موزه علم و فناوری ارومیه از جمله موزه‌های دانشگاهی آذربایجان غربی که در داخل دانشگاه ارومیه راه‌اندازی شده است.

موزه‌های دانشگاهی مجموعه‌هایی هستند که از سوی یک دانشگاه اداره می‌شوند، این موزه‌ها که محلی برای تحقیق و پژوهش هستند، مجموعه‌های دارای جنبه یادبود، مجموعه‌های تشریفاتی، تزئینی و آموزشی را دربر می‌گیرند.

مجموعه‌های فوق برای دانشگاهیان نقش یک منبع ارزشمند تحقیقاتی را بازی می‌کنند، در عین حال که برای دانشجویان کاربرد آموزشی و تفریحی دارند و موجب بالا بردن سواد بصری آن‌ها، بهبود تفکر انتقادی و افزایش مهارت‌های خلاقانه می‌شوند.

به طور معمول هدف از تأسیس موزه‌های دانشگاهی، کمک به تدریس و پژوهش در نهادی است که به واسطه اشیا و امکانات موجود در آن، سطح بالاتری از یادگیری را محقق می‌کند.

از جمله موزه‌های دانشگاهی استان آذربایجان غربی می‌توان به موزه علم و فناوری دانشگاه ارومیه اشاره کرد.

این موزه در محل خانه تاریخی پزشک آمریکایی تبار، دکتر ژوزف پلمب کاکران در داخل محوطه پردیس دانشگاه ارومیه به متراژ حدود ۱۳۰۰ مترمربع در دو طبقه و یک زیرزمین دایر شده است.

دکتر کاکران بنیان‌گذار اولین مدرسه پزشکی به سبک مدرن در ایران بوده و قدمت خانه ایشان که در نزدیکی مدرسه مذکور بنا نهاده شده و قدیمی‌ترین ساختمان دانشگاه ارومیه است به حدود ۱۵۰ سال می‌رسد.

این بنا پس از مرمت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی، با عنوان موزه علم و فناوری دانشگاه ارومیه با هدف صیانت از بناهای تاریخی و معرفی تاریخ و چگونگی احداث این بنا، به نمایش گذاردن ابزار، اشیا و اسناد مربوط به علم در گذشته و نیز دستاوردها و فناوری‌های اخیر در استان و نمایش ابزار پزشکی اهدایی اطبا قدیمی ارومیه، ابزار مربوط به علم که در گذشته استفاده می‌شده و نیز نمایش عکس‌ها و اسناد مرتبط با پیشینه ساختمان راه‌اندازی شده است.

در طبقه اول این موزه عکس‌های قدیمی گردآوری شده دکتر کاکران به نمایش گذاشته شده و اشیا اهدایی پزشکان حاذق و قدیمی شهر ارومیه مانند اشیا متعلق به دکتر نجف‌قلی صولتی، دکتر بهمن خسروی، دکتر اسماعیل همدانچی و… و برخی اشیا مرتبط با پزشکی قدیمی که اغلب خریداری شده‌اند به نمایش گذاشته شده است.

همچنین اسناد قدیمی مرتبط با پزشکی ایرانی و اسلامی در قالب اسناد اسکن شده و گردآوری شده از کتابخانه ملی ایران و موزه‌های فرانسه به نمایش گذاشته شده است از جمله صفحاتی از کتاب التصریف زهراوی و نیز کتاب جواهر التشریح و….

ماکت‌های ابزار جراحی طراحی شده بر مبنای کتاب زهراوی نیز در بخش دیگر این سالن به نمایش درآمده است.

در بخش دیگر این طبقه برخی مشاهیر تاثیرگذار در تاریخ علم ارومیه معرفی شده و همچنین برخی ابزار سنجش قدیمی مانند ماشین حساب هندلی، تلسکوپ و دوربین قدیمی، میکرومتر قدیمی و… که به طور شاخص در پیشبرد جنبه‌های مختلف علم از گذشته تا حال نقش ایفا کرده‌اند به نمایش درآمده‌اند.

البته در بخشی از این سالن به تاریخچه دانشگاه ارومیه به عنوان اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین ارگان متولی تولید علم در استان پرداخته شده است.

در این بخش به معرفی زندگی‌نامه روسای دانشگاه ارومیه به عنوان افراد تاثیرگذار علمی دانشگاه ارومیه از ابتدا تا حال پرداخته شده و احکام کارگزینی انتصابات ایشان به نمایش گذاشته شده است.

در طبقه دوم آن نیز در یک سالن، ابزار آزمایشگاهی قدیمی که در مکان‌های علمی گذشته از جمله دانشگاه به عنوان ابزار سنجش و آنالیز دستگاهی مورد استفاده بوده به نمایش گذاشته شده است.

میکروسکوپ‌ها، اسیلوسکوپ‌ها، ابزار استریلیزاسیون و پمپ‌های خلاء قدیمی و نیز دستگاه اسپکتروسکوپ قدیمی به نمایش در آمده است و سالن بعدی با هدف نمایش دستاوردهای حال دانشگاه ارومیه در بخش فناوری در حال راه‌اندازی هستند.

در حال حاضرحدود ۲۰۰ قطعه شامل اسناد قدیمی_ابزارالات پزشکی و ابزار مربوط به علم مانند میکروسکوپ‌های قدیمی ابزار سنجش قدیمی مانند ماشین حساب هندلی، تلسکوپ و دوربین قدیمی، میکرومتر قدیمی موجود بوده و شایان ذکر است دانشگاه در حال جمع‌آوری اشیا بیشتر مرتبط با موضوع موزه هستند.

* گزارش فرزانه ولی‌پور، کارشناس امور موزه‌های آذربایجان غربی

مرتبط:

آشنایی با آبشار سوله دوکل ارومیه

دهستان مرگور _ طبیعت کوهستانی ارومیه

دوران صفویه یکی از مهم‌ترین دوران‌های تاریخی ایران است، در این دوران روابط ایران با کشورهای اروپایی به دلیل دشمنی امپراتوری عثمانی با صفویان و نیز جریان‌های بازرگانی گسترش فراوان یافت.

علاوه بر این جنگ‌های بسیاری میان ایران و عثمانیان در شمال‌غرب کشور رخ داد که علل بیشتر آنها مسائل مذهبی و دینی بود، همین جنگ‌ها و کشمکش‌های فراوان باعث ایجاد استحکامات دفاعی و قلاع فراوانی در منطقه مرزی و کوهستانی حد فاصل بین دو کشور شده است.

اهمیت شهر ارومیه و مناطق اطراف و لزوم حفاظت از آن در برابر بیگانگان یکی از دلایل اصلی احداث قلاع متعددی است که در دوران صفویه در نقاط کوهستانی و سرحدات مرزی این منطقه احداث شده است.

یکی از این قلاع تاریخی قلعه  برده‌سور است که در حاشیه جنوب‌غربی شهر سیلوانا مرکز بخش سیلوانا و جنوب روستای بره­سور یا برده­سور، در داخل دره نسبتا تنگ و باریک قرار گرفته است که یکی از سرچشمه‌­های رودخانه برده­سور از ‌آن عبور می‌کند.

به لحاظ موقعیت ساخت به نظر می‌رسد هدف اصلی ساخت آن کنترل عبور و مرور و حفاظت از این دره بوده است.

برده‌سور به معنی سنگ قرمز است و چون بخشی از این منطقه پوشیده از صخره و سنگ‌های متمایل به رنگ قرمز بوده به این نام معروف شده است، قلعه برده‌سور به روی پشته عظیمی ساخته شده و از نظر نظامی و مرزبانی اهمیت زیادی دارد.

این قلعه از لحاظ معماری مشابه با قلعه استراتژیک و مهم بردوک و مقارن با همان ایام یعنی دوره صفویه ساخته شده ولی هیچگاه به عظمت دژ بردوک نبوده است.

نخستین تصویر از این قلعه از سوی علی‌خان والی، حاکم ارومیه که از سال ۱۲۹۸ تا سال ۱۳۰۰ ه.ق حکمران ارومیه بود، تهیه شده است، به استناد تصویر علی‌خان، قلعه برده‌سور درآن ایام سرپا بوده ولی آثارتخریب و ویرانی در بخش‌هایی از قلعه دیده می‌شود و ظاهرا در آن زمان قلعه متروکه بوده و مورد استفاده قرار نمی­‌گرفته است.

ویژگی‌های معماری

وجود تخریب‌های گسترده که در اثر مرور زمان در قلعه به وجود آمده است امکان تهیه نقشه دقیقی از آن را غیر ممکن ساخته است با این وجود از پی‌های سنگی باقی‌مانده در قسمت‌های مختلف به نظر می‌رسد قلعه در فضایی به ابعاد تقریبی ۴۰ در ۵۰ متر در بلندای چند صخره ساخته شده است که دستیابی به آنها از ضلع منتهی به دره امکان‌پذیر نیست.

موقعیت قرار گیری برج‌های دفاعی و دیوارهای قلعه نشان می‌دهد که هدف اصلی از ساخت آن کنترل معبر ورودی و خروجی دره بوده، چرا که در این ضلع بقایای سه‌برج دیده‌بانی وجود دارد که یکی از آنها به صورت چهار گوش مستطیلی و جدای از دو برج دیگر با فاصله حدود ده متری از آنها قرار گرفته و دوتای دیگر به فرم مدور در امتداد دو ضلع دیوار قلعه و چسبیده به آن احداث شده‌اند.

ارتفاع بخش‌های باقی‌مانده در این برج‌ها به بیش از سه متر می‌رسد، فرم سنگ‌چینی دیوارها با استفاده از سنگ‌های لاشه‌­ای و به صورت محدود تخته سنگ‌های چهار­گوش کوچک  صورت گرفته و رج‌های سنگی با ملات گل و احتمالا ساروج و در برخی قسمت‌ها به صورت خشکه‌چین است.

انتخاب بلندی صخره برای پایه­ریزی فونداسیون برج دیده‌بانی به ویژه در برج چهارگوش و یکی از برج‌های مدور نشان‌دهنده مهارت و هنرمندی معمار در تلفیق صخره و بر‌جهای دفاعی است.

در بلندای قلعه و در روی صخره مسطحی، سازه­‌ای راست‌گوشه با پایه‌های سنگی قرار گرفته و به نظر می‌رسد هسته اصلی قلعه و بناهای مهم آن در این قسمت احداث شده‌اند.

با توجه به اهمیت این قلعه تاریخی مراحل مستندنگاری و تهیه پرونده برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور از سوی معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی در دست تهیه است و با ثبت این آثر در فهرست آثار ملی کشور در آینده نزدیک امکان حفاظت و تعیین حریم و مطالعات گسترده‌تر آن نیز فراهم خواهد شد.

* گزارش از بهروز خان‌محمدی، کارشناس باستان‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی

مرتبط:

دهستان مرگور _ طبیعت کوهستانی ارومیه

مسجد جامع ارومیه

ارومیه صدا _خاستگاه توانایی و استعداد ایرانیان

مرگور نام دهستانی است از بخش سیلوانه شهرستان ارومیه از استان آذربایجان غربی کشور ایران که در ۵۵–۲۰ کیلومتری جنوب غربی ارومیه و در امتداد جاده بند قرار دارد. مرگور منطقه‌ای مرزی و سرسبز است و بیشتر باشندگان آن را کرد های کرمانجی تشکیل می‌ دهند. زبان گفتاری مردم این منطقه گویش کرمانجی است که یکی از گویش ‌های کردی بشمار می ‌رود. در گذشته اقلیت بزرگی از آشوریان در منطقه ساکن بود که امروزه شمار کمی از ایشان بجا مانده‌است.

این دهستان با دارا بودن طبیعتی زیبا  و کوهستانی بي نظير هزاران گردشگر را از نقاط مختلف کشور درفصول گوناگون سال به خصوص بهار و تابستان به خود جلب می کند. این دشت با طبیعتی سرسبز و دل انگیز از چهار سو به وسیله رشته کوههای زاگرس احاطه شده است. ازجمله قلل بلند پیرامون این دشت می توان به قله های دالامپر، قلوزن، بنار، بزسینا،آز، شیوه سور،  بره گور، بره زر وغیره اشاره کرد  که  برخی از آنها، چهارفصل سال پوشیده از برف میباشند  و تأمین کننده اصلی آب چشمه های فراوانی هستند که در نقاط مختلف این دشت پراکنده اند . این چشمه ها،  عمده منبع تأمین کننده آب زمینهای حاصلخیز و تقریبا پر بازده منطقه هستند.

آب و هوای خنک در تابستان که حتی در چله تابستان هم شب‌ ها نیاز به لحاف و پتو برای خوابیدن پیدا می ‌کنید، دره زیبا و سرسبز بنار، آبشار زیبای سوله دوکل، جنگلهای رل باوان، روستای پلکانی کچله، گذر زیبای رودخانه از کنار تپه‌ های هاشم‌ آباد، چشمه ‌های آب گرم هفت‌آباد، روستاهای بسیار زیبا و ییلاقی نوی، چشمه های آب روستای چریک آباد که همچون آب معدنی سیلوانا در شهرستان معروف است وآب آن برای بیماران کلیوی توصیه می شود، دریاچه های طبیعی  گه رزیرین و مامه شیخ، گسیان بهمراه باغات سیب و انواع میوه‌ های تابستانی و شالیزارهای برنج از جاذبه‌های گردشگری این منطقه می‌ باشند.

همچنین روستای سیلوانا که در ۳۰ کیلومتری شهر ارومیه در میان ۲ دره واقع شده است و  دارای هوای پاک و مطلوب است نیز جذابیت دیگری دارد که بسیار برای گردشگران قابل توجه است.
در این روستا درختان گردوی کوهی، درختان سیب و درختان جنگلی زیادی چهره روستا را بیش از پیش زیبا کرده است.
دره های سرسبز بنار و ملیان و چشمه های متعدد آب شیرین مانند چشمه کانی تابر و چشمه چل آشان زیبایی خاصی را برای این روستا به ارمغان آورده.

خانه های روستای سیلوانا معماری جالبی دارند و به شکل پلکانی ساخته شده اند. در این خانه ها اهالی خانه های بالادستی می توانند از سقف خانه هایی پاین دستی به عنوان حیاط استفاده کنند.

مسیر دسترسی
دهستان مرزی مرگور واقع در جنوب غربی شهرستان ارومیه است که با پیمودن مسافتی ۴۵ کیلومتری از طریق جاده بند (روستایی زیبا در جنوب ارومیه که اواخر هرهفته تفرجگاه مردم ارومیه است) و طی مسیری کوهستانی به آن میرسیم.

مرتبط:

مهارلو _دریاچه کریستال‌های صورتی

مسجد جامع ارومیه اثربی نظیر در اوج زیبایی و هنر

ارومیه صدا _خاستگاه توانایی و استعداد ایرانیان

مسجد جامع ارومیه که به مسجد رضاییه معروف است، یکی از مراکز و مدارس دینی معروف آذربایجان غربی میباشد و در مرکز شهر در وسط بازار قرار دارد. این مسجد از بناهای نیمه دوم سده هفتم هجری قمری است که در دورههای مختلف بازسازی و تکمیل شده تا به صورت امروزی درآمده و شامل بخشهای زیر است:

شبستان گنبددار قدیمی:
در واقع هسته اولیه بنا را تشکیل میدهد و در ساختمان آن همه مشخصات یک بنای قدیمی و معماری اسلامی را میتوان مشاهده نمود به احتمال زیاد متعلق به دوره سلجوقیان است.

این شبستان پلانی مربع شکل به اضلاع ۶.۱۰ متر دارد که با گوشه‌ سازی‌ هایی به فرم فیلپوش و تبدیل پلان چهار ضلعی به هشت و شانزده، گنبد آجری به ارتفاع داخلی ۵.۱۶ متر بر آن استوار شده است.

آنچه که از ویژگی‌ های معماری سلجوقی در این بنا بارز بنظر می‌ رسد، تبعیت از الگوی پلان چهار طاقی، توجه به استحکام بنا و استفاده از مصالح مقاوم در ساخت بناست.

محراب:
داخل شبستان گنبددار محراب گچبری شده نفیسی قرار دارد که در زمان حکومت ایلخانیان در سال ۶۷۶ هجری قمری با بهترین اسلوب و در حجمی بسیار بزرگ ساخته شده است.

این محراب در ضلع جنوبی گنبد خانه واقع شده و دور تا دور منتهی‌ الیه دیوار گنبدخانه کتیبه‌ کوفی بر جای مانده است که از گوشه جنوب‌ شرقی سمت راست دیوار طرف محراب با «بسم الله الرحمن الرحیم انا فتحناک لک فتحا مبینا» آغاز می‌ شود و در گوشه جنوب شرقی با کلمه «ینصرک» ختم می‌ گردد. در دیوار های شرقی و غربی نیز آیات دیگری نوشته شده است.

کشیدگی و ارتفاع رفیع محراب، استفاده از دو طاق نما و دو ستون نما و تاج محراب در فرم‌ بندی آن، استفاده از خطوط ثلث در کتیبه‌ های محراب، تحدب نقوش و عناصر بکار رفته در گچبری‌ ها از مشخصه‌ های بارزی هستند که این اثر بعنوان یک محراب دوره ایلخانی دارد.

وجود طاق کوچک نعلی شکل نیز مختص محراب‌ های ایلخانی در منطقه آذربایجان می‌ باشد و نمونه آن را می‌ توان در محراب مسجد جامع مرند که آخرین محراب گچبری ایلخانی می‌باشد مشاهده کرد.

و اما وجوه مشترک این اثر با محراب‌ های دوره سلجوقی استفاده از نقوش هندسی، بکار بردن خطوط کوفی در کتیبه دور تا دور طاق نما و استفاده از فرمهای توپی شکلی است که نمونه آن در مسجد میر نطنز به چشم می‌خورد. با این تفاوت که فرم توپی‌ های مسجد جامع ارومیه محدب و مشبک اجرا شده‌ اند.

دونالد ویلبر در بررسی معماری اسلامی دوره ایلخانی در خصوص این محراب ارزشمند چنین نوشته است: دیوار صفحه محراب دارای طاق سه برگه در مرکز است. در طرفین نغول ذوزنقه ستون‌ های نیمه مدور قرار دارد که سر ستون شیاردار آن در دو قسمت مجزاست.

وروی این ستون‌ ها نغول طاق نوک تیز، که تقریباً به شکل نعل اسب است، قرار دارد و بالای آن حاشیه محدب ساخته شده است. کلیه محراب شامل تزئینات گچبری با سطوح مختلف برجستگی است. چند سانتیمتر بالاتر از محراب کتیبه گچی عریضی دورتادور اتاق ساخته شده است. بالای طاق سه برگه کتیبه‌ ای به این مضمون وجود دارد: «عمل عبدالمومن بن شرفشاه النقاش التبریزی فی شهر ربیع الاول سنه سته و سبعین وتسمائه»

در حاشیه‌ اطراف قسمت مقعر محراب نیز به خط کوفی از قرآن مجید آیه‌ ای نوشته شده است و از حضرت رسول اکرم (ص) دو حدیث به خط نسخ در حاشیه دور محراب نقش بسته است.

این محراب در دهه‌ های اخیر آسیب‌ های جدی دیده و در سال ۱۳۷۹ توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی آذربایجان‌غربی در کنار عملیات مرمتی گنبد خانه، بصورت اساسی مرمت شده است.

چهلستون:
چهلستون قدیمی متصل به شبستان گنبددار بوده که زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اصلی به نظر میرسد و در خاکبرداری از کف آن، مقداری اشیای شکسته متعلق به دوره ایلخانی بدست آمد. چهلستون پس از شبستان گنبددار، قدیمی‌ ترین بخش کالبد موجود مسجد جامع ارومیه می‌ باشد. پلان چهلستون مستطیلی به ابعاد ۱۳×۴۶ متر می‌باشد که ۱۸ ستون سنگی در دو ردیف نه تایی پلان این قسمت را به سه ناو تقسیم کرد و ۳۰ گنبد پوششی آجری برروی آنها استوار گشته است. «به احتمال زیاد ساختمان این قسمت مربوط به دوره ایلخانی است و در دوره صفویه مورد مرمت قرار گرفته است.

کتیبه ها:
در ضلع شمالی چهلستون دو ورودی از صحن به داخل مجموعه تعبیه شده است که یکی از سردرها که ورودی اصلی مجموعه می‌ باشد دارای مقرنس کاری و تزئینات کاشی هفت رنگ با گچبری است.

بر بالای سر در دیگر کتیبه‌ ای مربوط به اهداء باغ بزرگی به‌عنوان حیاط مسجد و سال احداث حجرات به تاریخ ۱۱۸۰ ه.ق به وسیله رضا قلی خان بیگلربیگی ارومیه «حاکم کریم‌خان زند در ارومیه» نصب شده است.

بر سنگ نوشته‌ ای در بالای سر در اصلی نیز تاریخ ۱۱۸۴ ثبت است. بر پایه همان سردر نیز سنگ مزاری با تاریخ ۱۱۷۱ وجود دارد. به جهت رانش پایه‌ ها و پوشش آجری، این قسمت در سال‌ های گذشته به شیوه آهن‌ کشی مهار و تثبیت شده است.

حجره های قدیمی اطراف صحن مسجد:
همان گونه که ذکر آن گذشت بر اساس کتیبه‌ های موجود در سردر ورودی چهلستون در اوایل دوره زندیه حجرات اطراف صحن توسط رضا قلی خان حاکم ارومیه در زمان کریم خان زند احداث گشته است.

قسمتهای نوساز اطراف صحن:
به جای بافتهای قدیمی ساخته شده و بیشتر آنها متعلق به دوره اخیر میباشند. کتابخانه کوچکی نیز در ضلع غربی صحن وجود دارد.

 

موقعیت مکانی:

مسجد جامع ارومیه در میان خیابان اقبال و مجموعه بازار قدیمی محصور می‌باشد و در جنوب شرقی شهر ارومیه واقع شده است. چنانچه از قرائین مشهود است این بنای تاریخی در محله قدیمی و تجاری قرار داشته که بعداً بر اثر نوسازی شهر ترکیب بافت‌های مجاور آن تا حدی دستخوش تغییر و تحول شده است.

به علت عملیات نوسازی شهر چنان که از بقایای آثار باقی مانده مشهود است بیشتر مناطق تجاری محدوده مسجد غیر از بازار قدیمی فعلی تخریب و تبدیل به خیابان و مغازه‌ های نوساز شده است مانند خیابان‌ های عسگر آبادی، امام، مهاباد و اقبال که در این خیابان‌ ها شمار محدودی از اماکن قدیمی باقی‌ مانده و اکنون مسجد با دو باب ورودی به راسته سنگ‌ تراشان و بازار عطاران که به صحن بزرگ آن منشعب می‌ شود به بیرون راه دارد و از مهمترین عناصر بافت تاریخی بازار ارومیه بشمار می‌ رود.

مرتبط:

دلربایی معماری اصیل ایرانی – اسلامی در بازار تاریخی ارومیه

مسجد جامع ارومیه اثربی نظیر در اوج زیبایی و هنر

روستای بند یکی از جاذبه های گردشگری در ارومیه

استاندار آذربایجان غربی گفت:دریاچه ارومیه روزهای امید بخشی را سپری می کند.