بازار کاشان که معبر مسقفی به طول حدود ٣ کیلومتر است، مجموعه ای نفیس و پر تنـوع از معمـاری سنتی و کهن ایران است که نمود بارزی از شیوه ها و شگردهای معمـاری گـذشتـه از دوران پیـدایـش اولیه آن تا عهد قاجار در آن به چشم می خورد.

این بازار که از دیرباز در قلب شهر قرار گرفته، افزون بر مرکـز مهـم تجـاری و فعـالیتهـای اقتصـادی، اصلی ترین مسیر ارتباطی و خدماتی شهر نیز به شمار می آمده و فضاهـای مـوجـود در آن از اهمیـت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز بهره مند بوده اند.

پیشینه تاریخی بازار نخستین کاشان به درستی آشکار نیست اما با توجه به وجود کارگاه ها و صنایع دستی (همچون مسگری و قلمزنی) به ویژه از سده های چهارم و پنجم هجـری در کـاشـان مـی تـوان پیدایش بازار را حداقل از آن زمان دانست. وجود تاریخ ٨٨٨ ه. ق روی در چوبی سـرای بـزرگ زغـال فروش ها (در وسط بازار مسگرها) قدمت این بخش از بازار را به دوره آق قویونلو مسجل می سازد.

بازار کاشان در عهد صفوی گسترش و رونق فراوانی یافت چنانچه در زمـان شـاه عبـاس اول (در سـال ١٠٠٩) چهار بازار نو و مفصل به نام قیصریه شامل سراها و تیمچه ها ی عالی با معمـاری زیبـا در وسـط بازار احداث شد و در همان دوران بازار به نخستین مرکز جشن و محل تفریحات و محفل های شاهانه بدل گشت.
این عمران و آبادانی با زلزله سال ١١٩٢ ه. ق در کاشان رو به انهدام و ویرانی نهاد آنچنـانکـه حـاج سلیمان صباحی بیدگلی شاعر آن دوران گفته است:

چون به چشم زخم گردون از فشار زلزله                         ناگهان معمره کاشان پذیرفت انهدام

کوچه و بازار آن شد آنچنان ویران که کس             فرق نتوانست کردن این کدام و آن کدام

با شروع حکومت زندیه و به دنبال آن در عصر قاجار بار دیگر عمران و آبادانی بـه شهـر روان شـد و در جای جای بازار شاهد یادگارهای چشمگیر و هنر مندانه معماری آن دوران هستیم که هر یک چشم نواز و حیرت ساز همچون شاهکارهایی دست نایافتنی جلوه گری می کنند. بناهایی همچون تیمچه امین الدوله، مدرسه عظیم سلطانی و کاروانسراهـای گـونـاگـون یـادگـارهـای معماری دوره قاجار در بازارند.
بازار سر پوشیده کاشان شریان زنده شهر است. بازارچه هایـی کـه از راستـه بـازار منشعـب مـی شـود، همچنین تیمچه ها، چهار سوقها و کاروانسراها، مسجدها، آب انبارها و حمام ها نبض اقتصادی شهـر را از هر جهت تکمیل می کنند.

ساختار عمومی بازار کاشان که تا ٥٠ سال پیش دست نخورده باقی مانده بود، امروزه بر اثـر خیـابـان سازیها آسیب دیده است.
آنچه اساس معماری را در مجموعه بازار کاشان تشکیل می دهد ، عبارت است از معابر سرپـوشیـده بـا طول های مختلف که افزون بر صدها مغازه، فضاهایی همچون چهار سوق ها، کاروانسراها، سـراهـا و … را در خود جای داده است. این معابر دارای طاق های چشمه ای و گنبدی بـا نـورگیـرهـای دایـره ای شکل است.
عمده ترین مصالح به کار رفته در بازار، آجر،‌خشت خام و ملات گل است و افزون بر آن کاهگل و گـچ به عنوان روکش بنا و از چوب در سردرها و چفت ها و قوس ها و در ها استفاده شـده اسـت کـه همـه این مصالح متناسب با شرایط اقلیمی و آب و هوای منطقه است.

یکی از فضاهای تشکیل دهنده مجموعه بازار کاشان، چهار سوق است. چهار سـوق هـا فضـای ارتبـاط دهنده دو معبر بازارند ه با سقف های رفیع و با عظمت، از معماری و تزئینات غنی تری بـرخـوردارنـد که از جمله این چهار سوق ها می توان به چهار سوق امین و میانچال اشاره کرد.

راسته ها و بازارچه های مهم بازار کاشان
هر صنف و دسته ای بازار خاصی را برای عرضه کالاهای مشابه خود برگزیده انـد و بـرای خـود راستـه بازاری را به وجود آورده اند که به مهمترین این راسته ها یا بازارچه ها اشاره می شود:
بازارچه مسگرها: بنیان اولیه آن از دوره زندیه است و کاروانسراهای گبرها و میرپنـج در همیـن راستـه قرار دارند. ادوارد براون (شرق شناس انگلیسی) در وصف این بازارچه گفته است: “بـازار مسگـرهـای کاشان با صدای دایمی چکش که روی مس می خورد و کوره هایی که مس در آبها قـرمـز مـی شـود، یکی از نقاط تماشایی زمین است.”
بازار چه قیصریه: قدمت این بازارچه به دوره زندیه می رسد. بنای مسجد و آب انبار بـالابـازار، حمـام خان، سرای حاج محمد صادق، کاروانسرای نو و فیض در این بازارچه اند.
بازارچه رنگرزها: از آثار دوره صفویه است و آن انبار صباغ در آن واقع است.

بازارچه ملک: به دوره زندیه و قاجاریه تعلق دارد و مسجد تبریزی ها در انتهای این بـازارچـه جـای گرفته است.

بازارچه ارسی دوزها: در دوره زندیه ساخته شده است و به بازارچه قیصریه متصل است. سرای بخشـی هم در جنب این بازارچه قرار دارد.

چهار سوق میانچال: از دو طرف به مسجد میانچال و تیمچه امین الدوله محدود است. بنیان اولیـه آن متعلق به قرن هشتم هجری است.

بازارچه خیاط ها: در ضلع شمالی تیمچه امین الدوله واقع شده و از جمله بناهای دوره قاجاریه است.

بازارچه بزازها: در انتهای بازار درب زنجیر قرار گرفته و در فضای مربع شکلی ساخته شده که از اضلاع آن چهار بازارچه جدا شده است. این بنا از آثار دوره زندیه است.

بازارچه درب زنجیر: اصل بنا متعلق به دوره ایلخانی است و دوره زندیه مرمت شده است.

بازارچه زرگرها: از آثار دوره زندیه است که مسجد سلطانی هم در آن واقع شده است.

بازارچه گذرنو: حد فاصل خیابان های بابا افضل و بازارچه زرگرها واقع شده و بنای حمـام، مسجـد و آب انبار گذر نو و مقبره شاه یلان در این بازارچه واقعند.

تیمچه ملک التجار: در کنار تیمچه امین الدوله قرار دارد و از آثار حـاج محمـد حسیـن ملـک التجـار در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری است.

تیمچه امین الدوله : این بنا در یکی از نقاط مرکزی بازار و متعلق به دوره قاجاریه است که در اواخـر قرن ١٣ هجری در ٣ طبقه مستحکم و با طول و عرض زیاد بناشده و ارتفاع گنبد آب نیز در خور توجـه است.
این بنا که هر سال در ایام سوگواری امام حسین (ع)، میعادگاه گروه ها و دسته های مـذهبـی عـزادار است، از زیباترین و بدیع ترین بناهای بازار است که به سان شاهکاری نغز و هنر مندانه با سقفـی بـا تزئینات زیبای رسمی بندی پرکار و تزئینات معقلی در بازار میانچال قرار دارد. بانی این بنا فرخ خان غفاری کاشی ملقب به امین الدوله و معمار آن استاد علی مریم کاشانی بـوده است.

مرتبط:

خانه تاج _زیبای کوچک کاشان

سرای عامری ها _زیبای کاشان

ابیانه _روستایی تاریخی در دل کاشان

در تاریخ ایران بناهایی به عنوان مسجد در نقاط مختلف کشور توسط معماران ایرانی ساخته شده که هریک زیبایی، شکوه و خصوصیات منحصربه‌فردی را به نمایش گذاشته‌اند. مسجد «آقابزرگ» کاشان از جمله بناهای قاجاری است که در عین سادگی، شکوه معماری ایرانی را در خود جای داده است.

خانه تاج در خیابان علوی شهر کاشان قرار دارد و یکی از بناهای گودال باغچه‌ای اصیل مردم این شهر در دوران قاجاریه با حدود دو قرن قدمت است.

خانه تاریخی تاج که اکنون با عنوان خانه هنرمندان از آن کاربری فرهنگی می‌شود دارای ۷۰۰ مترمربع عرصه و ۸۰۰ مترمربع اعیانی و برخوردار از معماری ارزشمند بومی از نمونه خانه‌های عام مردم کاشان در آن دوره است.خانه تاج در ۳ طبقه همکف، گودال باغچه و سرداب تحتانی، دارای ۲ باب حیاط بیرونی و اندرونی و ۱۳ باب اطاق پنج دری و سه دری و تک دری است.

حیاط بیرونی خانه با ورودی از هشتی پنج ضلعی منحصر به فرد و دالان باریک پیچیده، فضا را از دید رهگذر محفوظ داشته است. حیاط بیرونی دارای یک باب مطبخ و سرداب کوچک می باشد که سرداب در زمین رُس حفاری شده و دارای نم خوانی است مخصوص نگهداری مواد خوراکی در تابستان گرم این دیار.

ایوان پیشکم بوسیله ۳ باب درب میوجی توپر (فاقد شیشه)، حرمت قسمت بیرونی (خاص مراجعات) را از اندرونی که مخصوص زندگی کدبانو و اهل و عیال در خانه است را حفظ می نماید که این موضوع ماهیت فرهنگ و تمدن اسلامی را تعریف می‌نماید.

درونگرایی، تناسب، تقارن، تعادل، هماهنگی، ظرافت و در عین حال قداست و نجابت در این خانه نشانی از معماری اصیل کاشان و هویت تاریخی مردم این دیار است.

حیاط اندرونی و شارم های اطراف گودال باغچه و مهتابی مقابل با غرفه های مجاور شارم بوسیله راه پله ای باریک ما را به پائین خانه هدایت می‌کند.

باغچه‌ها و آب نمای مرکزی گودال باغچه طراوت را از دهانه باز زیر زمین به سرداب و پس سرداب منتقل می‌نماید.

بادگیر مرتفع بام هوای گرم و خشک و سوزان تابستان را بوسیله وزش باد گرفته و از پره های داخل بادگیر به کانال‌های مرطوب اطراف سرداب منتقل کرده و پس از خنک شدن از طریق شبکه‌های جعفری به داخل زیر زمین هدایت می‌کند و باعث اختلاف دمای بین پانزده تا بیست درجه سانتیگراد با سطح کوچه می‌شود.

خانه تاج به صورت متروکه و مخروبه در مرداد ماه سال ۱۳۸۳ توسط معمار مرمت بناهای تاریخی کاشان سید اکبر حلی خریداری و مرمت و بازسازی شد.

خانه تاج با شماره ۹۰۲۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مرتبط:

آشنایی با خانه منوچهری کاشان

کارشناس ارشد معماری و عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول گفت: بافت تاریخی دزفول به دلیل رویارویی با امکانات امروز و فناوری‌های پیشرفته از نظر کالبدی و عملکردی ناکارآمد است ولی می‌توان با نیم نگاهی به اقدامات انجام شده در بافت تاریخی کاشان، این بافت را بازآفرینی کرد.
مهسا صادقی عطار  افزود: بافت تاریخی هر منطقه نشان‌دهنده‌ هویت و اصالت مردم آن منطقه است بنابراین باید توجه، نگهداری و حفاظت شود.
وی تداوم استفاده از بافت و ابنیه تاریخی را بهترین راه حفاظت از آن دانست و اظهارداشت: برای تداوم بافت تاریخی می‌توان از نوسازی و بهسازی مرتبط با جنبه‌های کالبدی بنا و یا اقدامات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مرتبط با جنبه‌های غیرکالبدی بنا استفاده کرد.
این کارشناس ارشد معماری با بیان اینکه دزفول بافت تاریخی غنی و ارزشمندی دارد که گویای اصالت مردم این شهرستان است، گفت: مطالعه در بافت تاریخی دزفول، مرمت و احیای بناها و بازسازی و بهسازی بافت تاریخی این شهر از جمله فعالیت‌های میراث فرهنگی در چند سال‌ گذشته بوده است.
وی افزود: تاکنون اقدامات زیادی برای بهبود بافت تاریخی دزفول انجام شده ولی متاسفانه پاسخگوی نیازهای این بافت ارزشمند نبوده‌اند.
صادقی عطار گفت: روند رو به گسترش و توسعه مسائل و وظایف شهری و شهرداری، جمعیت رو به رشد شهری و همچنین انتظار شهروندان از بهبود کیفیت زندگی بیانگر لزوم توجه بیشتر به این بافت است.
وی با تاکید بر لزوم انجام فعالیت‌های مستمر و منسجم برای بهبود شرایط بافت تاریخی افزود: سیاست‌های موفق مرمت بافت‌ تاریخی کاشان که ویژگی‌های مشابهی با شهر دزفول دارد نشان‌دهنده‌ این اصل است که توجه مداوم و انجام فعالیت‌های بهسازی درست می‌تواند باعث توسعه شهری پایدار و صنعت گردشگری شود.
عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول اظهارداشت: پژوهشی باعنوان “بررسی اثرگذاری سیاست استفاده مجدد از ابنیه تاریخی به بازآفرینی بافت تاریخی شهر کاشان” با هدف سنجش اثرات تغییر کاربری بناها به اقامتگاه‌های سنتی بر بازآفرینی کالبدی انجام شده است.
این کارشناس ارشد معماری افزود: پنج معیار زیرساخت، خدمات و امکانات، ساخت و ساز مرمت بناها، عبور و مرور وسایل نقلیه، توجه به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی و آلودگی محیطی در این پژوهش بررسی شده‌اند.
وی ادامه داد: یافته‌های این تحقیق نشان داد افزایش مرمت ابنیه تاریخی و بهسازی بافت، بهبود سیما و منظر محدوده‌ تاریخی کاشان و کاهش آلودگی محیطی از اثرات مثبت ایجاد اقامتگاه‌های سنتی بر بافت پیرامونی است.
صادقی عطار گفت: دیدگاه مردم با ایجاد اقامتگاه‌های سنتی نسبت به ارزش‌های معماری و تاریخی تغییر یافت و علاوه بر جلوگیری از تخریب بناهای قدیمی، این محله‌ها مطرح و معروف شدند.
وی ادامه داد: محله‌ای که هویت خود را گم کرده بود با ایجاد اقامتگاه‌ احیا شد که این موضوع نه‌ تنها با هویت پیشین در تضاد نیست بلکه با شرایط امروز جامعه در تطابق است.
بافت تاریخی و فرهنگی دزفول با بیش از ۲۰۰ هکتار مساحت دارای حدود ۳۰۰ اثر با ارزش تاریخی و نیازمند حفاظت و نگهداری است که حدود ۱۴۰ اثر تاریخی آن ثبت ملی شده‌اند.

منبع:ایرنا

یکی از مشهور ترین و جالب ترین مکان های دیدنی کاشان حمام فین می باشد که دلیل مشهوریت این حمام قدیمی، قتل میرزا تقی خان امیرکبیر صدراعظم ناصر الدین شاه قاجار در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری خورشیدی می باشد، که همه ساله مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرد.

در ۶ کیلومتری جنوب شهر کاشان منطقه ای سرسبز و خوش آب و هوا وجود دارد که در قدیم به روستایی به نام فین کوچک مشهور بوده است و امروزه به دلیل تقسیمات کنونی شهر کاشان در انتهای خیابان امیر کبیر قرار دارد. وجود یکی از باغ های معروف ایرانی به نام حمام فین در این منطقه باعث معروفیت این مکان شده است.

تاریخچه حمام فین حمام فین کاشان که واقع در باغ فین است همان مکان تاریخی است که در سال ۱۸۵۲ میلادی صدر اعظم خود امیر کبیر را در آن به قتل رساند. بنای حمام فین در ۱۵ آذرماه سال ۱۳۱۴ خورشیدی در آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۲۰۱۱ میلادی یونسکو باغ فین را که حمام فین در آن قرار دارد به فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرد. در قسمت جنوبی باغ فین دو حمام وجود دارد که به حمام بزرگ و حمام کوچک نیز مشهور است که هر دو حمام در داخل باغ است.

حمام کوچک
این حمام در دوران حکومت صفویه ساخته شده است که همزمان با ساخت بنای اولیه فین می باشد و از شگفتی های این حمام وجود هفت کاش قدیمی است که در قسمت خزینه می باشد و حدود ۵۰۰ سال قدمت دارند.

این حمام برای استفاده خدمتکاران ساخته شده است و به همین دلیل از نظر معماری ویژگی به خصوصی ندارد و شهرتش تنها رویداد تاریخی است که در آن اتفاق افتاده است. این حمام در اکثر روزهای هفته برای استفاده عموم در اختیار مردم قرار داشت.

پس از ماجرای قتل در این حمام باغ فین و حمام آن دوباره فراموش شد و سپس در دوره ی مشروطه تمامی سنگ ها ی مرمر و مصالح گرانبها و با ارزش باغ و حمام را به غارت بردند.

حمام بزرگ
حمام سلطنتی و یا حمام بزرگ در زمان قاجاریه و به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. زمانیکه حمام جدید را می ساختند در کنار آن حمام کوچک را در دوران صفوی که از رونق افتاده بود بازسازی کردند. این حمام بزرگ تنها برای استفاده فرماندهان و بزرگان دربار ساخته شده است به همین دلیل ار لحاظ معماری اهمیت دارد، ویژگی های بارز این حمام ستون های مرمر و سقف نقاشی شده آن است که بسیار زیبا و دیدنی می باشد.

حمام بزرگ دو رخت کن دارد که اولی به ورودی نزدیک تر است، سکویی در انتها و بخاری دیواری دارد. در این سربینه وجود نور گیرهایی مزین به کاشی های مشبک که به باغ باز می شوند چشم انداز دلنشینی را ایجاد کرده است.

رخت کن دوم، حوضی در میان مسیر ترددی در ضلع شرقی دارد که کف آن پایین تر از رخت کن است.

ساختمان حمام های سنتی فین
دو حمام موجود در باغ فین مانند حمام های تاریخی ایران زمین به صورت حوضچه هستند که محل نظافت و شست و شوی افراد بوده است که ازقسمت های های دیدنی آن ورودی ها، رخت کن ها، آب نماها و گرم خانه هاست که در قدیم اتاق هایی که در آن دیگ های بزرگ مسی را به جوش می آوردند، دالان ها و کانال های عوض کردن آب خزینه ها که در کف حمام قرار دارند اشاره کرد که معماری زیبای آن ها با توجه به قدمت تاریخ آن ها و سبک معماری ها که هرکدام مربوط به یک سبک معماری شهرهای تاریخی است.

پنج عنصر اصلی مانند: مسجد، خانه، بازار، حمام، آب انبار که از آنها در شناخت معماری شهرها توجه می شود. می توان گفت که حمام های به جا مانده در کاشان از دوران صفوی هستند که مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی چون شاردن فرانسوی قرار گرفته است. از دیگر نکات مهم در حمام فین و دیگر حمام های سنتی کاشان، عایق بودن دیوارها در برابر رطوبت است که در آن زمان از مصالحی مانند ماسه، آهک و یا ساروج استفاده می کردند.

گردشگران تور کاشان و تور اصفهان می توانند در سفر خود شاهد مکان های های زیبای دیگری در کاشان مانند قمصر کاشان و غیره نیز باشند.