براساس آخرین خبرهای واصله و نتایج کارشناسی که بدست آمدند، ساخت و سازها در اطراف برج طغرل ری صدمات بسیاری را بدنبال داشته و حتی ممکن است سبب نابودی برج طغرل شوند.
جریان نابودی برج طغرل از چه قرار است؟
حرف و حدیث ها زیاد است، حتی بعد از اینکه میراث فرهنگی در یک هفته گذشته، انحراف از محور برج طغرل ری را عملا امکانپذیر می داند، هرچند مربوط به ۲۰ سال قبل. اما از سوی دیگر خلیل آبادی، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران پنج روز قبل، کج شدگی برج طغرل ری را رد می کند، آنهم در حالیکه حتی تا زمان اظهارنظرش به پای برج هم نرفته و می گوید «برج طغرل ری کج نشده و همانطور که بوده، مانده است.» دانشجویان یک ری شناس در شهر باستانی ری از تصاویری که در دوره های مختلف آموزشی خود از برج طغرل ری گرفته بودند، فرضیه ای جدید را مطرح کردند. اظهارنظری که هرچند برای فعالان و دوستداران میراث فرهنگی یک شوک بود و حتی دانشجویان دانشگاه نزدیک به برج هم در صحبت های درگوشی دوستانه شان از آن صحبت می کردند، اما گویا این نظریه میراث فرهنگی را زیاد شوک زده نکرد، هرچند این بار به جای متولیان میراثی، متولیانی در شورای شهر وظیفه آن ها را برای تکذیب خبر به دوش کشیدند و البته که زودتر میراث فرهنگی اعلام موقعیت کرده بود، به حدی که گفتند یک سال است در حال بررسی روی این بحثند. در این بین حرکت دستگاه های مختلف گودبرداری از جمله برای مترو که پایش را روی گلوگاه آب چشمه علی گذاشته بود، انفجارهای پی در پی در کارخانه های اطراف در دل زمین باستانی «ری» و در نهایت ساخت مجتمعی فرهنگی که در طول چند سال گذشته ساختش آغاز شده و به دلیل گودبرداری عمیقش، تاکنون باعث چند فرونشست در سطح منطقه شده، قابل توجهند.
اگر این برج فرو بریزد، تاریخ این سرزمین فرو می ریزد
احمد ابوحمزه، ری شناس که به واسطه تصاویر دانشجویانش این هشدار را برای نخستین بار پیرامون نابودی برج طغرل مطرح می کند، می گوید: برج طغرل ری افتخاری برای مردم ایران و جهان است که از گذشته و جایگاه ایران حرف می زند، یکی از برج های باقی مانده از دوره سلجوقی که شاید بتوان گفت بعد از برج گنبد قابوس، دومین برج مطرح ایران است، برجی آرامگاهی که از حدود ۱۰۰۰ سال پیش تاکنون پابرجاست. او با بیان اینکه از سال ۱۳۷۰ تحقیقاتی روی برج انجام داده و نظریاتی را درباره آن مطرح کرده است، ادامه می دهد: هرساله تصاویری که من و دانشجویانم از این برج ثبت می کنیم، با تصاویر دوره های دیگر مقایسه می شوند. امسال در بررسی ها به این نتیجه رسیدیم که تغییراتی روی سازه برج در حال به وجود آمدن است، اما این را که کج شده و از محور خود تغییر کرده باشد، نمی توانیم به صورت دقیق و با اطمینان مطرح کنیم. وی با تاکید بر اینکه باید نگاه به این برج تغییر کند و حفاظت و نگهداری از آن در اولویت قرار گیرد، اظهار می کند: در طول سال های گذشته فشارهای زیادی به این برج وارد شده است، از زلزله نسبتا مهیب دوره زندیه گرفته تا زلزله دوره صفویه. آن هم در شرایطی که برج طغرل در زمان زلزله مانند میخی داخل چوب عمل می کند، یعنی در زمان لرزش با چوب حرکت می کند، با این وجود برج طغرل ری تاکنون سرپا باقی مانده است. او اما وضعیت امروزی برج طغرل ری را که در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، بد ارزیابی می کند و ادامه می دهد: پروژه های عمرانی جدیدی که در شهر ری فعال شده اند، به مرور باعث وارد شدن آسیب هایی به این برج تاریخی می شوند و در نتیجه آن، برج به مرور کج شود، آسیب می بیند یا عمرش کوتاهتر می شود. ابوحمزه با اشاره به فعالیت تونل های مترو و گودبرداری و ساخت مجتمع فرهنگی در نزدیکی برج طغرل ادامه می دهد: زمین های شهرری زمین های خاصی هستند، هر جای آن را که حفر کنند، احتمالا به یک سری از سازه ها می رسند. زمین شهرری به طور کامل سفت نیست، ویرانی ها روی یکدیگر قرار گرفته اند، آب های کنونی که در زیر شهر روان هستند، نیز برج را نمدار می کنند و به همین دلیل در بسیاری از نقاط رطوبت دیده می شود، حتی ساختمان سازی ها در اطراف آن به برج فشار می آورد. او کم شدن آب چشمه علی و آب های زیر سطحی شهرری را نیز عاملی در فرونشست های زمین می داند و بیان می کند: این فرونشست ها قطعا به مرور به برج آسیب می زند، آن هم اثری تاریخی که هویت، گذشته و تاریخ این سرزمین است، بنابراین اگر این برج فرو بریزد، تاریخ این سرزمین نیز فرو می ریزد و یکی از دوره های مهم تاریخ ایران نیز از بین می رود. این پژوهشگر ری باستان با اشاره به نگاه متولیان در میراث فرهنگی، شهرداری، استانداری و شورای شهر به ری و آثار نفیس آن مانند «برج طغرل» ادامه می دهد: به ایجاد یک نگاه متمرکز و ملی به برج طغرل نیاز داریم، چون اگر نگاهمان یک نگاه کلی برای حفاظتِ این اثر در آینده آن باشد، هر سال هر وضعیت برج را اندازه گیری می کنیم، ترازها و زوایای برج نیز برایمان مهم می شوند. او با اشاره به افتادن چند سنگ از دیواره برج در نوروز چند سال گذشته، اظهار می کند: همان زمان به متولیان برج تذکر دادم، اما شرایط امروزی این اثر نفیس، آنقدر مهم است که امروز به یک نگاه ملی در کنار بودجه ای ملی برای برج نیاز داریم تا بتوان آن را حفظ کرد، هر چند میراث فرهنگی نیز زحمت خود را می کشد. چند نفر از مسئولانش اعلام کرده اند که وضعیت برج بزودی بررسی می شود و متخصصان قرار است برنامه ریزی های مناسبی را براساس وضعیت آن داشته باشند.
ساخت و سازهایی که نابودی برج طغرل را بدنبال دارند
ابوحمزه اما علل وارد شدن آسیب به این برج و حتی نابودی برج طغرل را موارد مختلفی می داند و ادامه می دهد: تمام این عوامل باید با یکدیگر دیده شوند، حفاری های مترو، ساخت و ساز کنار برج و گودبرداری ها همگی به برج فشار وارد می کنند. در کنار رطوبت زمین، حتی کارخانه سیمان که هر چند ساعت یک بار بخشی از کوه ری را منفجر می کند، باعث وارد شدن آسیب نه تنها به مقبره بی بی شهربانو بلکه به زندان هارون الرشید و برج طغرل می شود. او با اشاره به این که در طول سال های گذشته به واسطه ساخت خانه های مسکونی در اطراف برج، قطعا لوله های آب زیادی در اطراف این محوطه اضافه شده اند، به حدی که در حدود ۱۵ سال قبل یک لوله آب ترکیده و رطوبت به برج وارد شده بود، بیان می کند: دست کم از امروز دیگر باید به این اتفاق فکر شود که برای نگهداری از برج باید با هر کدام از دستگاه های متولی خدمات رسانی به مردم مانند شرکت های آب، برق و گاز تفاهم نامه هایی امضا شود تا در عملیاتی کردن پروژه های عمرانی خود بیشتر مراقب باشند. این ری شناس ایجاد هر نوع شرایط ناگوار برای آثار تاریخی را مانند پست گازی که در عرصه برج طغرل و چسبیده به دیوار برج ایجاد شده، می داند و ادامه می دهد: ممکن است هر لحظه در هر شرایطی حتی انفجاری کوچک در این پست گاز رخ دهد و نخستین اتفاقی که به این واسطه رخ می دهد، وارد شدن ضربه ناشی از آن به برج خواهد بود. ابوحمزه تاکید می کند: از دستگاه های دولتی می خواهم این برج را فرزند خود ببینند، ارثی برای آیندگان که باید در نخستین قدم به حفاظت از آن فکر کرد. باید درباره حریم برج طغرل تقیه کرد تا مانند گذشته به حریم آن پایبند باشند.
مرمت دوره قاجار چه تاثیری روی انحراف از مجور برج طغرل داشت؟
امیرمصیب رحیم زاده، مدیر اداره میراث فرهنگی شهرستان ری پیرامون نابودی برج طغرل می گوید: این مساله در یک سال اخیر از سوی کارشناسان باستان شناس و مرمت سازه پیگیری شده و بررسی های مورد نیاز روی آن در حال انجام است. او با بیان اینکه براساس شرح خدماتِ این برج و بررسی های انجام شده در آن، مقدار انحرافی که در طرح مرمت سال ۷۹ دیده شده، به مرمت اصلی دوره قاجار برمی گردد، اظهار می کند: در آن پلان و براساس تحقیقات انجام شده روی مرمت های برج، منتظر ارائه شدن شرح خدمات هستیم تا با تامین اعتبار و تجهیزات لازم یا اصلا تغییر رخ داده روی برج را یا انحراف از محور را ثابت کرد. وی با اشاره به بیشتر شدن توجه ها به سمت برج طغرل بعد از انتشار نخستین خبرها در این زمینه، بیان می کند: این اتفاق اولویت ما را دو چندان کرده تا ما نسبت به این مساله پشتکار بیشتری داشته باشیم. در این مدت زمان گذشته نیز تاکنون سه بازدید کارشناسی از سوی کارشناسان میراث فرهنگی و حوزه شهرداری تهران انجام شده تا حتما مطالعات آن برای ما آغاز شود و نتایج پژوهش های علمی و نتیجه گیری ها بعد از بررسی های نهایی اعلام شوند. او با وجود همه این صحبت ها تاکید می کند: کارشناسان سازه و بنای میراث فرهنگی تاکنون شواهد سطحی را بازدید کرده اند که آن نشست باعث ترک جدیدی روی برج بوده است یا نه که براساس مشاهدات اولیه این موارد نبوده است، این ها نیاز به تحقیقات و پژوهش های علمی دارند که باید حتما انجام شوند و کارشناسان ما روی آن تحقیقات نظر می دهند که بعد از اعلام آن، وضعیت برج نیز رسانه ای می شود.
عبور مترو و ساخت مجتمع فرهنگی نزدیک به برج و تاثیر روی آن
رحیم زاده اما عبور مترو از شهرری را در ایجاد وضعیت امروزی برج طغرل بی تاثیر می داند و می گوید: خط ۶ مترو قرار بود از بین برج طغرل و ابن بایویه رد شود، اما با برگزاری جلسات مختلف، مسیر خط ۶ تغییر کرد، یعنی از خیابان بسیج به خیابان غیوری و جاده سوم تا حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) تغییر مسیر داد. او با تاکید بر اینکه فاصله خط ۶ موازی با برج طغرل حدود ۴۰۰ مترمربع است، ادامه می دهد: این در حالی است که فاصله قبلی با برج حدود ۶۰ تا ۷۰ متر بود، بنابراین معتقدیم اکنون حفاری مترو دلیل بر ایجاد این انحرافات نیست و آن متعلق به سال ۷۹ نیز بوده است.
مجتمع فرهنگی در عرصه برج در زمان تصویب حریم جانمایی شد
او درباره پروژه رو به اتمام ساخت مجتمعی فرهنگی در عرصه و حریم برج طغرل و همچنین نابودی برج طغرل اظهار می کند: گودبرداری این پروژه از سال ۱۳۸۴ آغاز شده و با فاصله ۶۰ متری هیچ گودبرداری در این منطقه انجام نشده است. هر گودبرداری برای این مجتمع فرهنگی که رخ داده در فاصله ۶۰ متری از دیوار برج طغرل بوده است، یعنی از حدود ۷۰ متری سازه برج طغرل. مدیر اداره میراث فرهنگی شهرری با تاکید بر اینکه با این وجود در این شرایط نمی توانیم هیچ چیز را بابت این حفاری تکذیب کنیم، بیان می کند: آنچه شواهد به ما نشان می دهد با فاصله ایجادشده، گودبرداری زیاد مکانیزه نبوده است که در برج طغرل اتفاقی رخ دهد. او اضافه می کند: خانه هایی که اکنون برای ساخت مجتمع فرهنگی در حریم برج طغرل تملک و تخریب شده اند، حتما زیرزمین داشته اند، اما گودی که اکنون برای ساخت مجتمع فرهنگی وجود دارد، باید توسط کارشناسان بررسی شود، بنابراین هنوز نمی توان در این زمینه نظر قطعی داد. رحیم زاده همچنین درباره فرونشست های زمین در حدود صد متری برج طغرل و بعد از مجمتع فرهنگی در حال ساخت، اظهار می کند: فرونشست در سطح شهر زیاد است، گودبرداری یک هتل در ضلع جنوبی شرقی حرم، روی سه پلاک خانه تاثیر گذاشته بود که باعث ترک روی آن ها شده بود، ولی با حضور کارشناسان آتشنشانی و شهرداری وضعیت بررسی شد. در این شرایط می توان گفت شاید یکی از دلایل ممکن استان شرایط کنونی باشد یا وضعیت دیگری، اما در نهایت باید آن ها را بررسی کرد. مدیر اداره میراث فرهنگی شهرری با بیان اینکه در زمان تهیه نقشه حریم برج طغرل، ساخت مجموعه فرهنگی در دست ساخت در آن دیده شده بود، ادامه می دهد: قبل از ساخت این مجتمع خانه های چندطبقه ساخته شده بود. از سوی دیگر برای رعایت کردن حریم برج طغرل، عرشه پل مجتمع فرهنگی نسبت به نقطه برج بررسی شد، همچنین چندین بار طرح سازه اصلی آن در سال های ۸۸ و ۸۹ همراه با نقشه های تهیه شده برای بررسی حریم منظری در کمیته فنی میراث فرهنگی استان تهران در دستور کار قرار گرفت تا سرانجام تصویب شد تا آن در این حد ارتفاع عملیاتی شود. به گفته او، عرشه پل نیز با فاصله ۴۰ متری با پل به صفر صفر محدوده نزدیک شد تا زیاد به حریم برج طغرل نزدیک نشود.
حتی اگر صفر درصد هم آسیب نزند، باید جابه جا شود
رحیم زاده اما درباره پست گاز قرار گرفته در عرصه برج طغرل و همچنین نابودی برج طغرل نیز توضیح می دهد: این کار غیرکارشناسی از سوی مدیران پروژه در این نقطه جانمایی شد، حتی اگر آن ها معتقد باشند که این پست گاز صفر درصد هم احتمال آسیب به برج را ندارد، برای ما قابل قبول نیست. اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در مکاتبات زیادی که با شهرداری داشته به آن ها تذکر داده تا این پست از محل دیواره برج طغرل جابه جا شود.
منبع: ایسنا
مرتبط:
راز ساعتی که در دل طغرل نهفته است
