روستای تاریخی خرانق که گذشتگان از آن به زادگاه خورشید یاد می‌کردند یکی از ظرفیت‌های گردشگری یزد است که با بافت ماندگار روستایی اصالت فرهنگ ایرانی را به رخ می‌کشد. این روستا با قدمتی ۴۵۰۰ ساله در سال ۲۴ هجری شمسی به عنوان استراحتگاه بین راهی برای تاجران و مسافران مورد استفاده بوده و اکنون دارای معادن سنگ آهن چادرملو، اورانیوم ساغند، باریت، روی و گرانیت است. قلعه خرانق در سال ۱۳۸۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران با وسعت ۱.۱ دهم هکتار، کوچه‌هایی پیچ در پیچ و هولناک دارد که برای غافلگیر کردن دزدان و راهزنان مورد استفاده قرار می‌گرفت، به گونه‌ای که یکی از این کوچه‌ها به کوچه گرگ معروف شده به ثبت رسیده است. این بافت قدیمی دارای ۸۰ خانه که بیشتر آن دو یا سه طبقه است، متناسب با توان اقتصادی و موقعیت اجتماعی قلعه نشینان طراحی و ساخته شده، دیواره‌های قلعه از خشت و گل بوده و سقف آن از تیرهایی چون حصیرهای الیافی، چوب و پوشال ساخته شده است. سقف‌های گنبدی و گهواره‌ای و شش برج نگهبانی متصل به بدنه قلعه از دیگر ویژگی‌های این بنای به جا مانده از دوران ساسانی در یزد به شمار می‌رود.

 

روستای خرانق مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان است. این روستا در ۸۵ کیلومتری شهر یزد واقع شده است. وجود معادن سنگ آهن چادرملو، اورانیم ساغند، باریت، روی و گرانیت و همچنین منطقه حفاظت‌شده دره انجیر با وجود حیواناتی چون کل، بز، میش، قوچ، گربه وحشی، سیاه‌گوش، یوزپلنگ و هوبره این منطقه را خاص و مورد توجه ساخته است. روستای خرانق در ناحیه کوهستانی استان یزد واقع شده است و هوای بسیار خنک‌تری نسبت به یزد دارد. امروزه دارای دو بخش جدید و قدیم است که جمعیت روستا امروز در بخش جدید ساکن است، هر چند جمعیت زیادی ندارد و آمار ساکنین آن در حال حاضر حدود ۴۳۵ نفر هست.

 

خرانق از لحاظ اقتصادی اهمیت بسیار زیادی دارد و به سبب وجود معاون سنگ آهن چادرملو، اورانیم، ساغند، باریت، روی و گرانیت یکی از مراکز اقتصادی مهم کشور محسوب می شود.حمام، نانوایی، آب لوله کشی، برق، دو مدرسه ابتدایی و دو مدرسه راهنمایی و یک کتابخانه عمومی از امکانات این روستا هستند که مورد استفاده ی ساکنان روستاهای همجوار نیز قرار می گیرند. هر چقدر که این روستا غنی از تاریخ است اما از لحاظ کمیت سفره آب زیرزمینی منطقه ای بسیار فقیر محسوب می شود و اراضی پیرامون آن به شدت در معرض فرسایش، تخریب و نفوذ شوری قرار دارند تا جایی که لایه های گچ و نمک درصد بزرگی از سطح منطقه را پوشانده اند.

 

درست است که خرانق در استان یزد و در اقلیمی کویری قرار دارد اما وجود کوهستان هایی در اطراف آن میانگین دمای سالیانه ۱۵/۵ درجه سانتی گراد و میانگین بارندگی سالیانه ۷۵ میلی متر را برای آن به ارمغان آورده و به طور کلی موجب ایجاد منطقه ای با آب و هوای فراخشک معتدل شده است.این روستا در سردترین شبها، دمایی برابر ۱۲ درجه زیر صفر و در گرم ترین روزهای سال ۴۲ درجه بالای صفر را تجربه می کند. این روستا را می توان یکی از ییلاقات نیز برشمرد چرا که در تابستان هوای خنک تری نسبت به سایر مناطق استان دارد.

 

این منطقه به دلیل ویژگی های خاص طبیعی زیستگاه های امنی برای سه گونه ارزشمند یوزپلنگ، کل، بز، قوچ و میش به شمار می آید اما به طور کلی جانوران زیر در منطقه زندگی می کنند. یوزپلنگ، پلنگ، جبیر، قوچ و میش، کل و بز، کفتار، کاراکال، گربه وحشی، خرگوش، روباه معمولی و انواع جوندگان.

 

سنگ نگاره‏ های چند هزار ساله که تاریخ اردکان را به قرن‏ها پیش برمی‏ گرداند و هنوز برخی بقایای آن در روستای مفیدی از توابع بخش خرانق وجود دارد، خود سند و گواهی بر قدمتی طولانی این بخش است. قلعه خشتی خرانق که منار جنبان آن زیبایی دو چندان به آن بخشیده، بافتی قدیمی و دست نخورده‏ای را تداعی می‏ کند، هرچند که هنوز چشم این بافت به دست کسانی است که برای از بین نرفتنش می‏ کوشند. دیدن بناهای چند هزار ساله که تا ۳۰ سال پیش هنوز خانه بسیاری از اهالی روستا بوده، یکی از جاذبه های جالب این منطقه است.

 

بناهای تاریخی زیادی در این روستا وجود دارد که باعث جلب توجه جهانگردان و ایرانگردان بسیاری به این منطقه شده است. در ادامه به معرفی برخی از این بناها می پردازیم.

کاروانسرای خرانق: کاروانسرای خرانق از نوع کاروانسراهای دشتی است که عموما یک طبقه اند، سبک بنای فعلی را شاه عباسی نوشته اند، این رباط چهار تیمچه دارد که سه تای آنها مسقف اند و یکی شان بدون سقف است، سقف اغلب صفه ها نوک تیز و شیب دار است. بامها مسطح و کم شیب اند و سقف های فضاها و اتاقهای بزرگ کاملا قوسی اند. سقف تیمچه ها با آجر پوشیده شده و اگر کسی در وسط تیمچه ای پایش را بر زمین بکوبد، صدای آن در سقف گنبدی شکل تیمچه تا چند لحظه به نحو جالبی تکرار می شود.

 

این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی است که اتاقها و صفه هایی با تاق های هلالی دور آن را گرفته اند، نمای خارجی با آجر کاری، کاشی کاری، گچ بری و سنگبری تزیین شده است و در قسمت دروازه ورودی، تاق نماها و ایوان ها هم آجرکاری شده اند، جهانگردانی در سفرنامه های خود از کاروانسرای خرانق نام برده اند، این کاروانسرای تاریخی بازسازی شده و به صورت یک اقامتگاه برای کویرنوردان و گردشگران داخلی و خارجی با امکانات رفاهی مناسب در نظر گرفته شده است.

 

پل خرانق: از دیگر جاذبه های گردشگری روستای تاریخی خرانق ، پل تاریخی این روستا می باشد. این پل دو منظوره بوده که هم در فصول خاص آب از زیر آن و هم از روی آن گذر میکند.این پل از قدیمی ترین پلهای انتقال آب می باشد و از لحاظ معماری در نوع خود کم نظیر است و به سبک ساسانی و رومی بنا نهاده شده است. مصالح به کار رفته در آن ابتدا سنگ و ملات و ساروج بوده است و دهانه هایش به سبک رومی و با سنگ و گچ تاق زده شده است

 

آب انبار خرانق: این بنا در روستای ساغند (از توابع خرانق) و در مسیر خراسان و نیم فرسخی رباط زیرآب واقع شده و منسوب به شاه عباس اول صفوی است.

 

منارجنبان خرانق: منارجنبان خرانق تنها منار جنبان تمام خشتی دنیا است که شاید اگر در جایی دیگر از ایران بود، روزانه هزاران نفر از دوستداران میراث کهن ایران برای دیدن آن راهی یزد می شدند. منار جنبان خرانق با نوع معماری خارق العاده خود که با زور دست به حرکت در می آید، یکی از دیدنی ترین منارجنبان های دنیا است که روی آن هیچ کاشی کاری ای به چشم نمی خورد و پیکره آن تمام خشتی است. قدمت بنای اولیه بنای این منارجنبان به ساسانیان می رسد. این منارجنبان ۳ طبقه بوده و در ضلع شمالی مسجد جامع خرانق بر پا شده که قدمت آن از خود مسجد بیشتر است .این منارجنبان دو راه پله مجزا برای بالا و پایین آمدن دارد و نکته جالب این است که جنبیدن این منارجنبان به وضوح قابل دیدن است.

مسیر دسترسی به روستا

روستای تاریخی خرانق در شمال یزد و در ۵۰ کیلومتری شهرستان اردکان و در مسیر جاده اردکان به طبس قرا ر گرفته است. اگر به روستاهای تاریخی که هر کدام از خشت‌های گلی‌شان، داستانی طولانی و پر رمزوراز برای گفتن دارد علاقه دارید، به شما پیشنهاد می‌کنیم از این روستا که معلوم نیست تا چند وقت دیگه همچنان سرپا باشد بازدید کنید.

مرتبط:مسجد جامع یزد _موزه معماری ایران

یزد با دخمه هایش شما را به دنیای مردگان پیش از اسلام و زرتشتیان صدها سال قبل ایران می برد. دنیایی تاریک و خاموش که شگفت انگیزی را در معماری و آداب و رسوم و نام و نشانش حفظ کرده است.

برج خاموشان را به نام برج سكوت یا دخمه زرتشتیان هم می شناسند. برجی در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد که در حوالی منطقه صفائیه و روی یک کوه رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه قرار گرفته است. دخمه در فرهنگستان‌های مختلف معانی مختلفی دارد؛ مثل گورخانه گبران، سردابه‌ مردگان، خانه زیر زمین برای مردگان، گور و گورستان زرتشتیان. زرتشتیان اگرچه این روزها مردگان خود را در قبر دفن می کنند، اما در گذشته اموات را به دخمه می بردند و با آیین خاصی در مرکز این دخمه ها قرار می دادند.

اگر گذارتان به این منطقه بیفتد، دو عمارت سنگی مدور برج مانند را با فضایی میان تهی می بینید که یكی از آنها قدیمی‌تر و دیگری جدیدتر است. برج قدیمی به نام سازنده هندی آن مانكجی هاتریا نام گرفته است و برج جدیدتر که در دوره قاجاریه ساخته شده، گلستان نام دارد. گلستان ۲۵ متر قطر و ۶ متر ارتفاع دارد و مانكجی که باریک تر از گلستان ساخته شده، ۱۵متر قطر دارد. زرتشتیان قدیم از فضای پیچ در پیچ دخمه ها برای دفن اموات خود استفاده می کردند تا اجساد مردگانشان طعمه کرکس ها نشود.

 

محل ساخت این دخمه ها که همه خارج از شهر قرار دارند، با محاسبات دقیقی انجام می شد تا با وزش باد و بارش باران، آلودگی به سمت شهر منتقل نشود. این دخمه ها همچنین از خشت خام و گچ ساخته می شدند تا آلودگی های ناشی از فساد مردگان به زمین نرسد.

سطح داخلی برج خاموشان به صورت پهنه‌ گردی است كه تمام آن با تخته سنگ‌های بزرگ پوشیده شده و سه بخش زنانه و مردانه و بچگانه دارد.

در حقیقت، نوار دایره‌ انتهای دخمه که به دیوار اطراف دخمه چسبیده، مخصوص مردهاست و نوار دایره میانی بعد از قسمت مردها، به زن ها اختصاص دارد.

نوار دایره داخلی بعد از زن‌ها هم جایگاه کودکان بوده است. اما در مرکز همه این نوارها، یک چاه بزرگ به نام استودان (استخوان دان) است که محل دفن مردگان به حساب می آید.

در دامنه ضلع شمالی کوه دخمه چند عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا ترکیبی از این ها خواهید دید که به دوران صفویه تعلق دارند و از سازه های رفاهی این دوران به شمار می روند.

مرتبط:کوچه مازاری‌ ها در یزد با رنگ و بوی حنا و ادویه

 

اگر گذارتان به شهر ابرکوه یزد افتاد، پیشنهاد می کنیم سری به گنبد سنگی هگ بزنید. بنای برج مانندی که ازدوران دیلمیان بر فراز کوه سنگی شهرستان ابرکوه قرار دارد و معماری ظریف آن آنقدر ساده و زیباست که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

در سه طرف جنوب، مغرب و مشرق این گنبد، سنگهای قهوه ای رنگی به چشم می خورد که روی آنها با خط نسخ نام چهارده معصوم حک شده است و قطعه سنگ سفید تاریخی آن که بر قسمت غربی بنا نصب شده، نام مبارک الله و علی را بر خود دارد.

قدیمی های ابرکوه، گنبد سنگی هگ شهرشان را به نام «گنبد عالی» می شناسند. این گنبد هشت ضلعی که قدیمی ترین و محکم ترین اثر تاریخی ابرکوه هم به شمار می رود، مقبره “امیر عمید الدین الشمس الدوله” است که در قرن هشتم هجری، به دستور فیروزان ساخته شد.

دیوار و سقف این بنا از سنگ سفید و ملات آن گچ و ساروج است. اگر گنبد این بنا را به دقت ببینید، می توانید شکل گنبدهای عرقچینی را در آن تشخیص دهید. این گنبد آجر پوش که دور تا دور آن سنگ تراشی های ظریفی دیده می شود، کتیبه ای دارد که روی آن با خط کوفی نام صاحب قبر را تراشیده اند و تاریخ ساخت بنا را حک کرده اند. یعنی سال ۸۴۴ هجری قمری.

گنبد سنگی هگ ابرکوه چهار در ورودی دارد. در سه طرف جنوب، مغرب و مشرق این گنبد، سنگهای قهوه ای رنگی به چشم می خورد که روی آنها با خط نسخ نام چهارده معصوم حک شده است و قطعه سنگ سفید تاریخی آن که بر قسمت غربی بنا نصب شده، نام مبارک الله و علی را بر خود دارد.

در کل ایران، دو بنای دیگر هستند که از نظر معماری شباهت زیادی به گنبد سنگی هگ ابرکوه، دارند. یکی از آنها در نزدیکی طارم قرار دارد و دیگری بالای سرقورگ در راه داراب به بندر عباس.

مرتبط:

آثار تاریخی یزد