امروزه غذا به عنوان یکی ازعوامل ایجاد انگیزه سفر و حامل اصلی فرهنگ هر جامعه محسوب می‌شود، گردشگری غذا نوعی از گردشگری است که با هویت، جعرافیا و آداب رسوم در ارتباط بوده و از این رو مورد توجه فعالان صنعت گردشگری به عنوان یکی از عوامل جذب گردشگر است.

موقعیت استراتژیکی ایران به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب از قدیم‌الایام و تنوع اقوام و مذاهب باعث ایجاد غذاهای مختلف ایرانی شده و این تنوع به بیش از ۲۵۰۰ نوع غذا و ۱۰۹ نوشیدنی و انواع نان و شیرینی‌ها می‌رسد که نشان از ظرفیت بالای کشور برای جذب گردشگری غذا و خوراک دارد.

استان آذربایجان غربی به دلیل تنوع قومیتی از تنوع غذاهای محلی زیادی برخوردار است که از جمله آن‌ها می‌توان به انواع کباب‌ها، سوپ بلغور (یارما اشی)، آش الگز، آش چوبان، آش کلم، آش دوغ (ایران آشی)، آش برگ مو، خورش گنگر، ساج قوورماسی، خورشت آقماش، گوزلمه، یرآلما کبابی (سیب زمینی تنوری)، یتیمچه، گیزاتما، انواع دلمه، انواع کوفته، انواع شیرینی‌های از جمله باستیخ (لوزانک)، انواع نقل، انواع حلواها (حلوای گردو و هویچ و…)، سوجوق، انواع نان‌های سنتی، انواع ترشی‌ها و مرباها و غیره اشاره کرد که از عمده جاذبه‌های گردشگری غذا و خوراک این استان به شمار می‌روند و امروزه اغلب واحدهای اقامتی بوم‌گردی استان آماده سرو این نوع غذاها هستند.

در این میان خوی، علاوه بر غذاها و شیرینی‌های محلی یاده شده کباب مخصوصی به نام کباب خوی دارد که در فهرست میراث نامملوس ملی کشور نیز به ثبت رسیده است و درواقع بهترین کباب سنتی ایران در خوی پخته می‌شود.

آنچه که موجب شهرت کباب خوی شده ابتدا به دلیل قدمت و پیشنیه پخت کباب در مجموعه بازار تاریخی و وجود بازار مخصوص کباب پزان (کبابچی بازار) و علاوه بر آن متمرکز شدن کباب‌پزان در یک خیابان بنام صمدزاده و در سطح شهر است و عامل دیگر وجود دو چلو کبابی بنام‌های «حاج‌علی» و «حاج‌حسین» در مجموعه بازار تاریخی خوی است که نقش مهمی در توسعه و رواج کباب‌پزی در این شهر داشتند و این دو نام برند شناخته شده کباب در خوی هستند که در این نوشتار به پیشنه و نحوه درست چلو کباب «حاج‌علی» و «حاج‌حسین» اشاره می‌کنیم:

تاریخچه و قدمت چلوکبابی حاج‌حسین

تاریخچه این چلوکبابی به سال ۱۲۷۵ برمی‌گردد زمانی که پدر مرحوم «حاج‌حسین» یعنی «کربلا ابراهیم» درسال‌های ۱۲۷۴ در بازار خوی در محل کنونی انبار چلوکبابی مشغول به دیزی‌فروشی بود، «کربلا ابراهیم» دو پسر به‌نام‌های «حسین» و «حسن» داشت که «حسن» آن زمان به قُشون «میزا کوچک‌خان جنگلی» می‌پیوندد و خبری از آن پیدا نمی‌شود و «حسین» فرزند بزرگ «کربلا ابراهیم» به دنبال برادر گم‌شده سر از قفقاز در می‌آورد و سرانجام پس از ناامیدی از پیدا شدن برادرش در قفقاز، پخت چلوکباب را در آنجا یاد می‌گیرد و بعد از برگشت از قفقاز در دیزی‌فروشی پدرش مشغول به‌کار می‌شود.

وی بعد از اجاره کردن مغازه فعلی، آن را به چلوکبابی تبدیل می‌کند و از سال ۱۲۷۵ شمسی در این مکان چلوکبابی را دایر می‌کند و در نهایت در سال ۱۳۴۲ مغازه را از مالکش خریداری کرده و در سال ۱۳۴۵ اقدام به بازسازی آن مغازه می‌کند و به پخت و فروش کباب در آن مکان ادامه می‌دهند تا اینکه مرحوم حاج‌حسین درسال ۱۳۵۴ فوت می‌کند و بعد از او دو پسرش حاج علی‌اصغر و حاج علی‌اکبر اداره چلوکبابی را به‌عهده می‌گیرند؛ دومین بازسازی چلوکبابی «حاج‌حسین» نیز در سال ۱۳۹۳ توسط پسران حاج علی‌اکبر انجام گرفته و به‌حالت ساخت و نمای کنونی درمی‌آید و در حال حاضر پسران مرحوم حاج علی‌اکبر که نوادگان حاج حسین هستند چلوکبابی را اداره می‌کنند.

تاریخچه و قدمت چلوکبابی حاج‌علی

چلوکبابی حاج علی از سال ۱۲۹۲ شمسی توسط مرحوم حاج علی آغاز به کرده است و در حال حاضر توسط نعمت‌الله نعمت‌زاده فرزند حاج‌علی متولد ۱۳۲۴ شمسی در داخل بازار قدیمی خوی این شغل را به همراه فرزندان خود ادامه می‌دهد، وی بیش از ۶۰ سال در زمینه کباب و چلو فعال بوده و این رشته آشپزی سنتی توسط پسران وی که از ۱۳ سالگی در نزد پدر خود به شاگردی مشغول بودند به ارث رسیده و هم‌اکنون در چلوکبابی حاج‌علی بیش از ۱۰ نفر مشغول به کار هستند.

* گزارش از عزیز میرزایی رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوی

الگوی پراکندگی محوطه‌های شناسایی شده در این دشت میان‌کوهی در عصر مفرغ، ظهور و وجود یک مرکز  به نام «محوطه دوزداغی» را نشان می‌دهد که در این دوره به مرکز بسیار مهم و بزرگ تبدیل می‌شود.محوطه دوزداغی با ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا، محوطه‌ای است به وسعت بیش از ۱۶ هکتار و به ارتفاع ۲۴ متر از سطح زمین‌های اطراف، بلندترین محوطه پیش از تاریخی دشتی است که در کنار رودخانه دائمی قودوخ بوغان و چشمه‌سارها و تالاب‌های زیبای اطراف آن شکل گرفته است.

پایین محوطه دارای آثار فرهنگی از دوره‌های نوسنگی، مس سنگی، مفرغ و عصر آهن است که به دلیل قرار گرفتن در مسیر مواصلاتی فلات ایران با آناتولی و نیز واقع شدن در مسیر بزرگ‌راه مهم بازرگانی منشعب از جاده بزرگ خراسان (جاده ابریشم)، از موقعیت ممتازی برای مبادلات تجاری و فرهنگی برخوردار بوده است.وجود معدن نمک به عنوان کالای صادراتی در این محوطه و همچنین ابزارهای ابسیدین (کالای وارداتی) در هفت نوع و رنگ متفاوت، شاهدی  بر این ادعاست.

کشاورزی مهم‌ترین پتانسیل محوطه دوزداغی

پراکندگی ابزار و آلات کشاورزی از جمله سنگ‌ساب‌ها، دست­آس‌ها، تیغه‌ها، کوبنده‌ها، هاون و دسته هاون‌ها در سطح محوطه، گستردگی زمین‌های حاصلخیز و منابع آب فراوان، گسترش کشاورزی مردمان ساکن این محوطه را نشان می‌دهد.

وجود مراتع قابل دسترس و کوه دوزلاخ‌داغی در شرق محوطه، حاکی از آن است که دامداری نیز در این منطقه از رونق بسیار مناسبی برخوردار بوده است، به عبارت دیگر محوطه باستانی دوزداغی مهم‌ترین پتانسیل و شرایط بهره‌برداری اقتصادی مبتنی بر کشاورزی، دامپروری و تجارت و مبادلات فرهنگی (نمک، سنگ ابسیدین و…) با مناطق هم‌جوار را نیز به همراه داشته است.

درصد حجم پراکندگی سفالینه‌ها در سطح محوطه، نشان می‌دهد که دوره پویایی و شکوفایی این محوطه در دوران آغاز شهرنشینی بوده است. به نظر می‌رسد که در این دوران، برای اولین بار در دشت، یک مرکز با مساحت بیش از ۱۶ هکتار ایجاد شده است. وجود چنین مرکزی در دشت میان‌کوهی خوی، به احتمال زیاد در راستای تجارت فرامنطقه‌ای بوده است.

* گزارش از افراسیاب گراوند رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سلماس

مرتبط:

آشنایی با فرودگاه خوی

گشتی در بازار تاریخی خوی

چرا برای “عُرس مولانا” به خوی برویم؟