حمام پهنه يکی از آثار قديمی و ارزشمند سمنان است ‌، که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اين حمام که در گوشه شمال غربی تکيه پهنه سمنان، بين مسجد جامع، مسجد امام خمينی و امامزاده يحيي قرار گرفته، در سال ۸۵۶ هجری قمری، در زمان سلطنت ابوالقاسم بابرخان، پادشاه تيموری و به دستور وزير وي، خواجه غياث‌الدين بهرام سمناني ساخته شده‌است.

این بنا با مساحت تقریبی ۱۰۰۰ متر مربع که در شمال غرب پهنه ساخته شده دارای دوردگاه ورودی زنانه و مردانه می باشد . در ورودی مردانه دارای دو صفه می باشد که از سه طرف کاشیکاریها زیبا آن را احاطه نموده است و مجموعه کاشی کاریهای سر در آن طبق آنچه در گوشه کار درج شده «عمل زین العابدین سمنانی » می باشد. سقف گرمخانه آن را گنبد زیبایی پوشانده است و نورگیرهای متعدد این محل را زیباتر نموده است. همین صحن به محل عرضه و نمایشگاه دائمی آثار باستان شناسی اختصاص دارد که از تپه حصار دامغان و خطیرکوه و تپه خندق سمنان منطقه خرند و… به دست آمده اند.

در کل، ساختمان حمام از سه قسمت تشکيل يافته است: قسمت اول رختکن يا سربينه است که به وسيلهٔ يک هشتى کوچک به قسمت دوم و سوم  يعنى گرمخانه و خزانه متصل مى ‌شود. يکى از قسمت‌ هاى جالب توجه اين حمام سردر زيبا و کاشى‌ کارى شدهٔ‌ آن است. با اين که در انجام این کاشى ‌کارى دقت کافی بعمل نیامده است، باز هم از جذابيت قابل توجهى برخوردار است. در طرفين در ورودى که از چوب با گل ميخ ‌هاى آهنى ساخته شده، دو نقش از يک افسر و فرماندهٔ قاجار با شمشير نقش بسته است.

در بالاى در ورودى،  بر هشت قطعه کاشى لاجوردى اشعارى به خط نستعليق خوانا و استادانه نوشته شده است. اين اشعار توسط مرحوم اسدا… منتخب‌السادات، پدر استاد حبيب يغمايى سروده شده است.

در سال ۱۳۱۲ هجري قمري در زمان سلطنت مظفرالدين شاه و به دستور حاج ملا علي حكيم الهي دانشمند معروف، نسبت به تعمير و تجديد بناي این حمام اقدام شد. اين حمام به علت کم توجهى در زمان سلطنت ناصرالدين‌شاه قاجار، ويران و کتيبهٔ آن ربوده شد.

bty

هم اکنون اين حمام از موقوفات مسجد جامع بوده و سازمان ميراث فرهنگي استان در سال ۱۳۷۳ پس از باز سازي آن را به عنوان موزه مردم شناسي بازگشايي كرد.  موزه گرمابه پهنه علاوه بر اينكه محلي براي نمايش آثار تاريخي است، داراي بخش هاي ديدني از جمله هشتي ورودي، سربينه(رختكن)، گرمخانه و خزانه هاي آب سرد و گرم است.

اثری جالب توجه در حمام پهنه
در حمام پهنه استخوان ‌هاي مادر و فرزندي كه در شكم دارد،  به خوبي معلوم هستند . این اثر متعلق به ۴۵۰۰ سال قبل است. اين استخوان ‌ها در موزه سمنان (حمام پهنه) نگهداري مي‌ شوند و جالب‌ ترين شيء موزه به حساب مي ‌آيند.

مرتبط:

گردشگری آب در دو سد استان سمنان

میراث هزاره‌ها در شهر سمنان

تکیه ناسار سمنان

به دلیل قرارکیری سمنان در کنار یکی از شاهراه های اصلی ایران (مسیر ری – مشهد) کاروانسراهای متعددی در این استان به چشم می خورد. مجموعه کاروانسرای میاندشت در شهرستان میامی نیز یکی از این آثار تاریخی است که اکنون کاربری گذشته ی خود را باز پس گرفته و به مرکزی اقامتی تبدیل شده است.

کاروانسرای میاندشت با قدمتی ۴۰۰ ساله بعنوان بزرگ ترین مجموعه کاروانسرای ایران، در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شهرستان شاهرود قرار دارد.

مجموعه کاروانسراهای میاندشت از سه کاروانسرای متصل به هم تشکیل شده است. یکی از این سه کاروانسرا در دوران شاه عباس اول ساخته شده و دو کاروانسرای دیگر در دوران قاجار احداث شده است که در آن زمان پذیرای ۲ هزار مسافر بوده است.

این مجموعه دارای ۳ آب انبار، حمام، چاپارخانه و تلگراف خانه بوده که در مجاورت قلعه قدیمی میاندشت شکل گرفته و هم اکنون بقایایی از برج و بارو و دیوارهای داخلی آن بر جای مانده است.

کاروانسرای میاندشت در گذشته رونق بسیاری را به چشم دیده است و عبور جاده ابریشم از کنار آن، این رونق را در گذشته تضمین می‌کرده است اما با این که در دوران قاجار، جاده ابریشم اهمیت سابق را نداشت،  افزایش تعداد مسافران و زائران مشهد باعث شد که دولت قاجار کاروانسرای میاندشت را گسترش دهد. در ابتدا کاروانسرای دوران قاجار در سمت شرق کاروانسرای صفوی ساخته شد. اما پس از مدت کوتاهی فضای بین این دو کاروانسرا نیز خود به یک کاروانسرای بزرگ دیگری تبدیل شد.

کاروانسرای میاندشت در طول تاریخ میزبان افراد مشهور و سرشناس بزرگی بوده است بوده است که در سفرنامه هایشان به این موضوع اشاره کرده اند. هنری رنه دالمانی، تاریخ‌ نگار و هنرشناس فرانسوی، نیز در این کاروانسرا اقامت داشته و آن را بزرگ ‌ترین کاروانسرای مسیر تهران به مشهد معرفی کرده و نوشته است : در این کاروانسرا، مانند شهر، دکان های قصابی، نانوایی و سراجی وجود دارد. مؤلف کتاب مطلع الشمس در توصیف این سه کاروانسرا چنین می نویسد: در این مجموعه و بیرون آن، بیست هزار نفر می توانند اقامت کنند که البته به نظر اغراق‌آمیز می ‌آید.

کاروانسرای قاجاری در شرق مجموعه واقع شده و چهار ایوانی و  دارای شاه نشین و سردر ورودی است و  در وسط این کاروانسرا بارانداز قرار دارد که برای نمایش، فروش کالا و تخلیه بار مورد استفاده قرار می گرفته است.

کاروانسرای میانی رابط بین کاروانسرای صفوی و قاجاری ست که در پیرامون آن، رواق ها، حجره ها و ایوان قرار گرفته  از آجرکاری متنوع برای پوشش طاق ها استفاده شده است.

امروزه با فراهم کردن تمامی امکانات رفاهی برای مسافران و دارا بودن ۱۵ اتاق ۲ تخته، حداکثر ظرفیت پذیرش ۲۰۰ گردشگر را دارد. لازم به ذکر است در اتاق ها علاوه بر تخت، سرویس کف خواب نیز برای ۳ نفر وجود دارد. سرویس بهداشتی در اتاق های این کاروانسرا به منظور حفظ معماری سنتی تعبیه نشده و توالت و حمام بصورت عمومی و در زیر زمین مجموعه قرار دارد.

کاروانسرای میاندشت در میانه‌ی راه تهران به مشهد واقع شده است و می‌تواند گزینه خوبی برای استراحت مسافران در این مسیر طولانی باشد. فاصله این مجموعه تاریخی از شهر مشهد نیز حدود چهارصد کیلومتر است. علاوه بر لذت بردن از  بازدید قسمت های مختلف کاروانسرا  در طول روز ، در شب نیز می‌ توانید تجربه ی بی نظیری را تجربه کنید، لذت دیدن آسمانی پرستاره در میان کویر.

مرتبط:

آشنایی با دروازه ارگ سمنان

عمارت باغ امیر سمنان

جادوی زمین و آسمان در اوپرت سمنان

سمنان همان قدر که طبیعت کویری، جلگه ای اش می تواند جذاب باشد، بناهای تاریخی زیبایی هم دارد که در سفر به این استان می توانید از آنها دیدن کنید. برج چهل دختران یکی از همین بناها است.

این بنا به صورت برج هشت ضلعی که هر ضلع آن در خارج ۴/۵ و در داخل ۲/۸۰ متر است، ارتفاع برج در بعضی قسمت ها ۱۰ متر و در قسمت های نسبتاً سالم دیگر به ۱۲ متر می رسد. ضخامت دیوار تقریبا ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر است. هم اکنون برج مذکور به دلیل توسعه شهری و احداث مدرسه، داخل حیاط مدرسه قرار گرفته و کماکان ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است.

در بیرون این برج کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد که خواندن آن بسیار مشکل است. فقط «امر ببناء هذا لقبة الامیر الجلیل ابوشجاع» و در آخر کتیبه «ثلثمائه» از آن خوانده می‌شود و معلوم می‌شود که از بناهای قرن چهارم هجری است.

وسط برج، قبر ساده‌ای است که از گچ که صاحب آن معلوم نیست و از قرائن چنان بر می‌آید که تا چندی قبل سطح داخلی برج مرتفع‌تر از زمان کنونی بوده‌است زیرا با اندکی دقت، قسمتی را که در زیر خاک بوده و بعداً خاک برداری شده‌است می‌توان تشخیص داد.

چرا چهل دختر؟

در فرهنگ ایرانی «چهل» عددی مقدس است و «دختر» هم به عنوان نمادی از زنانگی، باروری و حیات مطرح می‌شود. در نقاط مختلف ایران مکان‌هایی چون برج‌ها، کوه‌ها، تپه‌ها و آرامگاه‌هایی با نام چهل دختر یا چهل دختران وجود دارد.

علت این نامگذاری نیز جنگ‌ها و یورش‌های مختلف اقوام دیگر به فلات ایران بوده است. در بیشتر این مکان‌ها افسانه‌ها و روایت‌هایی از پنهان شدن و غیب شدن زن‌ها در این مکان‌ها از دست متجاوزان و مهاجمان وجود دارد. بیشتر این روایات نیز یا به دختران خاندان سلطنتی ساسانیان برمی‌گردد یا به دوران حمله مغول‌ها و افغان‌ها، اما روایت برج چهل‌دختران سمنان کاملا متفاوت است و در آن سکونت زنان و نه غیبتشان مطرح می‌شود.

برج چهل دختران سمنان در اواسط خیابان حکیم الهی، بین دو محله کوشمغان و زاوغان قرار گرفته است. قدمت این بنا به پیش از اسلام و دوره ساسانیان برمی‌گردد. این سازه قدیمی و نیمه مخروبه به صورت برج هشت ضلعی است. درخصوص این برج دو روایت وجود دارد. روایت نخست این گونه است که چهل دختر که برای خدمت در آتشکده انتخاب شده بودند در این برج زندگی می‌کردند. همین است که نام این برج به نام تعداد آنهاست.

اما روایت دوم به این گونه است که چهل دختر که دست از تعلقات دنیوی کشیده و تارک‌دنیا شده بودند، این برج را با گل و خشت ساخته‌ و به عنوان محل زندگی برگزیده‌اند. جدا از درستی هر کدام از این داستان‌ها، امروزه بنای چهل دختران سمنان به مکانی برای گشایش بخت بدل شده است.

سقف برج و خانه بخت

طبق اعتقادات مردم محلی، دختران دم بخت به داخل این برج رفته و سه تا هفت سنگ به سقف برج پرتاب می‌کنند؛ اگر این سنگ‌ها به بیرون برود دختر می‌داند که در آن سال به خانه بخت خواهد رفت در غیر این صورت باید هنوز صبر کند. درستی یا نادرستی این حکایت‌ها موضوع این نوشته نیست، برخی از این روایت‌ها گاه می‌تواند لذت تماشای این جاذبه‌های گردشگری را صدچندان کند.

عمارت باغ امیر سمنان یکی از بناهای زیبا و دیدنی شهرسمنان است که قدمت آن به اواخر حکومت قاجاریه بر می‌گردد. عمارت باغ امیر سمنان بین سالهای ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۵ توسط استاد معمار باشی و به دستور و هزینه صاحب بناحاج میرزا آقا فامیلی احداث شده است. علت نام گذاری بنا به عمارت باغ امیر، همجواری آن با باغ بزرگ امیر اعظم بوده است. امیر اعظم مشهور ترین حاکم ایالت قومس (استان سمنان فعلی) بوده است که در سال ۱۲۹۵ هـ . ش، به ضرب گلوله کشته شد.

عمارت باغ امیر سمنان که به تبعيت از معماری صفوی ساخته شده است در متراژی به وسعت سه هزار متر مربع قرار دارد، که دارای دو باغ و دو منزل مسکونی بوده و از لحاظ فرهنگی به سه دسته فضا : شامل فضاهای عمومی، خصوصی و نیمه خصوصی تقسیم می‌شود . بنای فوق که خانه یکی از بزرگان و تجار سمنان بنام حاج میرزا آقا فامیلی بوده است به تملک شهرداری در آمده و آقای محمد عزیزالدین به عنوان سرمایه گذار در این پروژه با شهرداری سمنان مشارکت نموده است.

خانه سمنان داراي ۱۰ بخش است. بخش های خانه امیر سمناان شامل بخش‌هاي چاپ، راديو، تلفن و مخابرات، آب، اتاق نشیمن، اسناد، سینما و عکس، موسیقی، مطبخ و … است. مجتمع تاریخی، فرهنگی، گردشگری باغ امیر به دو فاز تقسیم می شود: فاز اول آن موزه می باشد که شامل بخش های چاپ، رادیو، تلفن و مخابرات، اسناد، موسیقی، عکس و سینما بوده که در تاریخ ۲۷ /۱۲/ ۹۴ با حضور مسئولین شهر به بهره برداری رسیده است و فاز دوم آن سفره خانه سنتی می باشد که در آینده نزدیک به بهره برداری خواهد رسید..

در موزه مجتمع باغ امیر سمنان در بخش تلفن و مخابرات بيش از ۳۵ دستگاه تلفن با برند مختلف اعم از دستگاه مورس، تلفن‌های هندلی و تلفن‌های قدیمی، تلفن صحرایی و جنگی که در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می‌گرفته و اولین دستگاه تلفکس که در سمنان موجود بوده به نمايش گذاشته شده است.

در خانه سمنان بزرگترین سند و وقفنامه آب سمنان به طول شش متر، شیرهای آب قدیمی و ساعت آبی، بالغ بر ۱۰۰ سند قدیمی از اواخر قاجاریه تا دوره معاصر از جمله کوپن آذوقه مربوط به جنگ جهانی اول و دوم، اولین قرارداد تجاری سمنان با دولت روسیه، برگه تعرفه انتخابات مجلس سنا و شورای ملی مربوط به سال ۱۳۳۱ و….. قرار دارد.

بازدیدکنندگان از خانه – موزه امیر سمنان با مجموعه‌هایی چون مجموعه ابزار سلمانی، خطاطی و دستگاه بستنی ساز مربوط به یک قرن پیش، ساعت ورود و خروج مربوط به ۸۰ سال قبل، ساعت سال کوک و اشیا و ابزارهایی که از تجاوز ارتش سرخ در سمنان حد فاصل سال هایی ۱۳۲۰ تا ۲۶ باقی مانده است، آشنا مي‌شوند.

این بنا در سال ۱۳۸۰ به مالکیت شهرداری سمنان در آمد و تا حدي مورد مرمت قرار گرفت و در سال ۹۱ به بخش خصوصي براي تبديل به خانه سمنان واگذار شد و تحت نظارت اداره كل ميراث فرهنگي استان سمنان تبديل به مجتمع تاریخی، فرهنگی، گردشگری شد. خانه سمنان در ۲۷ اسفند ماه با حضور جمعي از مسئولان و علاقمندان به فرهنگ و تاريخ استان سمنان افتتاح شد.