روزهای مشابهی در تقویم به نام شهرهای مختلف ایران مانند روز شیراز و روز اصفهان به ثبت رسیده است، اما به نظر می‌رسد، روز مراغه غریب‌ترینشان باشد، چرا که شعله‌ی بیجان شمع آیین‌ها و سنت‌های روز مراغه-شهری به قدمت ستارگان و فسیل‌ها و دایناسورها- نیاز به آتشی برافروزنده برای جان گرفتن این روز دارد.
قدمت تمدن در شهرستان مراغه به ۳۰۰۰ سال قبل بازمی‌گردد و این باغ شهر به دلیل وجود آثار معماری و بناهای متعدد مربوط به دوره حکومتی اول ماناها، اشکانیان، ساسانی، دوره اسلامی و سلجوقی یک روز از تقویم ایران را به نام خودش، اختصاص داده است.
مراغه یا به زبان قدیم‌تر ماراویا، اولین پایتخت کشور در دوره ایلخانیان بوده و دارای قدیمی‌ترین آثار باستانی است، تمدن در این شهر از آغاز حکومت ایران تداوم یافته و سابقه حیات در این شهر به ۱۰ میلیون سال قبل بازمی‌گردد. محوطه پارینه سنگی روستای ورجوی مراغه با تاریخ ۱۵۰ هزار ساله و منطقه فسیلی این شهر یا به تعبیر فسیل شناسان، بهشت فسیلی ایران از جمله آثار ارزشمند تاریخی مراغه به شمار می‌آیند.
رصد خانه مراغه ارزشمندترین اثر علمی در این شهرستان بوده و مساجد چوبی و معماری شاخص چوبی مختص مراغه بوده و معماری و نقاشی بر روی چوب از این شهر به اصفهان و قزوین راه پیدا کرده است؛ معبد مهر ورجوی، گویجه قلعه به عنوان قلعه‌ای مطالعاتی و گنبد سرخ و گنبدهای کبود و غفاریه و برج مدور از آثار شاخص فرهنگی شهر مراغه به شمار می‌آیند.
علاوه بر پیشینه‌ی غنی تاریخی، فرهنگ هم در مراغه حرف زیادی برای گفتن دارد و می‌توان مراغه را شهر موسیقی‌دان‌ها و هنرمندان هم نامید؛ عبدالقادر مراغه‌ای به عنوان معلم ثالث موسیقی از مشاهیر این شهر بوده و در هر دوره از تاریخ، چهره شاخص موسیقی را در مراغه داشته‌ایم؛ مجد الدین جیلی مراغه‌ای و اوحدی مراغه‌ای هم از مشاهیر حوزه عرفان، حکمت و ادبیات و فلسفه مراغه به شمار می‌آیند.
۵۰۰ هکتار از شهرستان مراغه، باغی بوده و ۱۶ اردیبهشت ماه به عنوان “روز مراغه” تعیین شده است، تاسیس رصدخانه مراغه توسط خواجه نصیرالدین طوسی، سابقه تاریخی این شهر و تعدد هنرمندان، دانشمندان و صاحب نظران در این شهر و تاثیرگذاری‌شان بر حوزه‌های علمی و فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی از جمله علل وجه تسمیه این روز به شمار می‌آیند.
علاوه بر تاسیس رصدخانه مراغه در دوره ایلخانیان، کتابخانهای نیز با حضور دانشمندان و علما در حوزه‌های مختلف نیز در این شهر تاسیس شده بود که تعداد کتاب‌های آن که همگی دست نویس و خطی بودند به ۴۰۰ هزار جلد می‌رسید.
دانشمندان مراغه‌ای با تأثیرگذاری بر دانشمندان و علمای سایر خطه‌ها مانند تاجیکستان، گرجستان و ارمنستان که آن زمان جزو اقلیم ایران بودند، همگی سبک خاصی در بحث علوم هنر و ادبیات ایجاد کردند و این مکتب به نام مکتب مراغه شناخته شد.
در ادامه به آشنایی بیشتر با دو مورد از مهم‌ترین آثار تاریخی مراغه می‌پردازیم:
مجموعه افلاک نما و رصد خانه شهرستان مراغه دارای بزرگترین و پیشرفته ترین رصد خانه جهان تا قبل از دوره اختراع تلسکوپ بوده است، اهمیت این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی به قدری زیاد است که مسئولین و دست اندرکاران امر، برگزاری ده‌ها همایش و کنفرانس و هم اندیشی نیز برای بررسی و تحلیل این عظمت تاریخی کافی نمی دانند و رصدخانه مراغه نیازمند شناخت دقیق و علمی است.
نام مراغه همیشه با نام یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه نصیرطوسی همراه است، رصد خانه‌ای که در زمان پایتختی مراغه توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است.
بر اساس منابع تاریخی، این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی مانده است، درسال۶۵۷ به دستور هلاکو و همت خواجه نصیرالدین طوسی بنا شده است و درساختمان و تشکیل آن شخصیت‌هایی چون علامه قطب‌الدین فخرالدین مراغی، محی‌الدین مغربی، علی بن محمود نجم‌الدین‌الاسـطرلابی و دیگر بزرگان آن روزگار شرکت داشته‌اند.
بنای رصـدخانه، ۱۵سال به طول انجامیده است و در این مدت به امر هلاکو کتاب‌ها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسیاری در آن جمع شد.
به گواهی تاریخ این مجموعه تا سال ۷۰۳ هجری یعنی تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به کار و آباد بوده ولی پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغییر پایتخت و بی‌توجهی حکام رو به ویرانی رفت و درحال حاضر آثاری از بناهای متعلقه آن باقی مانده است.
اهمیت رصد خانه مراغه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی بلکه به خاطر علم و دانشی است که در آن گرد هم آمده بود و سالها بر جهان تاثیر گذاشت چنانکه این رصد خانه کتابخانهای با ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های ذات الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زیج ایلخانی که شهرت جهانی دارد و بسیاری آثار و اشیای دیگر را شامل می‌شده است.
رصدخانه مراغه ۱۶۷ سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آبادانی یکی از معتبرترین رصدخانه‌های جهان بوده است.
کارشناسانی در آن زمان به فرمان قوبیلای قاآن امپراطورچین و برادر هلاکو خان برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه‌ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند؛ علاوه بر رصدخانه چین، رصدخانه‌های سمرقند، استانبول و هند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده‌اند. رصد خانه مراغه با شماره ۱۶۷۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
فسیل‌های منطقه فسیلی مراغه قدمت هفت میلیون ساله این منطقه را به عنوان نخستین اثر ملی، طبیعی و فسیلی ایران بازگو می‌کنند.
منطقه فسیلی مراغه
در آخرین مطالعات صورت گرفته فسیل‌های اجداد ماموت، زرافه و آهو در این منطقه کشف شده‌است.
لایه‌های فسیلی موجود در مراغه مربوط به اواخر دوران نوزیستی زمین‌شناسی یعنی چهار تا هفت میلیون سال قبل هستند که با انجام کاوش‌های علمی می‌توان اطلاعات بسیار دقیقی را از زندگی جانوران غول‌پیکر در این منطقه به دست آورد. منطقه فسیلی مراغه به دلیل دارا بودن فسیل ماستادون و ماموت‌ها (سنگواره‌های پیش از تاریخ) دارای شهرت جهانی بوده و هم اکنون مورد حفاظت ویژه سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
منطقه فسیلی مراغه به عنوان نخستین اثر ملی، طبیعی و فسیلی ایران از بالاترین رده‌های حفاظتی سازمان محیط زیست است. در حدود یک قرن پیش استخوان‌های منطقه فسیلی مراغه را به بقایای آدم‌های قوی‌هیکل، آدم‌های شاخدار، اسب شاخدار و دیو نسبت می‌دادند.
مطالعات انجام شده طی یک قرن اخیر توسط حفاران و مکتشفان داخلی و خارجی نشان داد که در این منطقه فسیل‌های مهره داران نیز وجود دارد.
«بهشت فسیلی مراغه» عنوانی است که از سوی فسیل‌شناسان به این منطقه داده شده‌است. فسیل‌های مهره‌دار مراغه از مدت‌ها پیش نظر زمین شناسان را به خود جلب کرده و از همین رو محققان زیادی از روسیه، آمریکا، فرانسه و ژاپن در این ناحیه کار کرده‌اند، به گونه‌ای که بخشی از نمونه‌های فسیلی در موزه‌های تاریخ طبیعی وین، پاریس، لندن و لس‌آنجلس در معرض نمایش قرار دارند.
سازمان محیط زیست نیز نظر به اهمیت این منطقه برنامه‌هایی چون ادامه مطالعات جامع دیرین‌شناسی، شروع عملیات اجرایی و ساختمانی مرکز تحقیقات و موزه فسیل‌شناسی و ایجاد اولین موزه صحرایی (field museum) را آغاز کرده‌است.
نماینده موزه تاریخ طبیعی تهران در مراغه می‌گوید: با توجه به اهمیت این منطقه در فسیل شناسی در نظر داریم تا در قالب یک طرح بزرگ، ژئوتوریسم این منطقه را احیا کنیم، به ویژه در غارهایی چون غار کبوتر که از اعجوبه‌های آفرینش محسوب می‌شوند.
منطقه فسیلی مراغه به عنوان اولین اثر ملی- طبیعی فسیلی به مساحت ۱۰۲۶ هکتار ثبت شده و بالاترین رده حفاظتی را اخذ کرده است.
در خصوص نگهداری این آثار، اولین موزه دیرینه‌شناسی و سنگواره ایران به مساحت ۵۰۰۰ متر مربع در مراغه احداث می‌شود تا آثار مکشوفه در آن نگهداری شوند.
بر اساس این گزارش؛ باغ شهر کهن مراغه منتظر ارج و قربی برابر با روزهایی به نام دیگر شهرهای کشورمان است تا ظرفیت‌های این شهر آن گونه که باید به جهانیان شناسانده شود.
منبع:ایسنا
مرتبط:
گنبد غفاریه در مراغه
گنبد سرخ مراغه
رصد خانه مراغه _بزرگترین رصدخانه جهان
