نوشته‌ها

آداب و رسوم نوشیدن چای در کشورهای مختلف چگونه است؟

امروزه در همه دنیا کمتر می‌توان جایی را پیدا کرد که از نوشیدن چای برای فعالیت‌های زندگی روزانه‌ی خود استفاده نکنند. نوشیدن چای در هر ساعت از روز و در هر جایی کاملا عادی و متداول است؛ مثلا در هنگام کار و فعالیت روزانه، در خانه، در جمع دوستان، در چایخانه‌ها و … در برخی از کشورها مانند انگلستان، روسیه، ژاپن و چین آداب و رسوم نوشیدن چای متفاوت است.

آداب و رسوم نوشیدن چای در چین

در بیشتر منبع ها، از کشور چین به‌عنوان منشاء اصلی چای نام برده شده است. نوشیدن چای در چین، با آداب ویژه ای همراه است. مثلا، چینی‌ها اغلب اول چای را بو می‌کنند و سپس به رنگ چای نگاه می کنند و آن را مزه می‌کنند.

ظرف چای‌خوری سنتی چینی‌ها سه بخش دارد که شامل: درپوش، کاسه و پایه می باشد. زمان مزه کردن چای، باید پایه‌ی ظرف را روی دست گرفت و دست دیگر را روی درپوش گذاشت.

آداب و رسوم نوشیدن چای در مراکش

مردم آفریقا چای های ویژه خودشان را دارند، مثلا در مراکش، چای نعنا خیلی طرفدار دارد. در فرهنگ مردم شمال آفریقا، این چای جایگاه مخصوص خودش را دارد و آداب نوشیدن چای و رسوم چای در آن، ویژه است.

این مردم، برگ نعنا و چای سبز را با هم دم می کنند و با شکر شیرین می کنند. سپس چای را از ارتفاع زیاد داخل لیوان می ریزند. هنگام سفر به آفریقا چنانچه به شما چای تعارف کردند، نباید آن را رد کنید. در فرهنگ این مردم، رد کردن چای علامت بی ادبی است، پس حتی چنانچه به آن میل ندارید، دعوت به چای را رد نکنید.

آداب و رسوم چای در روسیه
آداب و رسوم نوشیدن چای در روسیه

چای به نوعی نوشیدنی ملی روسیه به حساب می آید و تقریبا در فرهنگ غذایی این کشور جایگزینی ندارد. نوشیدن چای در همه ساعات شبانه‌روز کاملا عادی است چون اهالی روسیه اعتقاد دارند که این کار در هنگام مشغله‌های فکری خیلی موثر است. روس‌ها بیشتر چای را در استکان‌های ساده می‌نوشند. ثروتمندان این کشور در خانه های خود از پایه‌های نقره‌ای خوش‌ ترکیب برای نگهداری استکان استفاده می‌کنند و دیگران گاهی پایه‌های ساخته‌شده از فلزات ارزان‌قیمت استفاده می کنند. این پایه‌ها تنها جنبه‌ی تزیینی دارند و ساخت آن‌ها یکی از صنایع‌دستی کشور روسیه به حساب می آید.

مراسم سنتی نوشیدن چای در روسیه از سماور زغالی استفاده می کنند. در روسیه از قوری‌های چینی یا چوبی استفاده می کنند. (آداب‌ورسوم  سنتی صرف چای در ایران مانند روسیه است و کلماتی مانند سماور، استکان و … مستقیما و بدون تغییر از زبان روسی به فارسی وارد شده‌اند)

آداب و رسوم نوشیدن چای در انگلیس

در انگلیس مردم می­توانند یک لیوان چای را حتی پیش از رفتن به رختخواب بنوشند. مردم انگلیس نمی­توانند بدون این نوشیدنی باستانی که از دوره امپراتوری انگلیس از هند آورده اند زندگی کنند. با وجود فرهنگ قهوه، چای هنوز اولین نوشیدنی گرم است که به وسیله مردم انگلیس انتخاب شده است.

آداب و رسوم چای در فرانسه

در فرانسه رسم چای خوردن به علت علاقه‌ی پادشاهی از سلسله‌ی «بوربن» به نام «لویی چهاردهم» که چای برای کمک به هضم غذا می‌دانست شکل گرفت اما پس از انقلاب کبیر فرانسه و از سال ۱۷۸۹ به بعد، رسم نوشیدن چای کم‌تر شد، تا این که از سال ۱۸۵۰ میلادی به بعد و هم‌زمان با پیشرفت فرانسوی‌ها در کیک پزی، سنت نوشیدن چای با کیک رونق پیدا کرد.

آداب و رسوم چای در روسیه

آداب و رسوم چای در تایوان

در تایوان نوع دیگری از چای به نام “شیر چای مروارید” رایج است که البته مورد علاقه همه مردم این کشور نیست، ولی در حدود سی و چند سالی که از اختراع این چای می گذرد، تبدیل به نوشیدنی دوست داشتنی خیلی از مردم این کشور شده است. شیوه درست کردن آن نیز به این شکل است که چای سرد را با شیر یا میوه مخطوط می کنند و به آن گلوله های کوچکی از نشاسته اضافه می نمایند که جویدنی است. این چای در بین مردم تایوان بسیار پر طرفدار شده و شهرت آن به انگلستان نیز رسیده و در برخی از مغازه های این کشور به فروش می رسد.

آداب و رسوم چای در هندوستان

خیلی از مردم اعتقاد دارند که نوشیدن چای در انگلستان از دیگر جاهای دنیا بیشتر رواج دارد و انگلیسی ها را چای خورهایی حرفه ای می دانند، ولی حقیقت این است که در هیچ کشوری بیشتر از هندوستان از چای استفاده نمی شود. مردم هندوستان هم مثل مردم ایران، این نوشیدنی را چای می نامند. آنها چای خود را با شیر و شکر مخلوط می کنند. یکی از شغل هایی که در این کشور زیاد دیده می شود، دوره گردانی هستند که با گاری یا دوچرخه چای می فروشند.

آداب و رسوم چای در پاکستان

مردم پاکستان هر دو نوع چای سیاه و سبز را دوست دارند، ولی دوست داشتنی ترین نوع چای در این کشور، یک نوع نوشیدنی صورتی رنگ است که به آن نون چای می گویند. این نوشیدنی ترکیبی از پسته، بادام، شیر، گیاهان ترش، ادویه و شیر است. ادویه های این نوشیدنی، گیاهان ترشی هستند که در کشمیر رشد می کنند.

گردشگری چای

گردشگری چای اولین بار در کجا شناسایی شده، میراث چای چه سرنوشتی پیدا کرده، این برگ سبز چگونه به کشورهای دیگر مثل ایران رسیده، با کیفیت‌ترین و خوش طعم‌ترین چای را در کجای این کره خاکی می‌توان نوشید؟ این‌ها سوال‌هایی است که در تورهای ماجراجویی چای به آن پاسخ داده می‌شود.

سال‌ها است که هند، چین، سریلانکا، انگلستان، تایوان، ترکیه و به تازگی کنیا و کانادا توسعه «گردشگری چای» را آغاز کرده‌اند. چای که پس از آب، دومین نوشیدنی پرمصرف جهان است، حالا فقط یک محصول ساده کشاورزی به شمار نمی‌آید، مفاهیم قوی اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی یک ملت را نشان می‌دهد، تاریخ دارد و میراثی ارزشمند است. گردشگری با همین نگاه وارد مزارع چای شده است و به ماجراجویان این فرصت را می‌دهد تا طعم‌های جدید، چگونگی تهیه چای و مهمتر از آن، روش زندگی قومیت‌ها را کشف کنند.

در سفرنامه‌ها آمده است هند و چین با قدیمی‌ترین مزارع می‌توانند به کشف راز چای خوش طعم و معطر کمک کنند و حتی تجربه شما را بهبود بخشند. اما کشورهای دیگر در این رقابت سعی کرده‌اند مسیرهای متفاوتی را پیش روی ماجراجویان قرار دهند؛ فرصت کشف طعم‌های جدید و فریبنده را می‌دهند و عشق به چای را تعمیق می‌بخشند.

آنطور که گردشگران روایت می‌کنند با کیفیت‌ترین و خوش طعم‌ترین چای را می توان در همان مزارع قدیمی هند و چین پیدا کرد، در مناطقی به اسم «آسام» و «دارجلینگ» در هند و یا در «لونگ جینگ»، «کوه ووی»، «ژجیانگ» و «آنهویی» در چین که هر سال شاهد برپایی جشنواره‌های چای با حضور گردشگرانی از سراسر جهان هستند. در میان این مزارع حتما موزه‌هایی را به نام چای می‌توان پیدا کرد و در فروشگاه‌های محلی با روش تهیه چای سبز و سیاه آشنا شد.

در ترکیه نیز گردشگری چای به شکلی دیگری بروز کرده است. چای محبوب‌ترین نوشیندی ترک‌ها است که در حقیقت، روش زندگی و گوشه‌ای از فرهنگ مردم این کشور را نشان می‌دهد. ترک‌ها معتقدند چای را باید با اصالت برای گردشگران سرو کرد. روش تهیه چای ترکی نزدیک به ایران است اما چای ترکیه نزد گردشگران، محبوب‌تر، شناخته شده‌تر و معروفتر است.

گردشگری چای

ترک‌ها چای تیره و شیرین را در استکانی کمر باریک که بخشی از هویت و جاذبه گردشگری این کشور است، سرو می‌کنند. چایخانه‌ها به وفور در دسترس قرار دارند و این تجربه را به سادگی در اختیار گردشگران قرار می‌دهند، حتی کارگاه‌های آموزشی در زمینه دم کردن چای برای توریستی که چند لحظه قرار است در آن چایخانه یا کافه استراحت کنند، برگزار می‌کنند.

در ایران اما کارخانه‌های چای رو به تعطیلی رفته‌اند و از بیشتر باغ‌ها و مزارغ چای، ویلا سبز شده است. در بیشتر کافه‌ها و رستوران‌ها معمولا یک استکان چای دم کرده، قیمت بالایی دارد، در نتیجه مصرف چای کیسه‌ای خارجی رایج‌تر و آسان‌تر شده است. گردشگری که به ایران می‌آید تصویر روشنی از فرهنگ و میراث چای در ایران ندارد، آنچه می‌داند بیشتر به چین و یا ترکیه مربوط می‌شود.

البته که گردشگران خارجی در سفر به ایران «چای و نبات» و «چای قندپهلو» را با عنوان روشی از زندگی مردم تجربه می‌کنند و گاهی تورهایی در باغ‌های چای برگزار می‌شود اما نه مثل چین و هند برنامه‌ای برای «گردشگری چای» وجود دارد و نه مثل ترکیه قرار است با یک استکان چای، تصویر فرهنگ مردم یک کشور در نظر گردشگران جاودانه شود.

اما چای چه زمان به ایران رسید و چگونه به چنین سرنوشتی دچار شد؟ مسعود اصفهانی،  محقق و پژوهشگر چای و دانش آموخته انجمن جهانی استادان چای است که در گفت‌وگویی مجازی با انجمن خوراک و نوشیدنی ایران به این سوال‌ها پاسخ می‌دهد. این گفت‌وگو به مناسبت روز جهانی چای انجام شده است، روزی که برای نخستین بار توسط هندی‌ها در سال ۲۰۰۵ نامگذاری شد، از آن تاریخ به بعد ۱۵ دسامبر هر سال کشورهای صاحب میراث چای در چنین روزی جشن می‌گیرند. هدف از این کار هم جلب توجه دولت‌ها و مردم به اهمیت تولید این محصول، تجارت و تاثیر آن بر زندگی چایکاران، کارگران و تولیدکنندگان زحمتکش این صنعت است.

گردشگری چای

اصفهانی اشاره کوتای به تاریخچه چای دارد و می‌گوید: کشف چای به قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. در اسناد تاریخی آمده که برای اولین بار امپراطور چین «شن نونگ»، خیلی اتفاقی متوجه این گیاه می‌شود. در آن دوره چای، گیاهی دارویی به شمار می‌آمد. کمی بعد از میلاد مسیح، چای نوشیدنی رایج و روزمره مردم چین می‌شود. بعدها با گسترش تبادلات تجاری، توجه اروپایی‌ها به چای جلب می‌شود، ابتدا هم به دربار انگلیس راه پیدا می‌کند و بعد به نوشیدنی روزمره مردم جامعه تبدیل می شود. چای همین حالا هم نوشیدنی محبوب انگلیسی‌ها است.

این محقق از تاریخچه چای در ایران می‌گوید: در اسناد تاریخی آمده که در دهه ۱۲۷۰ خورشیدی، اولین باغ‌های چای زیر کشت رفته است. «محمدمیرزا کاشف السلطنه» شخصی بوده که چای را از هند به ایران آوده است. او کنسول وقت ایران در هند بود. چایکاری و شیوه تهیه آن را همانجا یاد گرفت. چای تا پیش از آن، کالایی وارداتی بود. کاشف‌السلطنه در نامه‌هایی به شاه ایران به حجم بالای مصرف چای و خروج ارز از کشور اشاره می‌کند و پیشنهاد می‌دهد «چایکاری را یاد بگیریم و در ایران کشت کنیم.» او بعدها چهار هزار نهال را که شامل چای، ادویه، انوع دم نوش‌ها و قهوه بود از هند به ایران آورد. در کشت قهوه موفق نبودند، اما چای به دومین محصول پرکشت بعد از برنج در ایران تبدیل شد.

اصفهانی اضافه می‌کند که داستان پنهان کردن بذر چای در عصای کاشف‌السلطنیه و واردات بذر چای به این شکل به ایران سندیت تاریخی ندارد.

او درباره نقاط پرکشت چای در ایران می‌گوید: لاهیجان معروفترین و متمرکزترین محل کشت چای است، ولی در تنکابنِ مازندران هم کشت چای صورت می‌گیرد، هرچند که بیشتر باغ‌های چای در این منطقه به ویلا تبدیل شده است. در گیلان نسبت به دیگر مازندران، باغ‌های چای وسعت بیشتری دارند، در شهرهای فومن، صومعه سرا، سیاهکل، لنگرود، املش و آستانه اشرفیه میتواند باغ‌ها و مزارع چای را مشاهده کرد. چای در سه فصلِ بهار، تابستان و پاییز برداشت می‌شود. کارخانه‌های فراوری نیز در همین شهرها و نزدیک باغ‌ها هستند.

این پژوهشگر درباره اینکه چرا بیشتر کارخانه‌های چای حتی در منطقه لاهیجان تعطیل شده‌اند، توضیح می‌دهد: برای باغدار مقرون به صرفه است که کارخانه چای نزدیک باغ و مزارع باشد ولی متاسفانه به علت سیستم بد مدیریت دولتی در صنعت چای و تغییر ذائقه مصرف مردم، بیشتر باغ‌ها تغییر کاربری داده‌اند و کارخانه‌های چای نیز تعطیل شده‌اند. چای در ایران، صنعتی نوپا، کم تجربه، بروز نشده و دور از تکنولوژی است.

گردشگری چای

او ادامه می‌دهد: تقریبا تا سه دهه پیش، ایران چهارمین تولیدکننده چای در دنیا بود ولی حالا یک سوم یا یک چهارم سرانه مصرفی چای، در داخل تولید می‌شود. آمارها نیز نشان می‌دهد ایرانی‌ها سالانه۱۳۰ هزار تن چای مصرف می‌کنند، در حالی که بین ۲۰ تا ۳۰ هزار تن فقط در داخل کشور تولید می‌شود. این اطلاعات نشان می‌دهد از یک تولیدکننده بزرگ به یک واردکننده تبدیل شده‌ایم.

اصفهانی، بزرگترین ایراد در صنعت چای ایران را سیستم مدیریت ناکارآمد دولتی می‌داند و می‌گوید: در دنیا تعاونی‌ها بازار چای را مدیریت می‌کنند. قیمت‌گذاری روی برگ سبز و چای سیاه تولیدشده توسط تعاونی‌ها با عرضه و تقاضا و کیفیت همخوانی دارد. حراجی‌هایی که برگزار می‌شود تعیین‌کننده قیمت چای هستند. اما در ایران، دولت برای خرید برگ سبز از باغدار نرخ مصوب می‌کند و باغدار مجبور است به همان قیمت، محصول را به کارخانه‌دار بفروشد. قیمت مصوب در سال ۹۹ حدود ۴ هزار تومان برای هر کیلو برگ سبز است. هر ۱۰ کیلو برگ سبز حدود دو کیلو چای سیاه خشک می‌دهد. باغدار وقتی با این سیستم نرخ‌گذاری و اولیت‌بندی مواجه می‌شود، ترجیح می‌دهد کمیت را بالا ببرد. بهترین برگ چای که برای فراوری باید استفاده شود سه برگ اول بوته است که با آن شرایط، برخی باغدارها این اصول را رعایت نمی‌کنند و برگ و ساقه را هم می‌چینند تا وزن محصول بالا برود و مبلغ بیشتری بدست آورند. این پله اول برای کاهش کیفیت است و باعث می‌شود سلیقه مصرف‌کننده از چای ایرانی فاصله بگیرد. در واقع، سیاست غلط دولتی، کیفیت چای ایرانی را پایین آورده است.

گردشگری چای

باور برخی بر این است که چای ایرانی کیفت ندارد و چای خارجی انتخاب بهتری است، آیا کافه‌دارها و رستوران‌داران می‌توانند در تغییر این سلیقه، تفکر، ذائقه و فرهنگ اثر بگذارند؟ این محقق چای در پاسخ به این سوال انجمن خوراک و نوشیدنی ایران می‌گوید: کافه‌دارها، باریستاها و صاحبان رستوران‌ها خیلی می توانند روی این موضوع اثر مثبت داشته باشند. مثلا، پنج شش سال پیش قهوه در خانه ایرانی جایگاه پررنگی نداشت و در فرهنگ مصرف روزمره مردم نبود. اما امروزه هم مصرف قهوه بیشتر شده و هم اطلاعات مردم درباره آن افزایش پیدا کرده است، این تاثیر کافه‌ها و رستوران‌ها است. پس درباره چای هم می‌توانند نقش موثری داشته باشند. وقتی چای ایرانیِ باکیفیت در فهرست پیشنهادی کافه‌ها و رستوران‌ها باشد نوعی فرهنگ‌سازی اتفاق می‌افتد. یکی از دغدغه‌های ما همیشه این بوده که در فرهنگ مصرف مردم تاثیرگذار باشیم. وقتی میزبان کافه و رستوران توضیحات مفیدی درباره فراوری و کیفیت چای بدهد برای مخاطب جذاب می‌شود و این حساسیت و اهمیت درباره انتخاب چای با کیفیت ایجاد خواهد شد. این کار هم به جذابیت رستوران و کافه اضافه می‌کند و هم جنبه سودآوری دارد.

چای ایرانی بهتر است بنوشیم یا چای خارجی؟ اصفهانی پاسخ می‌دهد: نمی‌توان همه مردم را مجبور کرد چای ایرانی بنوشند، چون میزان تولید چای ایرانی پاسخگوی جمعیت این کشور نیست، بنابراین تنها توصیه‌ای که می‌توان داشت این است که روی کیفیت چای، نداشتن رنگ و اسانس و دم‌آوری آن، حساس باشند.  آنچه اهمیت دارد، کیفیت چای است. حتما هنگام خرید چای با گزینه عطری یا ساده، روبرو شده‌اید. در واقع فروشندگان از همان ابتدا مردم را در برابر گزینه‌ای قرار می‌دهند که روی سلامتی اثر منفی دارد، چای نباید حاوی افزودنی‌های خوراکی و رنگی باشد.

منبع:ایسنا

مرتبط:

فرهنگ نوشیدن چای در روسیه

مراسمی با رنگ و بوی چای در نقاط مختلف جهان