طارم _ جاذبه ای ناشناخته در زنجان

موزه آستان قدس در جوار بارگاه نورانی امام رضا(ع) گنجینه و رنگین کمانی تاریخی و مذهبی است که در آن از دست خط ائمه اطهار تا فرش هایی با قدمت ۲۵۰۰ سال به نمایش گذاشته شده است.

بارگاه نورانی امام رضا(ع) در مشهد، سالانه پذیرای زائران داخلی و خارجی بی شماری است که به قصد زیارت رنج سفر را چه هوایی و چه زمینی نادیده می گیرند و می آیند تا دست های خالی را پر کنند، شفا بگیرند، می آیند تا به اندازه ظرف وجودی خود لبریز از مهربانی شوند و حال خود را خوب کنند.

مجموعه بارگاه هشتمین امام شیعیان علاوه بر ایجاد فرصتی برای زیارت، کتابخانه ای کم نظیر برای محققان، فضاهایی برای نشاط کودکان و نیز جاذبه های فراوانی برای سیاحت گردشگران داخلی و خارجی نیز مهیا کرده است.

یکی از جاذبه های گردشگری و تفریحی این مجموعه، موزه ها و گنجینه های قدیمی و تاریخی است که آثار و نفایس مختلفی را در دل خود جای داده است.

موزه ‌آستان قدس رضوی شامل گنجینه قرآن، فرش و منسوجات، نجوم و ساعت، گنجینه سلاح، گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات، گنجینه مدال، تاریخ مشهد، نقاشی، گنجینه صدف و حلزون و آبزیان، گنجینه ظروف، گنجینه اشیا سنگی و سفال، هدایای مقام معظم رهبری، موزه ملی ملک و موزه مردم‌شناسی است . اولین موزه در آستان قدس رضوی در سال ۱۳۲۴ هجری شمسی در ساختمانی به مساحت ۱۰۲۴ متر مربع در صحن امام خمینی بنا شده و مجموعه موزه های فعلی آستان قدس در صحن کوثر قرار دارند.

اولین گنجینه مجموعه اشیا سنگی و سفالی است و اولین شیی که در بازدید از موزه در مقابل دیدگان قرار می گیرد ‌سنگ سفید رنگی است که نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند. اولین سنگ قبر منسوب به مرقد مطهر امام رضا (ع) که با نهایت ظرافت از سنگ سفید صابونی تراشیده و ساخته شده است. این سنگ شامل یک متن محرابی در وسط و دو کتیبه در حاشیه به خط کوفی و در قسمت محرابی شکل، نام بانی آن احمد بن علی بن احمد علوی حسینی و نام سازنده عبدالله بن احمد قره، که بر روی آن حکاکی شده است.

بیشتر آثار این موزه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌اند در این بین آثاری مربوط به قرن هفتم و هشتم، و به خصوص آثاری از دوران صفوی و قاجار به چشم می‌آید.

از جمله کتیبه های موجود، كتیبه‌های طلاكاری حرم با خط استاد علیرضا عباسی خوشنویس به نام دوران صفوی است که بسیار چشم نواز است. شاهان صفوی بهترین مكان‌ها را به خط استاد عباسی مزین می‌كرده‌اند كه البته چه مكانی بهتر از حرم امام هشتم (ع) برای نمایش آثار شاخص هنری هنرمندان.

در مركز موزه سومین ضریح حرم مطهر امام رضا (ع) قرار دارد که چهار شمعدان در چهار ضلع فوقانی آن نصب شده است. در دوران های قدیم که برق نبوده است، برای روشنایی حرم از شمع بهره می‌برده‌اند و این دلیلی می‌شود برای به كار بردن شعمدان‌ها بر بالای ضریح مطهر.

قبل از این تاریخ، دو ضریح چوبی و ضریح مرصع بر روی مرقد مطهر نصب بوده است، اگر چه به نظر بیشتر مورخان، تاریخ نصب و نام بانی ضریح سوم نا مشخص است امّا به طور قطع و مسلم این ضریح در عهد فتحعلی شاه قاجار وجود داشته است. چنانکه برخی منابع به در مرصع نصب شده بر روی این ضریح که توسط فتحعلی شاه در تاریخ ۱۲۳۳ قمری اهدا شده اشاره دارند که در ضلع شرقی ضریح نصب بوده است. در حالی که به نوشته اعتماد‌السلطنه این ضریح فاقد کتیبه است. سومین ضریح در بهمن‌ماه سال ۱۳۳۸ شمسی تعویض شد.

در گنجینه نقاشی و هنرهای تجسمی اولین تابلویی که توجه هر بیننده ای را جلب می کند، منظره روستایی است بکر و سرسبز که برای لحظاتی علاقمندان به هنر نقاشی رنگ و روغن را به روستای قدیمی «پول کجور مازندران» می برد. از ویژگی های منحصر به فرد این اثر می توان به طبیعی و زنده بودن آن و خلق فضایی صمیمی و دیر آشنا برای دوستداران طبیعت اشاره کرد. ناگفته نماند که این اثر هنرمند چیره دست استاد کمال الملک در تاریخ ۱۲۹۲ قمری است.

۳۰ اثر نقاشی در سبك های مختلف از دیگر جاذبه های این گنجینه هنری است

همچنین تابلوهای رودخانه شیلات فرح آباد مازندران، اولین پیام، عصر عاشورا، ضامن آهو و چهارده معصوم از دیگر آثار برجسته این گنجینه هستند که هر کدام دنیایی از فرهنگ و خاطرات ایرانی و اسلامی را برای بازدیدکنندگان تداعی می کند. برای نمونه می توان به تابلو «راز آفرینش»، اثر هنرمند خوش ذوق منصوره قدیریان اشاره کرد. مهمترین خصیصه این تابلو استفاده از تکنیک رنگ روغن روی چرم است که زیبایی خاصی را از خود به نمایش گذاشته است.

شکوه آثار نقاشی و هنری اهدایی و وقفی این گنجینه بیشتر به خاطر جمع شدن آثار هنرمندان به نام و برجسته ایرانی و اروپایی از جمله کمال الملک نقاش معروف دوره قاجار، ویلیام جیمز و بی دبلیو لیدر است.

وجود ۳۰ اثر نقاشی در سبك های مختلف ناتورالیسم، نگارگری، آبستره از دیگر جاذبه های این گنجینه هنری است.

تار و پودهایی از جنس هنر و عشق؛ گنجینه فرش

مجموعه هنرهای تجسمی که تمام بشود به گنجینه فرش که در طبقه پایین موزه قرار دارد می رسید.

گنجینه فرش در تاریخ هجدهم تیر سال ۱۳۷۷ همزمان با میلاد مسعود پیامبر اكرم (ص) و امام جعفر صادق‌(ع) افتتاح شده است. هدف از برپایی این گنجینه، آشنا كردن اقشار مختلف مردم با هنرهای اصیل مرتبط با فرش و انواع دست‌بافت هایی است كه در این گنجینه در معرض تماشا گذاشته شده‌اند. از فرش های نفیس این گنجینه می توان به قالی عصر صفوی با قدمت ۵۰۰ ساله و قالی هفت شهر عشق اشاره کرد.

از جمله زیباترین فرش های این مجموعه که بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی است، فرش هفت شهر عشق است که بیننده را محو تصاویر و نقوش بی نظیر خود می کند. این فرش در ابعاد ۳۷۰ × ۴۶۰ سانتی متر و با طرح محرابی در سال ۱۳۹۴ هجری قمری بافته شده و مزین به تصویر اماکن مذهبی هفت شهر مکه، مدینه، کربلا، نجف، مشهد، کاظمین و سامرا و همچنین تصاویری از بناها و اماکن مذهبی دیگر همچون مسجد امام اصفهان و مقبره شعرایی چون سعدی، حافظ، فردوسی است.

در گرداگرد این هفت تصویر، فرشتگان با نگاره های برگ مانند مشاهده می شوند که گویی در حال عبادت و راز و نیاز با این اماکن هستند. این قالی توسط استاد محمود فرشچیان طراحی و توسط حاج مهدی صفدرزاده حقیقی بافته و اهدا شده است.

قدیمی ترین فرش موجود که تا کنون به دست آمده، فرش پازیک نام دارد که مربوط به ۲۵۰۰ سال پیش است. این قالی کهن دارای نقش مایه هایی شبیه به تخت جمشید است.

قالی باغ مرجان ها، تابلو فرش کاخ چهل ستون، تابلو فرش عصر عاشورا، قالی مسجدالنبی و قالی پرده ای دو رو از دیگر شاهکارهای هنر ظریف دستان ایرانی در این گنجینه است.

تار و پود فرش ها روح را با حکایت های نهفته در این آثار گره می زند و دیدن هر فرش و قالی، که بیشتر به تابلوهای نقاشی شباهت دارند تا تنیده شدن هزاران گره ابریشمی در هم، جلوه گاهی از هنر و فرهنگ غنی ایران را به نمایش می گذارد.

در این گنجینه بی نظیر مجموعا ۵۷ تخته قالی و قالیچه از نفیس ترین شاهکارهای هنری در معرض نمایش قرار گرفته که مربوط به دوره های خاص و فرهنگ های متفاوت است.

سکه ولایت‌عهدی امام رضا در گنجینه اسکناس

گنجینه تمبر و اسکناس یکی دیگر از گنجینه های تخصصی در مجموعه موزه های آستان قدس رضوی است.

گنجینه تمبر و اسكناس در تاریخ ۲۱ بهمن سال ۱۳۶۹ به عنوان دومین گنجینه تخصصی در مجموعه موزه های آستان قدس رضوی افتتاح شد که در این مجموعه می توان‌ با آداب رسوم و آثار تاریخی هر كشور و ملتی از طریق تمبرها و اسكناس‌هایشان آشنا شد.

آنچه این گنجینه را در مقایسه با دیگر گنجینه ها و موزه های مشابه در جایگاه ویژه ای قرار می دهد، آن است که تقریباً تمامی تمبرها و دیگر اقلام پستی، اسكناس ها و مسکوکات به نمایش گذاشته شده و موجود در آن از مجموعه هدایای تقدیم شده به آستان مقدس ثامن الائمه تشكیل شده است.

در این گنجینه، بیش از ۴۲۲ هزار قطعه انواع تمبر و دیگر اقلام پستی، ۱۴ هزار برگ اسكناس و ۲۷ هزار عدد مسکوکات موجود است كه تنها بخشی از آن، در سالن نمایش در معرض دید عموم قرار داده شده و قسمت اعظم آن در مخزن گنجینه نگهداری می‌شود.

از منحصر به فردترین آثار موجود در موزه آستان قدس رضوی دو عدد سکه نقره مربوط به ولایت‌عهدی امام رضا (ع) است. پس از اینکه آن حضرت در رمضان سال ۲۰۱ هجری قمری مجبور به پذیرش ولایت عهدی مأمون شدند، به دستور وی این سکه‌ها در سال ۲۰۲ هجری قمری در سمرقند و در سال ۲۰۳ هجری قمری در اصفهان ضرب شد.

بر روی سکه ضرب اصفهان حک شده است: «الله محمد رسول الله المأمون خلیفه الله مما امر به الامیر الرضا ولی عهد المسلمین علی بن موسی بن علی بن ابی طالب ذوالریاستین» و در حاشیه آن نوشته شده «محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون». در پشت سکه عبارت «لا اله الا الله وحده لا شریک له المشرق» دیده می‌شود.

در حاشیه داخلی پشت سکه نیز عبارت «بسم الله ضرب هذا الدرهم … اصفهان سنه ثلث و مأتین» و در حاشیه بیرونی آن عبارت«الله الامور من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المؤمنون بنصر الله» دیده می شود.

ارادت پهلوانان و قهرمانان به هشتمین خورشید

در بخشی از این موزه مدال های اهدایی جهان پهلوان تختی به موزه آستان قدس رضوی خودنمایی می کند. از دیگر مدال های تقدیمی به گنجینه مدال می توان از مدال های تقدیمی جبار فعلی قهرمان بوكس، علیرضا نصرآزادانی قهرمان بین المللی تکواندو، مدالها و تقدیرنامه های شادروان رضا صادقی كه در المپیادهای ریاضی و كامپیوتر در شهر تورنتو كانادا در سال ۱۹۹۵ میلادی كسب کرده بود، یاد کرد.

تقریبا همگان با پهلوانان و قهرمانان میادین ورزشی آشنا هستند، در اینجا شاید خالی از لطف نباشد که چند سطری از زندگی شادروان رضا صادقی ذکر شود.

رضا صادقی در روز نخست اردیبهشت سال ۱۳۵۶ در مشهد مقدس به دنیا آمد و در ۵ سالگی قرآن را آموخت. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه شهید هاشمی‌نژاد چکنه سفلی از توابع نیشابور و دبیرستان را در مرکز استعدادهای درخشان مشهد به پایان رساند.

مهر ماه ۱۳۷۴ در رشته ریاضی محض دانشکده ریاضی دانشگاه صنعتی شریف مشغول تحصیل شد و مدال‌های رنگارنگی را در المپیادهای ریاضی کسب کرد. ارائه مقاله اعداد ساختنی-جهان متناهی در نخستین سمینار ریاضی دانشجویان کشور در دانشگاه شهید چمران اهواز از افتخارات او در سال ۷۶ بود که پس از دفاع از این مقاله و در راه بازگشت از اهواز به تهران سحرگاه ۲۶ اسفندماه سال ۷۶ اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف به دره سقوط کرد و وی به اتفاق شش تن دیگر جان خود را از دست دادند.

سیر تکاملی جنگ ها در گنجینه اسلحه و سلاح

در ادامه راهروها و طبقات موزه مرکزی آستان قدس، گنجینه اسلحه و سلاح های جنگی، فضایی است که سیر تكاملی اسلحه سازی را در برابر دیدگان قرار می دهد. انواع اسلحه های قدیمی، انواع شمشیر و لباس های رزم در دوران های مختلف تاریخ، از جمله دیدنی های این گنجینه است.

از جمله سلاح های مختلف در این مجموعه، شمشیر فولادی جواهردار است. قبضه این شمشیر احتمالا از شاخ بوفالو، بلچاق و آهنگ و قبه‌ شمشیر با طرح منقش گلدار طلاکوب شده است. این نوع شمشیر با انحنای زیاد از دوره‌ صفوی رایج بوده است.

شگفتی آفرینش در گنجینه آبزیان

در انتهای گنجینه اسلحه و سلاح های جنگی، گنجینه آبزیان قرار دارد که در این مجموعه نزدیک به ۵۰۸ قطعه از شگفت‌انگیزترین موجودات دریایی گردآوری شده است و از شاخص ترین موجودات آبزی که توجه بیشتر بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند.

موزه نجوم

گنجینه بعدی محلی است از انواع وسایل نجومی و رصدی از اسطرلابی که با فلز برنج ساخته شده است، تا دوربین تک چشمی جواهرنشان دیده می شود.

روح افزاترین گنجینه؛ قرآن‌هایی منسوب به دست خط ائمه

گنجینه قرآن و نفایس مقصد بعدی است، که ساختمانی جدا از موزه مرکزی دارد. وارد موزه که بشوید اولین اثری که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند پرده بزرگی است که نقاشی های مربوط به واقعه عاشورا را به تصویر کشیده است.

این اثر بزرگترین پرده تعزیه خوانی روز عاشورا و متعلق به دوران قاجاریه است که با رنگ روغن و بر روی پارچه ابریشم نقاشی شده و گرداگرد این اثر ترجیع بند معروف محتشم کاشانی نوشته است.

در این گنجینه صفحاتی از قرآن هایی نفیس منسوب به دستخط حضرت علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) مجموعه ای کم نظیر و روحانی برای بازدید کنندگان فراهم کرده است.

همچنین در بخش های دیگری از این گنجینه، مجموعه هایی از نسخ خطی از جمله دیوان حافظ وجود دارد.

گنجینه ای از هدایای دوستداران جمهوری اسلامی ایران

از دیگر آثار نفیسی که در طبقه همکف که متعلق به مقام معظم رهبری بوده و از سوی ایشان به موزه آستان قدس اهدا شده است می توان از تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، ‌فرش، تراش روی شیشه، ‌معرق چوب، معرق صدف، سوزن‌دوزی، قلم زنی روی مس، انواع ظروف، ماكت ها، مدال‌ها نام برد كه توسط شخصیت های داخلی و خارجی به مقام معظم رهبری هدیه شده است.از جمله این هدایای با ارزش ماکت قدس شریف است که از صدف ساخته شده است.

مرتبط:

آشنایی با موزه فرش ایران

الیمستان روستایی توریستی است از توابع بخش مرکزی شهرستان آمل که در کیلومتر ۲۰ جاده هراز از آمل واقع شده است. جنگل الیمستان محل رویش گیاه “الیما” است که در اردیبهشت ماه رشد می کند. می گویند نام جنگل الیمستان نیز برگرفته از آن می باشد. الیمستان یکی از مناطق توریستی ایران است که تورهای زیادی سالانه برای تفریح و سفر به دل طبیعت الیمستان می روند. این منطقه نگاه عکاسان داخلی و خارجی راه هم به خود جذب کرده و طبیعت بکر و زیبایی جنگل و مراتع و سر سبزی آن وصف ناشدنی است. آب مردم آن از چشمه تامین می شود و محصول آن غلات، لبنیات و عسل است.

قله الیمستان هم یکی دیگر از جاذبه های این روستا است که در زمستان و بهار کوهنوردان زیادی را به خود جذب می کند. قله ای که حدود ۲۵۱۰ متر ارتفاع دارد و یکی از بهترین گزینه های کوهنوردی در زمستان به شمار می رود. اگر اهل کوهنوردی باشید، این قله با تمام جاذبه های طبیعی اطرافش بهترین گزینه سفر کوهنوردی شما به شمار خواهد رفت. در کل مسیر دامنه شرقی، قله دماوند در پیش چشمان ما است و هر لحظه با شما حرکت می کند.

اما شاید از همه جالب تر منطقه نقش پای رستم باشد که تعجب همه کوهنوردان را بر می انگیزد. نرسیده به قله جای دو شهاب سنگ بزرگ دیده می شود که حفره هایی به عمق ۱۰ متر ایجاد کرده اند. بومیان منطقه افسانه ای زیبا برای این چاله ها دارند. آنها معتقدند این گودال ها جای زانوهای رستم است که در این منطقه زانو زده و از آب دریا نوشیده است.

دورنمای بی نظیر قله دماوند، مناظر زیبای جنگلی با پوشش دشت های پر گل، منطقه را به مکانی مجذوب کننده تبدیل کرده است. قبل از رسیدن به جنگل، در ابتدای ورود به الیمستان روستایی قرار دارد که لهاش نامیده می شود که در کوهستانی معتدل و مرطوب واقع شده است.

در کل این جنگل منطقه ای است که با هوای خنک و مه آلود خود بهترین محل برای پیاده روی و لذت بردن از جاذبه های زیبایش می باشد و جاذبه هایی همچون طبیعت زیبای پاییزی جنگل های الیمستان، پیاده روی در جنگل، ارتفاعات زرشک کوه، دورنمای زیبای قله دماوند بر زیبایی آن افزوده است.

راه دسترسی به جنگل الیمستان : از آمل کیلومتر ۲۰ و از تهران، کیلومتر ۱۴۰ جاده هراز، به جاده فرعی سمت راست با تابلوی امام زاده قاسم یا امامزاده لهاش برمی خورید وارد آن شوید، در اوایل مسیر به دو راهی می رسید که باید جاده سمت چپ را دنبال کنید، جاده فرعی آسفالته باریک با پیچ و خم بسیار حدود ۷ کیلومتر است که ابتدا ما را به روستای لهاش و پس از ۵ کیلومتر مسیر خاکی به روستای الیمستان می رساند. از آنجا با پشت سر گذاشتن آبادی وارد جنگل می شویم.

اواسط بهار و اوایل پاییز بهترین فصل برای رفتن به جنگل است ولی مناظر زیبای زمستانی هم میتواند وسوسه انگیز باشد، البته بشرطی که تمامی اصول این گونه سفرها رعایت شود.

قبل از رسیدن به جنگل، در ابتدای ورود به الیمستان روستایی قرار دارد که لهاش نامیده می شود.

غذای کافی، لباس مناسب، جعبه کمک های اولیه، چراغ قوه، در صورت داشتن gps و یا کمک گرفتن از بومیان برای جنگل نوردی پیشنهاد می شود در شرایط مه امکان گم شدن در جنگل وجود دارد، عموما این جنگل را بی خطر می خوانند اما احتیاط را فراموش نکنید و برای حفاظت از محیط، آتش روشن نکنید یا در صورت روشن کردن از خاموش شدن آن پیش از رفتن اطمینان حاصل کنید.

مرتبط:

بریم سفر مازندران – آب گرم گرو و روستای زیبای بلیران آمل

نیشابور از شهرهای استان خراسان رضوی و بعد از مشهد دومین شهر بزرگ این استان است. این شهر با داشتن آب و هوای خوب، خاک مناسب و موقعیت جغرافیایی خاص همیشه مورد توجه مردمان مختلف برای زندگی بوده است و همین تاریخ طولانی، آثار تاریخی منحصربفردی را برایش به وجود آورده است. گردشگران زیادی در هنگام سفر به مشهد از این شهر هم بازدید و از جاذبه های معروفش دیدن می کنند. می خواهیم درباره دیدنی های نیشابور حرف بزنیم، در ادامه الی گشت را همراهی کنید.

آرامگاه خیام

خیام شاعر، ستاره شناس و ریاضی دان معروف ایرانی است که آرامگاهش در شهر نیشابور تبدیل به یکی از پربازدید ترین جاذبه های این شهر شده است. این آرامگاه در باغی قرار دارد که در هنگام حیات این شاعر، محل زندگی اش بوده است. همین که به داخل این باغ وارد می شوید تندیس زیبایی از خیام را می بینید و بعد از مدتی قدم زدن در میان درخت های سرسبز و سریفلک کشیده به محل آرامگاه می رسید. عمارت آرامگاه توسط استاد سیحون ساخته شده و طراحی آن به گونه ای است که شکوفه های درختان اطراف در هنگام بهار بر روی آرامگاه می ریزد. بر روی این عمارت،  بیست بیت از اشعار این شاعر در کتیبه های لوزی شکل با خط خوش نوشته شده است.

باغ قدمگاه

در ۲۴ کیلومتری نیشابور کمی آنطرف تر از جاده نیشابور- مشهد جایی در دامنه های جنوبی کوه بینالود و مشرف به دشت نیشابور مکانی مقدس به اسم باغ قدمگاه وجود دارد. علت نامگذاری این باغ به اسم قدمگاه این است که در آن سنگی سیاه وجود دارد که بر روی آن دو ردپا دیده می شود. این ردپاها را به امام رضا نسبت می دهند برای همین زوار زیادی که برای زیارت حرم امام رضا عازم مشهد هستند در مسیرشان برای دیدن این سنگ به این باغ می روند. باغی که امروز در این محل می بینید در زمان صفوی ساخته شده و تماشای معماری کوشک هشت ضلعی داخل آن حتما برایتان جالب است.

آبشار گرینه

برای دیدن این آبشار تماشایی باید به ۴۰ کیلومتری شمال شرقی نیشابور بروید در آنجا روستایی به اسم گرینه هست که آبشاری زیبا را در دل خود جای داده است. این آبشار در شمال روستا قرار دارد و اگر به دره رودخانه بروید در جایی که رودخانه به دو بخش شمالی و شرقی منشعب می شود آبشار تماشایی گرینه در بخش شمالی رودخانه در جلوی چشمتان است. این روستا با اینکه چندان مورد توجه گردشگران نیست اما وجود رودخانه ای پر آب، باغات سرسبز و این آبشار از آن منطقه ای تماشایی ساخته است.

غار سر نی

برای بازدید از غار «سر نی»  باید به روستای درخت جوز در ۵۰ کیلومتری شمال غربی نیشابور در مسیر جاده نیشابور – قوچان بروید. این روستا طبیعت بکری دارد که به خصوص در فصل پاییز هزار رنگ، زیبایی چشم نوازی پیدا می کند. در این دره یک درخت چنار کهنسال است که بیش از ۴۰۰ سال قبل کاشته شده و در پاییز تماشای برگ های یکدست رنگی اش از جاذبه های سفر به این دره است. اگر راه این دره را در پیش بگیرید در زیر یالی که به قله بینالود می رسد این غار آبی را پیدا می کنید غاری که می گویند بزرگ ترین غار آبی خراسان است.  فقط می توانید از قسمت ابتدایی این غار بازدید کنید چون در ادامه غار حوضچه آبی وجود دارد که اجازه پیشروی بیشتر به داخل غار را نمی دهد.

باغرود

باغرود منطقه ای سرسبز در ۱۲ کیلومتری شمال نیشابور است که در دره ای سرسبز و باطراوت جای گرفته است. در این دره رودخانه ای جریان دارد که محبوبیت زیادی را برای این منطقه به ارمغان آورده و آن را تبدیل به منطقه ای ییلاقی و خوش آب و هوا کرده است. به برکت همین رودخانه درختان میوه زیادی در این منطقه هست که چشم اندازهای سرسبزی را به وجود آورده اند. این منطقه از معروف ترین جاذبه های طبیعی نیشابور است و خیلی از مردم این شهر در آخر هفته ها برای استراحت به اینجا می روند. در مسیر رسیدن به این منطقه هم جاذبه های زیادی هست که دیدن از آن ها سفرتان را شیرین تر می کند. در این منطقه امکانات تفریحی زیادی مثل قایق سواری و شنا برای گردشگران در نظر گرفته شده است.

آبشار بار

در ۵۵ کیلومتری شمال غربی نیشابور در میان دره های رشته کوه بینالود شهری به اسم بار وجود دارد که آبشاری زیبا به همین نام در آن هست. این آبشار در احاطه کوه ها و باغ های گردو قرار گرفته و جلوه گر چشم اندازهایی ناب طبیعت است. در اینجا، آب از دل کوه های بینالود بیرون می زند و آبشاری به طول بیش از ۳۰۰ متر را به وجود آورده است. در ادامه این آبشار رودخانه ای به طول ۲۰ کیلومتر شکل گرفته که در طول مسیر آب چشمه سارهای زیادی به آن وارد می شود. اگر دوست دارید در سفر به این شهر چشم اندازهایی سرسبز و بینظیر ببینید به این روستا بروید چون در آن به غیر از این آبشار باغات میوه زیادی هم هست که زیبایی اش را دوچندان کرده است.

رشته کوه های بینالود

بینالود با ارتفاع ۳۲۱۱ متر مشهورترین کوه استان خراسان است و در شمال نیشابور قرار دارد. این کوه در بین نیشابور و مشهد جای گرفته و همه آن را به بام خراسان می شناسند. با اینکه آب و هوای اینجا گرم و خشک است اما بر روی این کوه باران قابل توجهی می بارد و خیلی از جاذبه های نیشابور مثل آبشارها و غارها به خاطر وجود همین کوه است. کوه، قله های زیادی دارد که تعدای از آن ها شامل  قوچگر و فلسکه هستند. در قسمت شمالی این رشته کوه یک رشته کوه فرعی هست که تماشای دره های صخره ای آن  جالب توجه است.

مرتبط:

گذاری کوتاه به آرامگاه خیام نیشابوری