نوشته‌ها

آب‌انبار ابتکار معمار‌ی گذشتگان

ایده ذخیره آب در ذهن بشر اولیه با مشاهده گودال‌ها‌ی‌ طبیعی شکل گرفته که به وسیله آب ‌باران و سیلاب‌ها پر شده و آن را در خود نگهدار‌ی می‌کرده و بشر به‌تدریج و با توجه به نیاز از آن الگو گرفته و اقدام به ساخت بنا‌ها‌یی دست‌ساز و مشابه نمونه‌ها‌ی طبیعی کرده که با پیشرفت تمدن‌‌ها‌ی بشر‌‌ی تکامل یافته است.

آب‌انبار یکی از کهن‌تر‌ین سازه‌ها‌ی آبی و پدیده‌ها‌ی معمار‌ی ساخت دست بشر به منظور ذخیره آب بوده که قدمت آن به دوران باستان می‌رسد. در گذشته‌ها‌ی نه چندان دور اجزا‌ی معمار‌ی خانه‌ها‌ی ایرانی منطبق بر آب‌و‌هوا و شرایط‌ جغرافیایی از بخش‌ها‌ی مختلفی تشکیل شده و بنا به اقتضاعات موجود از جزییات کمتر و بیشتر‌ی بر‌خور‌دار بوده است. در واقع معمار‌ی آب‌انبار بیانگر هویت بومی مردم منطقه و همچنین به عنوان یک سازه آبی یکی از عناصر اصلی محسوب می‌شده است.

هر یک از بخش‌ها‌ی خانه‌ها‌ی ایرانی از قبیل فضای بیرونی، اندرونی، هشتی، حیاط، حوض، اتاق‌ها، مطبخ، آب‌انبار و … از ویژگی‌ها‌ی ظریف و هنر‌مندانه‌ای تشکیل شده که آب‌انبار یکی از شاخص‌تر‌ین این موارد است.

آب‌انبار در واقع حوض یا استخر سر‌پوشیده و محلی برای ذخیره و نگهدار‌ی آب‌باران و جویبار‌ها‌ی فصلی بوده که یا در محله برای استفاده عموم و یا در زیر‌زمین خانه‌ها‌ی اشخاص متمول ایجاد می‌شده است. از قدیم‌الایام تامین آب شرب مصرفی یکی از دغدغه‌های اصلی مردم بوده چرا که آب‌و‌هوا‌ی خشک، کمبود بارش، خشکسالی و … لزوم احداث سازه‌ها‌ی آبی از جمله آب‌انبار، بند، چاه و قنات را فراهم کرده است.

آب‌انبار از بخش‌ها‌ی گو‌نا‌گونی از قبیل مخزن یا خزینه همان محوطه اصلی آب‌انبارکه محل ذخیره آب بوده و در داخل زمین قرار می‌گرفته و از اشکال مختلفی بر‌خور‌دار بوده است، تشکیل می‌شود، پا‌شیر در واقع شیر بزرگی است که به مخزن متصل بوده و در طرفین آن سکویی برای نشستن وجود داشته است، سر‌در که ابتدا و ورود‌ی راه‌پله عمیق آب‌انبار بوده و تا زیر‌زمین ادامه داشته است و باد‌گیر که با گردش هوا‌ی تازه و وزش باد مطبوع موجب خنکی فضا‌ی سازه می‌شده است.

سازه‌ها‌ی آبی نظیر آب‌انبار از کهن‌تر‌ین اجزا‌ی معمار‌ی در مناطق کویر‌ی است که از قدیمی‌تر‌ین نمونه این نوع ابینه می‌توان به بنایی در نزدیکی چغازنبیل اشاره کرد. آب‌انبار از کار‌برد‌ی‌ترین اجزا در معمار‌ی ایرانی بوده و در واقع به نوعی می‌توان ایرانیان را مبتکر آن دانست.

این دست از مخازن‌آبی با نام‌ها‌ی متفاوتی همچون سرد‌ابه، برکه، منبع و… علاوه بر ویژگی‌ها‌ی کار‌برد‌ی دارا‌ی معمار‌ی شاخصی بوده‌اند. اصول مهندسی و علمی به کار رفته در نحوه اجرا و ساخت آب‌انبار، عایق‌بند‌ی، مراحل تصفیه آب و همچنین استفاده از روش‌ها‌ی گو‌نا‌گون از قبیل میکروب‌کشی و گند‌زدا‌یی به منظور سالم‌سازی آب ذخیره شده در این بنا‌ها‌ی تاریخی نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

معماری آب‌انبار به نوع معماری منطقه مورد نظر بستگی دارد

معمار‌ی آب‌انبار بسته به نوع معمار‌ی منطقه مورد‌نظر و بر‌حسب شکل ظاهر‌ی می‌توانسته مدور، پلکانی و چهار‌گوش بوده و دارا‌ی تزیینات آجر‌کار‌ی و یا ساده باشد. آب‌انبار هسته اصلی و از جمله ضروریات مهم برای ادامه زندگی در مناطق گرم‌و‌خشک بوده که عنصر اصلی حیات را در خود ذخیره کرده است.

آب‌انبار‌ها‌ی خانگی، مکعب یا مکعب‌مستطیل با سقفی مسطح بوده و از آب چاه، قنات و چشمه پر می‌شده و آب‌انبار‌ها‌ی عمومی به شکل استوانه و با سقفی گنبد‌ی ‌شکل یا کله‌قند‌ی ساخته می‌شده و از آب باران و رود‌خانه‌ها پر می‌شده است. قسمت‌ها‌ی پایین‌تر آب‌انبار آب خنک و قسمت‌ها‌ی بالا‌تر و نزدیک به پله‌ها آبی گرم داشته است.

در ساخت این بنا‌ها از دو نوع آجر  لیمویی رنگ معروف به آجر آب‌انبار‌ی برای بدنه اصلی و آجر معمولی برای پوشش بیرونی استفاده می‌شده است. ساروج به عنوان ملاط نگهدار‌نده آجر‌ها از دیگر ابداعات معماران ایرانی در دور‌ان باستان بوده است.

آب‌انبار یکی از بنا‌ها‌ی بومی و اصیل ایران است که در قالب یکی از بنا‌ها‌ی عام‌المنفعه از جایگاه و منزلت بالایی در معمار‌ی، تمدن و فرهنگ ایران‌زمین بر‌خور‌دار است. وجود آب‌انبار در معمار‌ی ایرانی با شکل ساده و کار‌برد فراوان، دسترسی به آب را در تمام طول سال امکان‌پذیر کرده است به گونه‌ای که معمار‌ی کهن این سازه‌ها همچنان نیز کار‌آمد و کار‌برد‌ی است.

مخزن آب‌انبار‌ها در فصول سرد از بارش‌ها پر می‌شده تا در فصول گرم مورد استفاده قرار بگیرد. آب‌انبار از جمله اصلی‌ترین و مهم‌ترین عواملی بوده که نقش حیاتی و کلید‌ی در ادامه زندگی بشر داشته است.

توجه به جزییات و ایجاد امکانات رفاهی مناسب برای بهره‌گیر‌ی از مواهب‌الهی از جمله شاخصه‌ها‌ی معماری ناب ایرانی است. پیشرفت قابل توجه در تکنیک‌ها‌ی ساختمانی در طول ادوار مختلف متبلور شده است.

هر چند امروزه با وجود لوله‌کشی آب شهری و همچنین به واسطه تغییر معمار‌ی و ساختار‌ی بنا‌ها‌ی امروز‌ی حضور و نقش آب‌انبار‌ها چندان به چشم نمی‌آید اما شاید باز‌نگر‌ی این سیستم شگفت‌انگیز و کار‌آمد و راه‌انداز‌ی مجدد سازه‌ها‌ی به‌جا‌مانده در مناطقی خاص علاوه‌بر صرفه‌جویی در مصرف انرژ‌ی با ایجاد فضا‌ی توریستی به جذب گردشگر کمک کند.

شاید بتوان یکی از دلایل علاقه مردم به ساخت و وقف آب‌انبار‌ها را علاوه‌بر رفع نیاز‌ها و احتیاجات، حفظ فرهنگ و آداب‌و‌رسوم گذشتگان دانست. با توجه به اهمیت آب و سازه‌ها‌ی آبی در فرهنگ و زندگی مردم گذشته، لزوم آشنایی و ارتباط نسل جدید با این بخش از معمار‌ی اصیل و بومی ایرانی حس می‌شود. به دلیل پیشرفت علم، تکنو‌لوژ‌ی و معمار‌ی، بسیار‌ی از آب‌انبار‌ها نیز جایگاه اولیه و اصلی خود را در زندگی مردم از دست داده‌ و با خطر نابود‌ی و تخریب رو‌به‌رو شده‌اند و نیاز‌مند توجه و رسیدگی جدی هستند.

منبع:میراث آریا

مرتبط:

آغاز مرمت اثر تاریخی آب‌انبار و برج‌قلعه کاخک

آب‌انبار جنک

سفری هیجان انگیز به آب انبار باسیلیکا در ترکیه

دشت سوسن _گذرگاه زیبای رود کارون

دشت سوسن یکی از جاذبه‌های طبیعی استان خوزستان است که در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان ایذه قرار دارد. این منطقه با طبیعت زیبا و منحصر به فرد خود می تواند دیدگان هر بیننده ای را محصور کند. گشت و گذار در دشت سوسن و در لب کارون که در این دشت زیر نور آفتاب میدرخشد بسیار فرحبخش و دل انگیزاست.

ایذه یکی از شهرهای دیدنی و جاذبه های گردشگری خوزستان است که بیشتر شهرتش را مدیون طبیعت زیبا و نگار کنده ‌های سنگی و صخره‌ ای است.

سوسن از بخش‌‌های شهرستان ایذه است که در ۳۵ کیلومتری شمال غربی این شهرستان قرار گرفته و از دو دهستان سوسن شرقی (با مرکزیت جنگه) و سوسن غربی (با مرکزیت ترشک) تشکیل شده است. بخش سوسن در منتهی‌ الیه شرقی استان خوزستان و در مجاورت استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته است.

دشت سوسن ایذه یکی از زیباترین مکان‌های دیدنی خوزستان است. زیبایی دریاچه، تپه ها و گلهای زیبای این دشت توصیف ناپذیر است. دشت سوسن همچون قطعه ای از بهشت است که تنها نقاش جهان می‌تواند این‌گونه نقش‌آفرینی کرده باشد.

دشت سوسن روزهای مطبوعی دارد؛ صبح های آن دل انگیز و شب هایش پر از آرامش است و دارای چشمه های گوارا است. صدای طبیعت دشت سوسن که تلفیقی است از صدای آواز پرندگان و صدای جاری بودن رودخانه است، چه خوب آهنگ خالق طبیعت در دشت سوسن، این نماد تمدن عیلامیان نواخته می‌شود.

دشت سوسن

اراضی حاصلخیز دشت سوسن

سوسن نام منطقه ای وسیع است که روستاهای زیادی در آن جای گرفته اند. دشت سوسن یکی از گذرگاه‌های رودخانه خروشان کارون است و توسط این رود به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود. زمین حاصلخیز، آب فراوان و اقلیم مناسب تمام شرایط را برای کشت و باغداری مردمان خونگرم بختیاری این دیار فراهم کرده است.

در واقع عبور رود کارون از میان دشت سوسن، موجب پیدایش اراضی حاصلخیز در این ناحیه شده است. مردم این منطقه علاوه بر دامپروری، به کشت برنج و دیگر محصولات کشاورزی اشتغال دارند.

قدمت تاریخی دشت سوسن

ایذه از شهرهای جنوب غربی ایران است که دارای پیشینه تاریخی کهن بوده که قدمت‌ آن به ۴۰۰۰ سال پیش برمی ‌گردد و از آن به عنوان پایتخت بختیار یاد می شود. وجود دو عامل زمین‌های حاصلخیز و راه‌های ارتباطی با دیگر نقاط در گذشته، عامل مهمی در پیدایش آثار و اماکن متعدد در این ناحیه بوده است که اکنون در جای جای بخش سوسن دیده می‌شود.

در این شهرستان آثار و سنگ نبشته هایی پیدا شده که دوره ی عیلامیان باز می گردد. دشت سوسن نیز علاوه بر طبیعت بسیار زیبا، دارای آثار تاریخی ارزشمندی همچون تپه‌های باستانی، پل و بَرد گوری‌ها می‌باشد.

دشت سوسن

گورستانی جالب و متفاوت

یکی از نکات جالب‌ توجه در این منطقه، گورستان ‌های قدیمی آن است. این گورستان ‌ها به نام شیر سنگی معروف شده‌ اند چرا که گذشتگان به رسم احترام شیرهای سنگی را به ‌عنوان نماد شجاعت بر مزار جنگجویان خود نصب می ‌کردند.

روستاهای قدیمی

روستاهای قدیمی متعددی در این منطقه وجود دارد که معروف‌ ترین آنها «ثریا» است. خانه‌ های ثریا با ساختاری پلکانی ساخته شده‌ اند و به همین خاطر به نام ماسوله خوزستان شهرت دارد. جالب است بدانید قدمت این بناهای تاریخی در خوزستان به هزاران سال پیش بازمی ‌گردد.

شاهراه بزرگ ساخته شده در زمان داریوش هخامنشی

راه دژ – پارت که از اصفهان به سمت غرب ایران یعنی ناحیه شوش کشیده شده و تا بین النهرین ادامه می یابد یکی از راه های کهن دشت سوسن است که در هر ۵ فرسخ این مسیر کارونسراهایی به منظور رفاه حال مسافران در قرن های گذشته ساخته شده که آثار مخروبه آن هنوز وجود دارد.

وجود نشانه ها و آثاری از یک جاده سنگفرش قدمی در دو طرف رود کارون باعث شد که لایارد جهانگرد و باستان شناس بریتانیایی در مورد این جاده نظریه ارائه دهد: که احتمالا این جاده که به اتابکی معروف بوده خیلی قبل از زمان اتابکیان ساخته شده و آثار برجا مانده از یک شاهراه بزرگ است که در زمان داریوش هخامنشی ساخته شده و پرسپولیس را به شوش وصل می کرده است.

دشت سوسن

پوشش گیاهی دشت سوسن

انار، بلوط، انجیر، گلهای شقایق و سایر گیاهان بومی از پوشش گیاهی این منطقه محسوب می‌شوند. برنج سوسن نیز در این منطقه بعمل می آید که بسیار معروف است.

سفر به دشت سوسن

به طرف ایذه که بروید در طول راه سد شهید عباس پور را می بینید. مسیر بعدی امامزاده ابراهیم است. این امامزاده پارکینگ دارد میتوانید خودروی خود را در اینجا پارک کرده با خیال راحت سوار قایق شوید و نیم ساعتی را تا دشت سوسن قایق سواری کنید. به طور معمول هر قایق ده نفر بدون بار را تا دشت سوسن حمل می برد. به زودی ارتباط تلفن  قطع میشود و وارد دنیای جدیدی خواهید شد.

از قایق میتوانید جزیره های کوچک سرسبز را تماشا کنید. گاهی دستی به آب بزنید و از خنکای آن لذت ببرید. بعد از قایق سواری به منطقه سید احمد میرسید و پس از تخلیه بارها و وسایل از قایق، میتوانید چادرها را در محیطی خیلی زیبا و سرسبز بر پا کنید و برای گشت و گذار در این بهشت کوچک برنامه ریزی کنید.

آرامش و سکوت این محیط زیبا بیش از هر چیز به دل می نشیند. تمیزی، زیبایی، طبیعت بکر، همه و همه شما را مسحور خواهد کرد. این منطقه روزهای بهاری بسیار مطبوع و شبهای خنکی دارد که کنار آتش میتوانید لحظات به یاد ماندنی را سپری کنید و از تماشای آسمان پر ستاره این دشت زیبا لذت ببرید.

دشت سوسن

جهت ماندن در این منطقه حداقل سه روز را به شما پیشنهاد می کنیم. روز اول به استراحت و گشت و گذار در اطراف و جمع آوری هیزم برای روشن کردن آتش بگذرانید. روز دوم میتوانید به صعود یکی از قله ها ی اطراف که مسير پلکانی دارد سپری کنید که از آن بالا دیدن دهانه سد و مناظر اطراف بسیار شگفت انگیز است.

روز سوم را نیز به بازدید از چشمه و پر کردن بطریهای آب معدنی اختصاص دهید. این سه روز را میتوانید با شنا، ماهیگیری و در صورت همراه داشتن قایق بادی و عبور از رود روزهای ماندگاری برای خود رقم بزنید. همچنین میتوانید برنامه ای دیگر ریخته و به روستاهای اطراف سر بزنید و یا از اماکن تاریخی معروف ایذه دیدن نمایید.

همه جای دشت سوسن دیدنی است اما دیدنی های ثریا و ده حوض بی مانند است. در ده شیخ که آخرین نقطه سوسن است پیاده شده با قایقی به آن سوی رود کارون بروید و مسیر روستاهای آن سوی دشت را در پیش بگیرید، اولین روستا ثریاست که روستایی زیبا و پلکانی است. با گذر از ثریا و یک پیاده روی سبک در جاده خاکی به ده حوض می رسید. بالاتر از ده حوض روستای دانیال و ده کهنه نیز در مسیر است.

بهترین زمان برای سفر به دشت سوسن

این دشت از ماه بهمن تا خرداد، طبیعت بسیار زیبایی دارد، به طوری که در این ایام و به خصوص ایام نوروز افراد بسیاری به این منطقه مراجعه می‌نمایند تا از زیبایی چشم‌نواز آن بهره ببرند.

مرتبط:

تالاب میانگران ایذه

دیشموک مکانی مناسب برای فصل بهار

تالاب میانگران ایذه

ایذه یکی از شهرهای بختیاری‌نشین استان خوزستان است که به همراه دِهدِز، آخرین شهرهای خوزستان پیش از ورود به استان چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شوند. این شهر دیدنی‌های تاریخی و طبیعی زیادی دارد که اگر فرصت کافی داشته باشید برای دیدن آن‌ها باید حداقل دو روز را در برنامه سفر خود پیش‌بینی کنید.

تالاب‌ میانگَران به عنوان یکی از جاذبه‌های طبیعی ایذه‌ شناخته می‌شود که در شمال شهر واقع شده است و فاصله‌ی چندانی تا شهر ندارد. از میدان جهاد ایذه تا تالاب حدود ۱۱ کیلومتر فاصله‌ است و با کمتر از ۱۵ دقیقه رانندگی می‌توان به کرانه تالاب رسید.  مسیر حرکت از جاده‌ی ایذه به دهدز است، یعنی همان جاده‌ای‌ که از محوطه‌ی تاریخی کول فرح می‌گذرد. شما می‌توانید با انتخاب این مسیر، پس از بازدید از سایت تاریخی و بسیار ارزشمند کول‌فرح راهی تالاب شوید.

مسیر دیگری که می‌توانید انتخاب کنید، جاده‌ی روستای پَرچِستان است. هر دو مسیر در نهایت به روستای فارم و بعد تالاب می‌رسند که از لحاظ زمانی تفاوت چندانی با هم ندارند. فاصله‌ی تالاب میانگران تا اهواز حدود ۲۰۰ کیلومتر است.

مساحت تالاب میانگران عدد ثابتی ندارد. چراکه آب آن از رودخانه تامین نمی‌شود و به میزان بارش و آب شدن برف روی کوه‌ها بستگی دارد. میانگین مساحت تالاب ۲۵۰۰ هکتار است.

گونه‌های جانوری متنوعی در حوالی تالاب زندگی می‌کنند که از آن جمله می‌توان به پرندگانی‌ مانند اردک نوک پهن، خوتکا، فلامینگو، تنجه یا عروس مرغابی، آنقوت، گاوچرانک، لک‌لک، حواصیل خاکستری و باکلان اشاره کرد. البته در نیمه دوم سال و با سرد شدن هوای نواحی شمالی و شروع کوچ پرندگان مهاجر، تعداد گونه‌های پرندگان تالاب افزایش پیدا می‌کند و گونه‌های نادری چون اردک مرمری، غاز پیشانی سفید کوچک و اردک سرسفید نیز در میانگران دیده می‌شوند.

پوشش گیاهی این منطقه بیشتر از نی تیره‌ی لوئی، خار شتر، شنبلیله، گرامینه، یونجه و گیاهان محلی دیگر است.

تالاب میانگران ایذه به تعدادی از جاذبه‌های تاریخی ایذه نزدیک است که بعضی از دوره‌ی ایلامی به‌جا مانده‌اند؛ مانند خونگ اژدر، کول فرح، اشکفت سلمان، قلعه کژدم و روستاهای قدیمی مانند پرچستان. بنابراین، قابلیت تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری را دارد. اکنون کنار تالاب هتل یا اقامتگاه وجود ندارد، اما می‌توانید در روستاهای اطراف اتاق اجاره کنید یا در اقامتگاه بوم گردی الیما در حاشیه تالاب بندون اقامت کنید. چند هتل و مهمانپذیر کوچک با کیفیت متوسط نیز در ایذه وجود دارند.

منبع:ویزیت ایران