روستای هدف گردشگری پرور در ۴۶ کیلومتری شمال شهرستان مهدی‌شهر قرار گرفته و به‌ عنوان منطقه حفاظت‌شده پرور شناخته می‌شود، جنگل‌های زیبای اورَس (سرو کوهی)، مراتع سرسبز و جنگل‌های درختان پهن‌برگ به همراه تنوع بی‌نظیر حیات‌وحش، سیمای جذاب و بی‌نظیری به این منطقه بخشیده است.

امامزاده سید تاج‌الدین، حمام و گورستان پرور از مهم‌ترین آثار تاریخی این روستا است و از دیگر جاذبه‌های طبیعی این منطقه می‌توان به عشایر و ییلاقات آن اشاره کرد، اما در میان تاریخ پرفراز و نشیب این روستای زیبا، حمامی منحصر به فرد و تاریخی خودنمایی می‌کند که به معرفی آن خواهیم پرداخت.

در منطقه شمالی روستای پرور، جنب رودخانه، حمامی با پلان کوهستانی قرار دارد که مردم محلی نام روستا را بر آن نهاده‌اند.

مساحت حمام تاریخی روستای پرور در حدود ۱۸۵ متر مربع است. فضای درونی آن شامل رختکن، یک دالان برای ورود به فضای حمام، خزینه آبگرم، فضای اصلی حمام و آتشخانه همراه با فضاهای جانبی فراوان است.

 عمده مصالح معماری به‌کار رفته در آن قلوه‌سنگ و لاشه‌سنگ همراه با ملات و ساروج گچ است و سقف آن گنبدی و فضای درونی دارای طاق‌ها و طاق نماهایی زیبا است.

 این اثر در جوار رودخانه پرور احداث شده که آب آن از سد شهید رجایی سرچشمه می‌گیرد. آب مورد نیاز حمام از گرم چشمه که در بخش جنوب‌شرقی بنا قرار دارد به داخل هدایت می‌شده که متاسفانه در حال حاضر خشک شده است.

حمامی تاریخی با پلان کوهستانی

این حمام در استان سمنان جزء معدود بناهای با پلان کوهستانی و از معتبرترین بناهای منطقه البرز است. به علت سردسیر بودن منطقه در ورودی حمام در جهتی است که آفتاب طلوع می‌کند.

 دالان‌های پرپیچ و خم و طولانی این حمام از اتلاف گرما جلوگیری می‌کند. همچنین گرمای قسمت آتشخانه (در اصطلاح محلی تونی) که همان انبار هیزم برای گرم کردن حمام و خزینه بوده است، به وسیله کانال‌هایی به کف و جداره حمام منتقل و باعث گرم شدن کل فضای حمام می‌شده است.

 خروجی این کانال‌ها نیز از طریق سه دودکش از سه ضلع بنا خارج می‌شده است. آب مورد نیاز حمام ابتدا از گرم‌چشمه وارد خزینه آب سرد شده و از طریق کانال کوچکی به میزان نیاز وارد خزینه آب گرم می‌شده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. کف خزینه آب گرم نیز تشت بزرگ مسی (در اصطلاح محلی گُلخِن) قرار داشته که برای گرم کردن خزینه و انتقال گرما به کف و جداره‌های حمام مورد استفاده قرار می‌گرفته است که متاسفانه در سالیان اخیر به سرقت رفته است.

این حمام دارای پنج نورگیر بزرگ بوده که در رختکن، فضای اصلی حمام، خزینه آب گرم، خزینه آب سرد و آتشخانه قرار گرفته است. بیشترین ارتفاع حمام از کف مربوط به رختکن بوده که در حدود ۳,۸ متر است. این حمام در یک منطقه کوهستانی واقع شده که در نگاه اول انسان متوجه وجود این اثر نمی‌شود. راه دسترسی آن نیز ۳.۱۰ متر پایین‌تر از سطح زمین است.

پلان کوهستانی و منحصر به ‌فرد آن، تعبیه کانال‌هایی برای گرم کردن کل فضای حمام، ساخت حمام به فاصله حدود ۳,۸ متری از سطح زمین، وجود خزینه‌های آب سرد و آب گرم، دالان‌های پرپیچ و خم و طولانی برای جلوگیری از اتلاف گرما از ویژگی‌های خاص اثر است.

نگاهی به تاریخچه حمام پرور

در مورد تاریخچه حمام روستای پرور بررسی دو کتاب تاریخی بسیاری از ابهامات را حل می‌کند. در صفحه ۵۹ کتاب شجره الامجاد فی تاریخ میرعماد که به قلم سید حسین بنافی گردآوری شده و صفحه ۸ جلد دوم کتاب تاریخ مازندران نوشته اسمعیل مهجوری آمده است که: «سید تاج‌الدین و برادرش پسران سید جبرئیل اگرچه سادات میرعماد همانند مرعشیان شیعه دوازده امامی بودند ولی گاهی مقتضیات زمان ایشان را اجازه استتار می‌داد و در بهار یک‌سال که شاهرخ‌شاه (پسر تیمور گورخانی) برای تادیب (تنبیه) سلطان محمدمیرزا از سمرقند روانه عراق شده بود از راه سلطان‌میدان (دشت قبل فولادمحله) آمد و در پیرامون دهکده پرور دودانگه (منطقه ساری) پیاده شد.

از قضای اتفاق چند تن از سرهنگانش به گرمابه پرور رفتند و در خزانه آب گرم کسانی را دیدند که غسل می‌نمایند. چون رفتارشان خلاف مذاهب اهل تسنن بود چگونگی را به شاهرخ گزارش دادند. پادشاه سید تاج‌الدین و برادرش که گویا سیدمعزالدین نام داشت احضار کرد و پس از بازجوئی آن دو نفر را برای تعلیم فقه به هرات فرستاد. در آن مسافرت اجباری چندین نفر از خویشاوندان و یاران هیکوئی با سید تاج‌الدین همراه شدند. در سال سوم یا چهارم توقفشان شهر هرات دچار قحط و غلا گردید چندانکه سر یک الاغ به یکصد شاهی فروخته می‌شد. سیدان مزبور بعد از چند سال با اجازه بانو گوهرشاد (همسر شاهرخ‌شاه) بسوی خانه برگشتند. سادات و گرویدگانشان پس از آگاه شدن برای پیشواز از دامغان بیرون رفته، سید تاج الدین و همراهان او را با احترام و شکوه به شهر بردند. سید پس از رسیدن به وطن خویش چون املاک خود و یا قسمتی از آن را در تصرف سید رضی‌الدین (پسر عموی سید تاج‌الدین) دید در صدد مطالبه برآمد و کارشان به جنگ کشید. از طرفین عده‌ای کشته شدند. سرانجام سید محمد مرعشی فرمانروای مازندران به میانجی برخاسته املاک و درآمد چند ساله سید تاج الدین را به او پس داد.»

 پس می‌توان نتیجه گرفت به طور حتم تاریخچه این حمام تاریخی حداقل مربوط به دوره ایلخانیان است. این اثر زیبا و تاریخی به شماره ۱۱۱ در تاریخ ۳۰ اردیبهشت امسال در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* گزارش از حسین کوکبی، پژوهشگر مواریث تاریخی، طبیعی و معنوی اداره میراث‎فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سرخه

مرتبط:

آسیب جدی بنای قاجاری سرخه

آبگرم هاي سرخه منطقه اي ويژه براي تحقق گردشگري سلامت