غار سنگ شکن جهرم که بین محلی‌ها به نام “سنگ‌اِشکن” معروف است، بزرگترین غار دست‌ساز خاورمیانه و یکی از بزرگترین و زیباترین غارهای مصنوعی جهان است. به ظاهر تا همین چند دهه پیش، تمام مصارف سنگ شهر از همین محل تأمین می‌شده است.
محاسبات دقیقی که برای به جاگذاشتن ستون‌ها و فرونریختن سنگها انجام شده، شگفت‌انگیز است. بعضی از دهانه‌های غار آن قدر وسیع هستند که به راحتی یک اتومبیل از آن عبور می‌کند و از دهانه غار میتوان تمام شهر را دید.
غار سنگ شکن که در جنوب غربی شهر جهرم و در زیر تپه های البرز کوه واقع است، یکی از نادرترین شاهکارها در تاریخ کهن ایران زمین است.
سال‌ها پیش، وقتی سنگ شکنان جهرمی تصمیم گرفتند، از سنگهای آهکی یک کوه بی‌نام و نشان استفاده کنند، هیچ وقت تصور نمی‌کردند، سنگ تراشیدن از چنین کوهی بتواند یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهرشان را رقم بزند.غار سنگ شکن جهرم، اگرچه تاریخ روشن و دقیقی ندارد، اما به اعتقاد بیشتر باستان شناسان، یکی از غارهای طبیعی و دستکن این شهر است، که در دوران صفویان تراشیده شده است.
سنگهای سفید آهکی و شکل پذیری که در آن زمان از این غار به دست می‌آمد، صرف تزئین سردرها و بناهای باشکوه و مهمی می‌شد، که یا به اشراف تعلق داشتند و یا به حکومت.
مرغوبیت این سنگها به حدی زیاد بود که آوازه شان حتی در شهرهای مجاور هم پیچیده بود و معماران بناهای شیراز هم در ساخت و سازهایشان از این سنگها استفاده می‌کردند. سنگهای نمای مسجد جامع عتیق شیراز می تواند گواهی بر این مطلب باشد.سنگ شکنان جهرمی در زمان برداشت سنگ سعی می‌کردند طوری پیش‌روی کنند که غار تخریب نشود و به این ترتیب در گذر زمان ستون‌هایی به‌جا ماند که زیبایی غار را بیشتر می کرد.
در غار سنگ شکن می‌توانید بیش از ۱۰۰ ستون سنگی را ببینید که غار را شبیه به تالاری مجلل کرده‌اند. پژوهشگران معتقدند که تعداد و قطر ستون‌های داخل غار در گذشته بیشتر از حال بوده است. اما سنگ شکنان نسل‌های بعدی به دلیل آن که در حمل سنگهای استخراج شده بزرگ دچار مشکل می‌شدند، ستون‌های نزدیک به دهانه غار را تراشیده‌اند و نتیجه این تراش مداوم، لاغر شدن ستون‌ها و کم شدن توان بارپذیری آنها بوده است.
غار سنگ شکن، با تمام جاذبه‌هایی که دارد، هنوز در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت نشده است، اما سازمان میراث فرهنگی فارس با همکاری دانشگاه شیراز ستون‌های آن را مرمت کرده و در صدد ثبت آن در فهرست میراث ملی هستند. امید که این اتفاق بزودی به حقیقت بپیوندد.
غار سنگ شکنان ۲۰۰ متر طول دارد و عرض آن از ۶۰ تا ۱۳۰ متر متغیر است، در حقیقت اگر مساحت این غار را بخواهید باید بگوییم که این غار سنگی، در حدود ۲۰ هزار متر مربع مساحت دارد و ۱۲ ورودی مختلف در آن تعبیه شده است. در غار سنگ شکنان می‌توانید ۱۰۰ ستون سنگی را هم ببینید که غار را شبیه به تالاری مجلل کرده اند.
سنگهای غار سنگ شکنان، از نظر مرغوبیت به ۲ دسته تقسیم می‌شوند، دسته نخست ستون‌هایی هستند که درز و شکاف‌های زیادی دارند و کیفیت چندانی ندارند و به همین دلیل هم سنگ تراشان از خیر استخراج آنها گذشته‌اند و دسته دوم که سنگهای مرغوب این غار را شامل می‌شوند، مربوط به ستون‌هایی است که روی آنها درز و شکافی دیده نمی‌شود و برای جلوگیری از ریزش سقف برداشت نشده‌اند.
این غار دست ساز قدمتی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال دارد در ۱۸۵ کیلومتری جنوب شرق شیراز واقع شده است.
داستان غار سنگ شکنان جهرم
روزی با اسب در حال گردش در کنار رودخانه قلات ( بلوار امام کوچه ۵۹ ( بودم که صدای ضربات موزون پتک توجهم را به خودش جلب کرد به سمت صدا رفتم پیرمردی را دیدم که در حال تراشیدن سنگهای کوه بود از کارش خوشم آمد و با او به صحبت نشستم سپس به اصرار پیرمرد به خانه اش رفتم و نهار را میهمان او بودم اینجا بود که من عاشق شدم، عاشق دختر پیرمرد. اما خانواده من مخالف بودند چون من خان زاده بودم و دختر پیرمرد …. . خانواده‌ام را با اصرار راضی کردم ولی پیرمرد شرط وشروطی داشت. شرط او این بود که پیش او بمانم و در کنار او در کوه کار کند.
این داستان خواجه کاظم فرزند خواجه اسماعیل است که بعدها به استاد کاظم معروف شد. او فرزند یکی از ایلات بود، آنها ییلاق را در لار و قشلاق را در جهرم می‌گذراندند، در کنار دشت‌های رودخانه قلات. روز آشنایی او با پیرمرد به یکی از همین روزهای کوچ به جهرم مربوط می‌شود روزهایی که سرنوشت او را تغییر داد و او را یک‌جا نشین، سنگ شکن و وارث پیرمرد کرد. این بود که ۳۰۰ سال قبل استاد کاظم وارث غار شنگ تراشان جهرم شد.
پس از استاد کاظم غار سنگ تراشان نسل به نسل به فرزندان ونوادگان وی رسید که هر کدام حدود ۸۰-۷۰ سال در این غار سنگ تراشیدند که بعضی از شاگردان آنها که در آنجا کار می‌کردند سهام‌دار این غار شدند که آنها را به عنوان وارثان فرعی یاد می کنیم.
گاهی پرسیده می‌شود که انگیزه تراشیدن این غار چه بوده ؟ آیا برای پناهگاه بوده ؟ ما این سوال را از آقای نقشوار که یکی از وارثان این غار هستند پرسیدیم ایشان این‌طور جواب دادند که خیر این غارپناهگاه نبوده بلکه این سنگها را به فروش می‌رساندند که جنبه اقتصادی داشته و علاوه بر مصرف در جهرم به شهرهای شیراز و اصفهان نیز می‌فرستادند. این سنگها در ساختمان‌سازی و بیشتر در سر ستون‌ها، رخ بان، سنگ فرش و نما مورد استفاده قرار می گرفته است.
همچنین ایشان جنس این سنگها را مرمر نرسیده دانسته‌اند که به دلیل مقاومت کمتر و فرسایش زیاد که نسبت به به دیگر سنگها دارد بعد ها با آمدن سنگهای نی ریز و… دیگر تقاضایی برای این نوع سنگ نشده است.
از ایشان سوال شد که کوه به این عظمت و مقاومت و سختی با چه وسایلی می تراشیده‌اند؟ که وی گفت تنها وسایلی که برای تراشیدن سنگها در اختیار داشتند اره، اره دو سر، پتک و اخی بوده است.
منبع:تسنیم
مرتبط:
جاذبه‌های گردشگری شهر شیراز
