شهر مقدس مشهد به دلیل وسعت استان و تنوع جلوه‌های زیبای طبیعی و تاریخی؛ از آثار باستانی فراوانی برخوردار می‌باشد؛ که در این مقاله قصد داریم درباره مهمترین آثار تاریخی که در مشهد وجود دارد صحبت کنیم تا علاوه بر سفر زیارتی که به مشهد خواهید داشت به گردشگری و دیدن آثار زیبای تاریخی هم بپردازید و سفر دلچسبی برایتان رقم بخورد.

آثار تاریخی مشهد:

وقتی نام مشهد به عنوان مقصد سفر شنیده می‌شود، نخستین تصاویر ذهنی از این شهر، بارگاه امام هشتم شیعیان است، مشهد مهم‌ترین مکان مذهبی ایران و پایتخت معنوی ایران نامیده می‌شود. مشهد علاوه بر جنبه مذهبی و زیارتی این شهر در جنبه‌های گردشگری نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و دارای مجموعه‌های تاریخی، تفریحی، فرهنگی متنوعی است و می‌تواند علاوه بر سیاحت، شهری جالب برای گردشگران باشد.

مشهد در زمان افشاریان پایتخت ایران بوده و با مساحتی بالغ بر ۳۵۱ کیلومتر مربع دومین شهر وسیع ایران بعد از تهران می باشد. این شهر در گذران زمان دوره های مختلفی را بر خود دیده و آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است.

بناهای تاریخی مشهد به عنوان ابر شهری که فراز و نشیب‌های بسیاری را در طول عمر طولانی خود دیده، می‌توانند ناگفته‌های بسیاری برای بازدیدکنندگان خود داشته باشند.

گنبد هارونیه:

بقعه ی هارونیه یکی از افسانه ای ترین بنایی است که در خراسان وجود دارد. هارونیه در ۲۵ کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد و یکی از قدیمی ترین آثار شهر توس است که در ابتدای شهرک تاریخی توس و در نزدیکی آرامگاه فردوسی قرار گرفته است. کارشناسان و پروهشگران زیادی سال هاست که بر روی این بنای تاریخی در حال تحقیق هستند تا راز و کاربری آن را کشف کنند. گفته شده است که زمان ساخت این بنا به قرن های هفتم یا هشتم هجری قمری باز می گردد؛ اما این موضوع هنوز به طور کامل ثابت نشده است.

هارونیه بنایی افسانه ای‌ست که کاربری اصلی آن هنوز شناخته نشده و همین موضوع بازدید از آن را جذاب تر می کند و آن را به یکی از پرطرفدارترین جاذبه های مشهد تبدیل کرده است. هارونیه در میان مردم با نام های بقعه هارونیه، گنبد هارونیه و بقعه هارون نیز شناخته می شود.

مدرسه عباسقلی خان:

این مدرسه درابتدای خیابان نواب صفوی و حاشیه زیر گذر قرار دارد و از جمله مدارس قدیمی دایر است که توسط عباسقلی خان بیگلربیگی در ۱۰۷۷ ق. احداث شده است . سردر این مدرسه درسال های اخیر درجریان توسعه حریم حرم مطهر و تعریض خیابان نواب صفوی ، به عنوان یکی از آثار تاریخی – مذهبی ، بدون تخریب شکل ظاهری به عقب کشیده شد و اکنون در حاشیه ضلع جنوبی خیابان واقع شده است.

ساختمان مدرسه از نوع چهار ایوانی و از آثار معماری عهد صفویه می باشد و بخش های مختلف آن با مقرنس و کاشی کاری و گچبری های بسیارزیبا تزیین یافته است.

چهار طاقی بازه هور:

نخستین اثر تاریخی که در خراسان رضوی به ثبت در فهرست آثار ملی رسید، چهار طاقی بازه هور می باشد. طبق گفته های باستان شناس معروف پروفسور آرتور پوپ، درباره ی این شاهکار معماری که براساس اسناد تاریخی قدیمی ترین چهارطاقی ایران است، کهن ترین گنبد جهان نیز محسوب می شود.این بنای سنگی که متعلق به دوران قبل از اسلام و در زمان ساسانیان احداث گشته، در ۷۰ کیلومتری جنوب غربی شهر مشهد در جاده قدیم مشهد تربت حیدریه، نزدیک روستای رباط سفید قرار دارد. وجه تسمیه اسم این بنا به معنای قسمتی از دیواره ی کوه می باشد که خورشید از میانه باز آن طلوع کرده و بسیار باشکوه و زیبا می باشد. برخی عقیده دارن که این بنا برای حفاظت از راه و جاده ساخته شده است و برخی دیگر آن را به آتشکده های دوران ساسانی نسبت می دهند. هرچند ساختمان بنا به گونه ای به نظر می رسد که گویا باقیمانده ای از یک مجموعه معماری است.

آرامگاه نادرشاه:

مقبره کنونى نادرشاه واقع در ضلع شمال غربى چهارراه شهدا ( نادرى سابق)که پس از حرم حضرت رضا علیه السلام مهمترین موضع توریستى ـ تاریخى شهر مشهد تلقى میشود، در باغى به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده است. مقبره شامل سکویى دوازده پله اى، محل گور، پوششى خیمه مانند بر روى قبر، سکویى مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پى او، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار براى موزه است.

آرامگاه فردوسی:

مقبره‌ی فردوسی در ۲۵ کیلومتری غرب مشهد از مراکز دیدنی و تاریخی مشهور این شهر است. آرامگاه فردوسی در مشهد بارها ساخته و ویران شده است و در نهایت با آغاز سده ی چهارده خورشیدی تلاش برای ساخت بنایی شایسته ایشان و حفظ آن به نتیجه رسید.مساحت حدودی آرامگاه و مجموعه اطرافش به شش هکتار می رسد و شامل باغ آرامگاه، تندیسی از فردوسی و استخر در جلوی ورودی، کتابخانه، ساختمان های اداری، موزه و آرامگاه مهدی اخوان ثالث می باشد.

برج رادکان:

برج رادکان در استان خراسان رضوی و در ۸۰ کیلومتری مشهد در مسیر چناران در محل شهر قدیم رادکان قرار دارد برج رادکان، در روزگار اوج خود، تنها تعیین کننده فصل، سال و نوروز در جهان بوده است.

ارتفاع این برج ۳۵ متر، قطر داخلی‌اش ۱۴ متر و قطر خارجی آن ۲۰ متر می‌باشد. منظر بیرونی بنا تا ارتفاع ۵/۲ متری به شکل ۱۲ ضلعی و از آن جا تا زیر گنبد به صورت ۳۶ ترک نیم ستونی ساخته شده است. برج رادکان دارای گنبد مخروطی شکل است که ساختمان آن احتمالاً در سال ۶۰۷ قمری به پایان رسیده است.

میل اخنگان ( اخنجان):

این بنای تاریخی که به میل اخنجان نیز شهرت دارد در ۲۲ کیلومتری شمال مشهد و در روستایی به همین نام قرار دارد و در تابلوی اداره میراث فرهنگی خراسان این بناگور گوهرتاج ، خواهر گوهرشاد، همسر شاهرخ میرزا تیموری معرفی شده است.این اثر تاریخی درچند کیلومتری تابران و در حاشیه جاده ای که از آرامگاه فردوسی به پاژ (زادگاه فردوسی) متصل می شود، در مجاورت روستایی به همین نام واقع شده و از آثار تاریخی توس است.ساختمان به شکل برج و به ارتفاع ۹/۱۷ متر و میلهای کنار جاده های قدیمی و دارای قاعده ای استوانه ای و پوششی مخروطی و پرشکن می باشد. پیکره اصلی آن آجری است و بر روی بنا پوششی گچی وجود دارد و به قطعات کاشی مستطیل و چند ضلعی و ستاره ای با نقوش برجسته و متنوع در رنگ های لاجوردی و فیروزه ای مزین است.

اهالی اخنگان و اطراف بر این باورند که میل اخنگان گور یک دختر هندی است که در این محل دارای آب و ملک پدری بوده است.

گنبد خشتی مشهد:

بنای تاریخی-مذهبی موسوم به گنبد خشتی در یکی از گذرگاهای قدیمی مشهد منشعب از میدان طبرسی به نام چهار سوق نوغان قرار دارد . این بنا مدفن (سلطان غیاث الدین محمد)از سادات مشهور موسوی شهر مشهد است که نسب شریفش با هفده واسطه با امام موسی بن جعفر (ع)می رسد. قدمت این بنا حدود ۶۰۰ سال تخمین زده شده است . این بقعه از نظر معماری مشتمل بر دو بخش مهم پیوسته‌ است که شامل فضای زیر گنبد به صورت چهار شاه نشین و هشت ورودی می باشد. به دلیل برخورداری از گنبدی خشتی، این مکان به این نام معروف شده است. سبک ساختمان ، به بناهای دوره تیموری شبیه بوده و ساقه گنبد چندی پیش به کاشی و سوره توحید مزین شد، اما پس از آن آجر پوش گردید.

خانه داروغه مشهد:

کی دیگر از بناهای تاریخی موجود در بافت قدیم شهر مشهد است که زیبایی آن گردشگران بسیاری را به خود جلب می­‌کند. این بنا در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه قرار دارد. این اثر به دستور «یوسف‌خان هراتی»، داروغه مشهد در ابتدای دوران مشروطه توسط معماران و بناهای روس در مساحت حدود هزار و ۱۰۰ مترمربع احداث شد.

این خانه‌ به لحاظ فرم و شکل معماری به شیوه مرسوم خانه‌های تاریخی ایران یعنی سه طرف ساخت بنا شده است و عناصر معماری آن، به ویژه طرح تراس پله‌های دوطرفه و تزئینات، نشان از الگوبرداری از طرح‌های معماری روسی دارد. خانه تاریخی داروغه منزل شخصی بوده که مراسم پذیرایی رسمی در آن انجام می‌گرفت. در بخش تابستان‌نشین بنای خانه داروغه وجود اتاق‌های بادگیر و حوض آب جاری سنتی به نوعی این امر را به رخ آیندگان کشیده است که با استفاده از انرژی‌هایی مانند آب، باد و آفتاب چگونه می‌توان یک بنای بزرگ را بدون هیچ هزینه‌ای اداره کرد. حمام کوچک در این خانه، قدیمی‌­ترین حمام خصوصی مشهد محسوب می‌شود.

حمام موزه شاه:

این بنای تاریخی که در گذشته در حاشیه بازار بزرگ و جنب مسجدی به همین نام قرار داشت، اکنون با توسعه حریم حرم رضوی در جنوب غربی صحن جامع رضوی واقع و به عنوان یک بنای تاریخی مربوط به دوران صفویه و منتسب به شاه عباس اول صفوی، تبدیل به موزه مردم شناسی مشهد شده است. بخش های مختلف این حمام قدیمی از جمله سربینه، گرم خانه و سقف های گنبدی اندرونی و بیرونی با همان ساختار قدیمی در معرض تماشای علاقمندان است. بزرگ ترین و زیباترین بخش حمام سربینه آن است که به صورت مربع احداث شده و هشت ستون سنگی پوشش گنبدی را برپا داشته اند.
این حمام قدیمی از آثار مهدی قلبی بیگ، میر آخورباشی شاه عباس صفوی است که سازنده آن را وقف آستان قدس رضوی کرده است و سال تأسیس آن به روایت کتیبه از میان رفته ۱۰۲۷ قمری بوده است.

خانه ملک:

این بنا یکی از نمونه‌های زیبای برجای مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه محسوب می‌شود. بنای مزبور در گذشته بسیار وسیع‌تر بوده، اما اکنون تنها بخش بیرونی آن برجای مانده که شامل دو طبقه است. طبقه بالایی دارای سقف مشبک و منبت‌کاری شده چوبی و شومینه گچبری زیبایی است.

در حال حاضر خانه ملک به صورت یک مرکز اداری، فرهنگی و هنری با حضور هنرمندان توانمند به صورت کارگاه‌های زنده هنری فعالیت می‌کند و بالغ بر ۱۰ کارگاه در این مرکز فعال است

مرتبط:

جاذبه های دیدنی مشهد

جاذبه‌های گردشگری مشهد