جنگل های ارسباران یکی از بی نظیر ترین جنگل های ایران است. ارسباران منطقه ای کوهستانی در مرز ارمنستان و آذربایجان است. این منطقه از شمال کوه قوشا داغ در جنوب شهر اهر تا رود ارس گسترده شده است.
ارسباران از نظر سر سبزی و و پوشش گیاهی و چشم اندازی که دارد بسیار شبیه به جنگل های شمال است، جنگل ارسباران هم از نوع هیرکانی است.
سالانه گردشگران زیادی از جنگل های ارسباران و آثار تاریخی آن بازدید می کنند، اما میزان شناخت عمومی نسبت به ارسباران پایین است و منطقه مذکور پتانسیل بالایی برای مقاصد گردشگری دارد.
سازمان جهانی یونسکو این منطقه را به عنوان ذخیره گاه زیست کره معرفی کرده و جنگل های هیرکانی آن همچنان در انتظار ثبت جهانی توسط یونسکو به سر میبرد.
بارش باران در ارسباران نیز در این منطقه به طور متوسط سالیانه بیش از ۴۵۰ میلی لیتر یعنی تقریباً دو برابر متوسط کشوری ایران است.
اغلب آن نیز به صورت برف است و همین موضوع باعث می‌شود که جویبار‌های مختلفی در منطقه ایجاد شده و به رودخانه ارس بریزند.
ویژگی های ارسباران
این منطقه ی ۱۲ هزار کیلومتری که در شمال آذربایجان شرقی واقع شده است، موزه حیات وحش ایران نیز لقب گرفته است.
به علت کوهستانی بودن ارسباران و دمای پایین ( متوسط ۱۰ درجه در سال) تبدیل به منطقه ای ییلاقی شده است که عشایر کوچ های زیادی در آن انجام می دهند.
تنوع حیات وحش این منطقه در گستره وسیعی قرار دارد به طوری که به آن موزه حیات وحش ایران می‌گویند.
۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۲۲ گونه ماهی در این منطقه زندگی می‌کنند که بز، گراز، خرس قهوه‌ای، وشق (سیاه‌گوش) و پلنگ از جمله آنهاست.
در کل ایران فقط این ناحیه سیاه خروس دارد و دیدن خرس قهوه‌ای حتما گذشته از ترس و هیجانش تجربه متفاوتی در زندگی ست. البته اینجا افعی هم زیاد دارد که باید خیلی مراقبش بود. همچنین اگر در این منطقه مارال(آهو) دیدید تعجب نکنید چون یکی از ماموریت های این منطقه احیای این نسل از آهوست.
مرغ قفقازی سیاه یا همان قره خروس قفقازی، کبک، دراج، قرقاول، پرندگان شکاری مختلف و تعداد بیشماری پرنده آبزی و خشکی‌زی از جمله پرندگان این منطقه هستند.
جنگل های ارسباران از نظر آب و هوا سه اقلیم قفقازی، مدیترانه‌ای و خزری دارد و برای طبیعت دوستان انواع پوشش گیاهی را به وجود می آورد.
در کنار تنوع جانوری، تنوع گیاهی این منطقه هم کم نیست. ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی ایران مختص این ناحیه است. بلوط، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب وحشی، گلابی وحشی و بوته‌های تمشک و زغال‌اخته و در کل هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی و قارچی در این ناحیه وجود دارد. شاید باورش هم سخت باشد اما فقط گونه های قارچی که در این ناحیه رویش می‌کند به عدد ۲۵۰ می رسد .یکی از معروف ترین و محبوب ترین آن ها، قارچ دنبالان است که در نزدیکی روستای دریلو به مقدار فراوان پیدا می شود.
قارچ دنبلان نوعی قارچ زیرزمینی است و واژه دنبلان نیز در ترکی به‌معنای «متورم» یا «بالا آمده» است و از آن‌جایی که این قارچ در زمان رشد، خاک روی خود را بالا میبرد، افراد از این نشانه قارچ مذکور را پیدا می‌کنند. این نام برای این نوع از قارچ حکایت از قدمت استفاده غذایی آن دارد.
سماق یکی از درختان این محل به‌حساب می‌آید که بیشتر در بخش هوراند اهر می‌روید و روستاییان در طی مراسمی با نام جشن برداشت سماق، میوه‌های رسیده سماق را می‌چینند و پس از خشک کردن، آنها را آسیاب کرده و برای مصارف خوراکی و رنگرزی استفاده می‌کنند.
خرداد که بروید زغال اخته‌ها رسیده‌اند و اواسط تابستان را اگر برای سفر انتخاب کنید، می‌توانید طعم ترش قره قورت‌ها را بچشید.
وجه تسمیه
در زبان محلی جنگل های ارسباران را با نام قره داغ نیز می شناسند و گفته می شود که به علت کوه های بیشماری که در این منطقه وجود دارد نام قره داغ را برای این منطقه برگزیدند. قره در زبان ترکی به معنی بزرگی، انبوهی، کثرت است.
نام ارسباران حدود سال ۱۳۴۰ توسط محمدرضاشاه بر آن گذاشته شد. ارسباران همانطور که پیدا است، نامش را از رود ارس الهام گرفته است. مردم محلی معتقدند که وجود رودخانه ی ارس در این منطقه باعث شده تا از نعمت باران بهره ی بیشتری داشته باشند. شاید همین عاملی باشد برای نام‌گذاری این جنگل به ارسباران.
آب و هوای جنگل های ارسباران
هوای ارسباران خنک است. اینطور معروف است که دمای هوای تبریز را چک کنید و دمای هوا هرچه قدر بود، دمای هوای کلیبر و ارسباران ۱۰ درجه از آن خنک‌تر است، انقدر که در روزهای داغ تابستان دلت می‌خواهد کمی از هوای خنک اینجا را با خودت ببری.
به‌دلیل ارتفاع زیادی که این منطقه دارد در روزهای گرم تابستانی نیز هوای منطقه تاحدودی خنک است و شب‌ها باید از لباس گرم و پتو در جنگل‌های ارسباران استفاده کرد و گردشگران پیش از سفر به‌این منطقه باید این موضوع را مد نظر قرار دهند و تجهیزات مناسبی را با‌خود به‌همراه بیاورند.
تاریخ ارسباران
در این محل افراد مشهور زیادی حضور یافته اند که در این بین می توان به بابک خرمدین (قعله بابک نیز در این محل واقع شده است)، ستارخان و شیخ شهاب‌الدین اهری اشاره کرد. آثار تاریخی زیادی نیز در این محل وجود دارند که به قلعه بابک، قلعه پشتو، قلعه جوشین، دژ قهقهه، بقعه شیح شهاب‌الدین اهری، قصر آیینه لو از این جمله هستند. کلیساهای این منطقه نیز اغلب قدمتی در حدود ۱۰۰ سال دارند و اثری تاریخی به‌حساب می‌آیند که معروف ترین آنها کلیسای آینالو، کلیسای وینق و کلیسای ناپشته هستند.
جاذبه های دیدنی ارسباران
یییلاقات
در منطقه‌ی کوهستانی ارسباران، ییلاق‌های فراوانی وجود دارد که از ویژگی‌ها و خصوصیات ارزنده در این ناحیه به‌شمار می‌رود. حضور این ییلاق‌ها نه‌تنها این منطقه را برخوردار از مناظری زیبا، چشم‌نواز و تماشایی ساخته است، بلکه بستری مناسب و ایده‌آل برای آشنایی با فرهنگ مردم عشایر در این سرزمین ایجاد کرده است.
«ییلاق ایل بسطاملو» یکی از این ییلاقات است که در حد فاصل مراتع روستاهای شجاع‌آباد و قلعه بابک یا قلعه بذ قرار دارد. همچنین از دیگر ییلاقات می‌توان به کوه‌های روستای علی‌آباد یا کلیبر، چپرلی و آقداش اشاره کرد که بسیار تماشایی و زیبا است.
قلعه بابک
قلعه بابک در زمان ساسانیان ساخته شده و اسمش را از بابک خرمدین، رهبر مبارزان با خلیفه عباسی گرفته. این دژ تاریخی در ارتفاعات ارسباران واقع شده و کافیست سه کیلومتر از کلیبر به سمت جنوب غربی خارج شوید تا به دره سی، یکی از زیباترین دره‌های ایران برسید. کمی بعد از اینکه دره‌سی را پشت سر گذاشتید، به کمپ قلعه بابک و هتل بابک می‌رسید. از آنجا می‌توانید با ۵۰ هزار تومان، با جیپ به اول مسیر پیاده روی بروید.
البته اگر کوهنورد هستید می‌توانید از دره سی با طی یک مسیر تقریبا سه ساعته به قلعه بابک برسید. بعد از این مسیر، حدود یک ساعت پیاده روی دارید تا به قلعه برسید و باید از پله هایی هم بالا بروید. در مسیری که به طرف قلعه بابک می روید، در تابستان، به عشایر شاهسون برمی‌خورید که به ییلاق آمده‌اند. دیدن زندگی آنها، نان پختن، شیر دوشیدن از دام‌ها، پختن آش دوغ، خوردن شیر و ماست و سرشیر محلی و… از بهترین چیزهاست.
رود ارس
رود ارس یکی از مهمترین رودهای ایران است که مرز شمالی ما را تعیین می‌کند. حیات وحش فوق العاده ارسباران را بایستی مدیون خروش بی‌امان ارس دانست. کناره‌ی رود می‌تواند یک روز زیبا را برای شما رقم بزند. آسیاب خرابه هم محیط طبیعی بکری دارد که آبشارهایش می‌تواند برای شما عکس‌هایی را به ارمغان بیاورد که در زندگی‌تان بی تکرار بماند. آسیاب خرابه در نزدیکی ارس و حدود ۳۰ کیلومتر با هادی‌شهر فاصله دارد.
منطقه ی اینالو
در ۴۵ کیلومتری کلیبر و در بخش خداآفرین، منطقه حفاظت شده آینالو قرار گرفته. دورتادور این منطقه که هنوز دست نخورده مانده است را برای حفاظت از مارال‌ها و آهوها سیم کشیده‌اند. این منطقه پراست از مراتع و جنگل‌های سرسبز. در این منطقه امکاناتی برای گردشگران نیز وجود دارد که از جمله آنها کانکس‌های اقامتی رایگان است. عمارت آینالو، به جا مانده از دوره قاجار یکی از جاذبه های این منطقه است.
بهترین زمان سفر به ارسباران
ارسباران منطقه ای کوهستانی و جنگلی است پس همان طور که می توان حدس زد، هوای سردی دارد. بنابراین بهترین زمان سفر به ارسباران و بازدید از آن در فصل تابستان است وقتی که از گرمای هوا حسابی کلافه شده اید، خنکای این منطقه می تواند تسکین تان دهد. البتهاین طبیعت همواره برای افرادی که از زمستان لذت می برند نیز جایگاه مناسبی است تا از تلفیق برف و درختان سر به فلک کشیده لذت ببرند.
مرتبط:
منطقه ارسباران یا قره‌داغ کجاست؟
