“فردریک لاو اولمستد”، معمار منظر، روزنامه‌نگار و منتقد اجتماعی آمریکایی در دهه ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰میلادی با نگاهی آینده نگرانه برای نخستین بار لزوم جداسازی مسیر حرکت پیاده از سواره و طراحی فضاهایی با محدودیت تردد خودرو را مطرح کرد.

سال‌ها طول کشید که مدیران شهر و شهروندان متوجه شوند خودرو، به عنوان اختراعی که قرار بود موجب رفاه شود، مشکلات و مسائل بسیاری را آفریده و باید از شر آن خلاص شد. شهر کپنهاگ یکی از نخستین و شاید موفق‌ترین شهرهایی است که به جنبش پیاده گستری پیوسته و خیابان‌های اصلی، مرکزی و تاریخی خود را بر روی خودرو بسته است.

آنچه در شهر کپنهاگ تجربه شد شباهت‌های بسیاری با تلاش مدیران شهر اصفهان برای پیاده‌راه سازی چهارباغ عباسی دارد و به همین علت نیم نگاهی به آنچه در استروگت کپنهاگ رخ داد می‌تواند بسیاری از سوالات مدیران را به عنوان نسلی از مدیران که تجربه‌ای از پیاده محوری نداشته و نگرانی‌های متعدد جسارت را از آن‌ها ربوده، پاسخ دهد.

سوال اساسی این است: شهر محل زندگی انسان است یا خودرو؟ پاسخ به این سوال اساسی کمک می‌کند بدانیم خیابان باید چه نقشی را بر عهده بگیرد. آیا وجه حرکت در خیابان اهمیت دارد یا باید به ابعاد اجتماعی و فرهنگی خیابان نیز پرداخته شود؟ این سوال جایی در ذهن شهرسازها کلید خورد که مشکلات متعددی از جمله آلودگی هوا، ترافیک و اتلاف وقت به بحران‌های اساسی تبدیل شده بود.

کپنهاگ یا کپنهاگن پایتخت کشور دانمارک، یکی از کشورهای اسکاندیناوی در شمال اروپا است. در اواخر دهه ۱۹۵۰ خیابان اصلی و ستون فقرات شهر کپنهاگ که برای این شهر چیزی شبیه به چهارباغ برای اصفهان است برای پیاده محوری مطرح شد. در واقع در آن زمان هیچ راهکاری دیگری برای حل مسائل و بحران‌های ترافیکی مرکز شهر وجود نداشت اما نگرانی‌هایی که اکثر آنها ترافیکی بود موجب شد این اتفاق در ابهام بماند.

در آن زمان تلاش دولت‌ها و طراحان شهری بر این بود تا بعد از جنگ جهانی، کیفیت فضاهای شهری را خیلی زود به حداکثر ممکن برسانند و طراحی پیاده‌راه‌ها یکی از فنون دستیابی به این مساله محسوب می‌شد. بحران نفتی دهه ۷۰ نیز به توسعه زیرساخت‌های دوچرخه و پیاده در شهرهای اروپایی از جمله کپنهاگ منجر شد. تا جایی که ظرفیت پارکینگ اتومبیل در مراکز شهر از ۳۱۰۰ در سال ۱۹۹۶ به تنها ۱۵۰۰ جای پارک در سال ۲۰۰۵ و ۷۰۰ جای پارک در سال ۲۰۱۰ کاهش پیدا کرد. فضای آزاد شده مسیر دوچرخه، پیاده‌رو و فضای باز شد.

وجود عناصر و کاربری‌های مهم و متعدد در حاشیه این خیابان مرکزی شهر که استروگت نامیده می‌شود نیز به جذب جمعیت کمک دو چندان کرد. باغ‌های تیوولی که شبیه باغ هشت بهشت در چهارباغ است، ایستگاه مرکزی مترو کپنهاگ در مقابل ایستگاه‌های مترو چهارباغ، سالن‌های تئاتر و سینما شبیه به سینماهای چهارباغ، هتل تاریخی آنجل‌تری همچون هتل عباسی و هتل جهان و قصر پادشاهی مقارن با کاخ هشت بهشت و چهلستون در این خیابان از جمله عناصر هویت بخشی بودند که به احیا خیابان و پیاده محوری آن کمک کرد.

قصه از این قرار است که در دهه ۶۰ معابر قدیمی، ارگانیک، دراز و باریک سرشار از جمعیت شده و انبوه مردم در پیاده‌روها با انبوه خودرو در خیابان‌ها مانع یکدیگر برای تردد می‌شدند. یکی از این دو گروه باید فضای شهری کمتری اشغال می‌کرد تا مشکل برطرف شود.

در سال ۱۹۶۲ شورای شهر کپنهاگ تصمیم گرفت از میدان town hall تا میدان شاه جدید را پیاده راه کرده و آن را استروگت بنامد. درست شبیه به میدان انقلاب تا میدان نقش جهان در اصفهان. حتی طول ۲٫۳ کیلومتری این محور تازه تعریف شده با طول پیاده راه چهارباغ عباسی تقریبا مشابه است. به همین خاطر برنامه‌ای ۱۰ مرحله‌ای تصویب شد که پروژه استروگت نام گرفت. درواقع استروگت یک خیابان واحد نیست و مجموعه‌ای از خیابان‌های پیاده محور است.

از آن روز که اجرای این طرح آغاز شد افراد بسیاری از گروه‌های مختلف درگیر آن شدند. یکی از این افراد جان گیل- شهرساز دانمارکی بود که ۴۰ سال این محور آزمایشگاه او بود. او مصالح متناسب با اقلیم، ساخت با کیفیت، پیاده مداری، دوچرخه سواری و حمل و نقل عمومی را در کنار ضوابط رفتاری و کالبدی تنها را احیا مراکز تاریخی و محورهای یادمانی می‌داند. گیل همه شمولی را رویکرد اصلی طراحی فضاهای پیاده عنوان می‌کند.

گیل معتقد بود در کپنهاگ شیوه‌ای اصولی برای تحقق آرزوهای شهردار و شورای شهر در پیش گرفته شده است. او در بخشی از مقالات خود که با عنوان “کپنهاک سازی” منتشر شده است می‌نویسد «ابتدا از مردم نظرخواهی کردیم و نظرات آنها را به ثبت رساندیم. سپس به دقت بررسی کردیم در محور مرکزی و تاریخی کپنهاگ چه چیزهایی داریم و کدامیک باید نگهداری شده و کدام حذف شود. همه تصمیمات در جلسات مشورتی انجام شده که مردم، مدیران، چریتی‌ها، منتقدان، دانشگاهیان و هرکسی که علاقه داشت در آن حضور داشت. طرح‌ها را در اختیار همه قرار داریم و باز نظرخواهی کردیم. اجرا را آغاز کردیم و همواره یک تیم مشاوره بر کار نظارت می‌کردند و به صورت مقطعی بازخوردها را به مدیران منتقل می‌کردند. از با کیفیت‌ترین مصالح استفاده کردیم و انتخاب مجریان را بر اساس لیاقت و رزومه قبلی آن‌ها انجام دادیم. وظیفه اصلی نظارت را بر عهده مردم و روزنامه‌ها گذاشتیم و به مدیران یاد دادیم انتقادها هرچقدر هم تند باشند به نفع ما هستند. به طور همزمان اعیان سازی کردیم، کاربری‌های جدیدی به این خیابان‌ها آوردیم و به سرمایه گذارها تخفیف‌های مالیاتی دادیم. بعد از ۲۰ سال ثابت کردیم گام‌هایی که برداشتیم تاثیر بزرگی بر زندگی شهروندان داشت. برپایی طولانی‌ترین میز کافه دنیا در سال ۱۹۶۷ در سالگرد ۸۰۰ سالگی کپنهاگ نشان داد این خیابان تا چه اندازه سرزنده و با کیفیت شده است. این یعنی کپنهاگ سازی».

امروز استروگت یکی از خیابان‌های مهم و زیبای دنیاست که هرساله گردشگران بی شماری را به خود جذب می‌کند. کافه‌ها و رستوران‌های این خیابان که فضای میانی پیاده‌رو را نیز در اختیار دارند محلی برای گردهمایی و گپ‌های کاری و دوستانه است. جمعیت فضا را امن کرده و شهروندان خود مراقب این خیابان هستند. این محور محل اصلی تئاترهای خیابانی و هنرهای مردمی است. محور استروگت به خیابان‌های اطراف نیز بسط داده شده و تا چند بلوک را پیاده راه کرده است.

استروگت همه این زیبایی‌ها را مدیون عناصر هویت بخش خود است که به قصد ساخت مجتمع تجاری شبیه آنچه بر سر سینما ایران آمد ویران نشدند. این خیابان توسعه خود را از مبلمان شهری زیبا، قانون مداری، سنگ‌فرش‌های گرانیت مرغوب، جداره‌های هنرمندانه و زیبا و همچنین تخصص گرایی به دست آورده است. راستی حال چهارباغ چطور است؟

منبع خبر:ایسنا

به گزارش ایسنا، قلعه‌ها از مهم‌ترین آثار باستانی و تاریخی هر کشوری محسوب می‌شود که بیانگر قدرت دفاعی آن کشور است، در خراسان جنوبی نیز قلعه‌های باستانی بسیاری وجود دارد که دلیلی براین مدعا است.

قلعه‌ها نقطه عطفی در تاریخ سیاسی و امنیتی کشورها محسوب می‌شوند، به گونه‌ای که اگر تاریخ ایران باستان رابررسی کنیم متوجه می‌شویم به لحاظ وضعیت جغرافیایی فلات قاره ایران و شکل‌گیری تمدن‌های ایرانی در دشت‌های باز، ساخت قلعه و در امان ماندن از هجوم دشمنان از اهمیت زیادی برخوردار بود به شکلی که مهندسی ساخت قلعه‌ها از محرمانه‌ترین اطلاعات حکومتی دولت‌ها محسوب می‌شد. قلعه‌ها چنان معماری جذابی دارند که همین که به داخل آن ها می روید انگار به چندین قرن پیش رفته اید؛ در آن ها سادگی موج می زند و هیچ خبری از زندگی مدرن شهری نیست.

بیرجند، به عنوان مرکز استان خراسان جنوبی، آثار باستانی ارزشمندی را در دل خود جای داده است. دوره صفویه را دوره بسیار مهمی در تاریخ این شهر می‌دانند که شکوفایی و گسترش زیادی را برای آن دربرداشت.

بناهای تاریخی زیادی از این دوران در بیرجند باقی مانده‌اند که از شاخص‌ترین آن‌ها می‌توان به قلعه تاریخی بیرجند و عمارت و باغ اکبریه اشاره کرد.

قلعه بیرجند؛ هسته اولیه شهر

قلعه بیرجند نام‌های دیگری نیز دارد که می‌توان به «قلعه ته ده»، «قلعه پایین شهر» و همچنین «دژ بیرجند» اشاره کرد.  این قلعه در درون شهر بیرجند و بر فراز یک تپه در شمال غرب شهر ساخته شده است. از بالای برج‌های این قلعه می‌توانید بافت قدیم و جدید شهر بیرجند را مشاهده کرد.

این قلعه بزرگ در دوران صفویه در بیرجند احداث شده است. در بعضی از منابع در مورد این قلعه این‌گونه نوشته شده که این قلعه هسته اولیه شهر بیرجند محسوب می‌شود.

در زمان‌های قدیم در بیرجند تعدادی قلعه، ارگ و بناهای بزرگ وجود داشته که در سده چهاردهم خورشیدی آثاری از آن‌ها باقی مانده است. هدف از ساخت این قلعه دفاعی و نظامی بوده است، به طوری که از دوره صفویه تا قاجاریه مردم بیرجند را از تهاجم دشمنان خارجی به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت کند.

ساکنین این قلعه در گذشته نگهبانانی بودند که وظایفی همچون تامین امنیت و رساندن اخبار را بر عهده داشتند. با توجه به این که این قلعه در بافت قدیمی شهر ساخته شده است، از بلندای این قلعه می‌توانید گوشه‌هایی از بافت قدیمی شهر بیرجند را نیز در اطراف قلعه تماشا کنید.

قلعه تاریخی بیرجند در دوره قاجاریه، به طور کامل مورد بازسازی قرار گرفته است. همچنین در سال ۱۳۷۸ نیز یک بار شهرداری بیرجند تصمیم گرفت این بنای ارزشمند را مورد بازسازی و مرمت قرار دهد.

مشخصات بنا

وسعت قلعه بیرجند در حدود ۳۰۰۰ متر مربع است. در ساخت این قلعه از مصالحی همچون خشت، گل و چینه استفاده شده است. این قلعه دارای دو در ورودی است که یکی از آن‌ها در ضلع شمالی و در دیگر در ضلع غربی واقع شده است.

در چهار طرف قلعه برج‌هایی را می‌بینید که به شکل استوانه‌ای ساخته شده‌اند. همگی این برج‌ها دو طبقه هستند. البته لازم است بدانید که در ابتدا تعداد کل برج‌های قلعه ۷ عدد بوده که یکی از آن‌ها در گذر زمان از بین رفته است و در حال حاضر ۶ برج باقی مانده را می‌توانید تماشا کنید. در داخل هر کدام از این برج‌ها نیز روزنه‌هایی به چشم می‌خورند که به منظور دیدبانی و تیراندازی در مواقع نیاز تعبیه شده بودند.

همچنین دیوارهای این بنا نیز با بزرگی و همچنین شکل برآمده‌ای که دارند، امکان انجام دیدبانی بر فراز باروها را برای نگهبانان بهتر فراهم می‌کردند. در نگاه کلی باید اشاره کنیم که پلان این قلعه به صورت یک چهار ضلعی با چهار برج در چهار گوشه‌ آن به اضافه دو برج در دو ضلع شرقی و غربی است.

انبارهایی نیز در این قلعه ساخته شده بود تا در آن‌ها آب و آذوقه ذخیره شود تا در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار گیرد. جالب است بدانید که راهروهایی زیرزمینی نیز ساخته شده بودند که این قلعه را به تعدادی از بناهای مهم شهر بیرجند مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی، قنات قصبه و خانه افراد مهمی که به حکومت آن زمان مرتبط بودند، نیز وصل می‌کرده است. مثلا اگر دشمن حمله می‌کرد، افراد مهم حکومتی می‌توانستند همراه با خانواده‌هایشان از طریق این مسیرهای زیرزمینی به قلعه بیرجند بروند و در آنجا پناه گیرند.

قلعه تاریخی بیرجند همیشه در طول سالیان اخیر، یکی از اصلی‌ترین اماکن گردشگری شهر بیرجند بوده و به همین دلیل در ایام رونق گردشگری در کشور مثل عید نوروز یا حتی تابستان از طرف مسئولین گردشگری شهر بسیار مورد توجه است.

این قلعه در سال ۱۳۸۵ با شماره ۵۱۴۶ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع خبر:ایسنا