نوشته‌ها

مرنجاب ، کویری که شهاب بارانش دیدنی است

کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل در استان پهناور اصفهان واقع شده است که گونه های جانوری و پوشش گیاهی این منطقه و شرایط مناسبی که برای هر گردشگری دارد این کویر را به یکی از بهترین نقاط برای سفرهای بیابانی تبدیل کرده است.

شگفت انگیزترین نقاط کویری ایران کویر مرنجاب نام دارد وجود جنگل های تاق و تپه های شنی با ارتفاع جلوه خاص دیدنی به این کویر بخشیده است که مطمئنا هر دیده ای را متحیر می کند. تنوع جاذبه های گردشگری ، امنیت ، تنوع گونه های جانوری ، پوشش گیاهی این منطقه و شرایط مناسبی که برای هر گردشگری دارد ، سبب می شود گردشگران زیادی جذب این منطه کویری زیبا شوند. در ادامه این بخش به معرفی جاذبه های گردشگری کویر مرنجاب می پردازیم.

کویر مرنجاب
موقعیت جغرافیایی کویر مرنجاب

محل قرار گیری کویر مرنجاب آران و بیدگل در استان اصفهان و شمال شهرستان آران و بیدگل می باشد این کویر از شرق به کویر بندر ریگ و پارک ملی کویر و از غرب به کویر مسیله به دریاچه های نمک حوض سلطان و حوض مره و از شمال به دریاچه نمک آران و بیدگل و در نهایت از جنوب به شهرستان آران و بیدگل محدود می شود.این کویر حدود ۸۵۰ متر از سطح آب های آزاد ارتفاع دارد و بلندترین آن تقریبا ۸۸۰ متر بالاتر از سطح دریای آزاد میباشد.

مرنجاب

پوشش گیاهی و جانوری کویر مرنجاب

کویر مرنجاب از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است و پوشش گیاهی این منطقه شامل گیاهان شور پسند از جمله درختهای گز و تاق و بوته های قیچ با درخت های گز است.

به علت وجود آب و غذای فراوان زیاد پوشش جانوری در این منطقه بسیار غنی است و حیواناتی همچون گربه شنی ، شغال ، عقاب ، مار ، روباه شنی ، گرگ ، کفتار ، عقرب ، آفتاب پرست ، تیهو ، انواع مارمولک و شاهین در آنجا یافت می شوند. در این منطقه یک جفت یوزپلنگ در سال اخیر دیده شده به نقل از ساکنان محلی این منطقه هم اکنون ۲۱ قلاده یوزپلنگ در آنجا وجود دارد.

کاروانسرای و قلعه مرنجاب

کاروانسرای مرنجاب در قلب کویر قرار دارد و موقعیت جغرافیایی آن ’۷و °۳۴ عرض جغرافیایی و ’۴۸و °۵۱ طول جغرافیایی و در حاشیه جنوبی دریاچه قم ۸۱۰ متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد. شاه عباس اسم کویر مرنجاب را انتخاب کرد البته خودش هم خبر نداشت که قرار است روزی برای این کویر بی سر و ته مرنجاب قلعه درست کند چرا که او در هر شهری و مسیری اقدام به ساخت کاروانسرا می کرد.

در مسیر راه ابریشم قلعه وجود دارد که کاروانسرایی برای کاروان هایی است که برای سفر به خراسان ،ری ، اصفهان و بلعکس از این مسیر عبور می کردند.

علت ساخت این کاروانسرا و قلعه در کنار دریاچه نمک بدین گونه بوده و روایت شده که:

به علت اینکه دشمنان به خاطر وجود گستره کویر و دریاچه نمک از این طرف به پایتخت نمی توانستند حمله کنند بنابر این شاه عباس تاسیسات دفاعی در این منطقه تبیین نکرده بود. تا اینکه حمله افغان ها و ازبک ها از طریق دریاچه نمک به کاشان منجر شد شاه عباس در سال ۱۰۱۲ قمری به سرعت به فکر ایجاد پایگاه نظامی در این منطقه باشد و جلوی دشمن در آید ، آن هم در مسیری که جاده ی ابریشم نام داشت و بین اروپا و چین تردد می شد.

در قسمت بالای کاروانسرا که به شکل سنگرهای دیده بانی ساخته شده بود همیشه و در همه حال ۵۰۰ پاسدار مسلح داخل قلعه حاضر بودند و امنیت عبور کالا از اروپا به چین و بلعکس را در این منطقه فراهم می کردند.

کنار کاروانسرا حوضچه ی آبی به مساحت ۴۵ در ۱۵ متر وجود دارد که با درختان بید و کوره گز احاطه شده است. برکه ی بزرگی که توسط قنات کنار کاروانسرا به وجود آمده است آب شیرینی دارد .منبع تامین آب برکه از دو چشمه آب شیرین و آب شور است و این دو چشمه با هم به سطح زمین می رسند که وجود چشمه آب شیرین در کویری پر از نمک منجر به حیرت و تعجب اکثر زمین شناسان شده است.

در شمال حوضچه ۲ تنور قدیمی برای پخت نان است. محوطه ی آبگیر برای برپایی چادر، آجر فرش شده است.

مرنجاب

نقاط دیدنی و جاذبه های کویر مرنجاب

تپه های شنی کویر مرنجاب :

همانطور که پیش از این در نمناک اشاره شد یکی از زیباترین نقاط کویری ایران کویر مرنجاب است که با جنگل های تاق به تپه های شنی بلند زیبایی اش دوچندان به چشم می آید. تپه های شنی بلند و درختان تاقِ پایین این تپه ها جلوه زیبایی به این منطقه بخشیده است که تا مانی که بر روی آن ها گام بر نداشته اید، نمی توانید درک کنید.

دریاچه نمک کویر مرنجاب:

دریاچه نمک آران و بیدگل از نقاط زیبا و توریستی دیگر این منطقه به شمار می آید . دریاچه در اکثر روزهای سال خشک و پوشیده از رسوبات نمک است و در روزهایی که بارندگی زیاد است ، ارتفاع آب دریاچه به حدود ۲ سانتی متر می رسد که پس از تابش خورشید به سرعت تبخیر می شود. رسوبات نمکی با هر بار بارش و تبخیر آب در این دریاچه، کرت بندی های زیبایی را به شکل چند ضلعی تشکیل می دهند که بسیار چشم نواز است . عمق نمک این دریاچه بین ۵ تا ۵۴ متر می باشد.

جزیره سرگردان کویر مرنجاب :

کوه کم ارتفاعی در شمال شرقی دریاچه ی نمک وجود دارد که با قشر سفید نمکی احاطه شده است به این کوه، جزیره ی سرگردان می گویند. علت نام گذاری جزیره سرگردان این بوده که از دید پیشینیان این جزیره دائماَ در حال حرکت بوده است و از جایی به جای دیگر نقل مکان می کند اما امروزه دریافته اند که محو شدن دو انتهای خط افق به دلیل گرمای شدید منطقه و در نتیجه خطای دید و شکست نور است منجر به نمایشی از سرگردانی این جزیره است.

این جزیره که بلندترین نقطه ی آن ۸۰۸ متر بالاتر از سطح دریای آزاد است، از سنگ های متخلخل آتشفشانی تشکیل شده است.دیدن دریاچه نمک از بلندای این جزیره گردشگران بسیاری را به سمت خود می کشد.

چاه تاریخی دستکن:

در قسمت شرق کویر محلی برای آب خوردن شتر های کاروانسرا وجود داشت که چاه تاریخی دستکن نام دارد.

مرنجاب

راه های ورود به منطقه کویر مرنجاب

مسیر اول: ابتدا مسیر شهر آران و بیدگل را بطرف پادگان ارتش سپری کرده و سپس جاده خاکی مرنجاب را عبور کرده و با طی کردن مسافتی تقریبا ۴۵ کیلومتری به مرنجاب می رسید.

مسیر دوم:مسیر دوم مسیر پارک ملی کویر که از پیشوا شروع شده است می باشد و بعد مبارکیه (۱۵ ک. م) – قصر بهرام (۶۰ ک. م) – کاروانسرای سفیدآب (۸۰ ک. م) – و سپس مرنجاب (۵۰۰ ک. م) می باشد. لازم به ذکر است برای تردد در این جاده تا سفیدآب نیاز باید مجوز از سازمان حفاظت از محیط زیست استان سمنان داشته باشید.

مسیر سوم:مسیر آران و بیدگل به ابوزیدآباد و بعد کاروانسرای سفیدآب و مرنجاب می باشد.

مرتبط:

۱۰ منطقه ی زیبای کویر ایران

کاروانسرای مرنجاب _پناهگاه کویرنوردان

سال ۱۰۱۲ هجری قمری (۶۳۲ هجری خورشیدی) بود که کلنگ کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب زده شد. شاه عباس در راستای سلسله کاروانسراسازی‌هایی که در مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد می‌ساخت، دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای، کنار چشمه و قنات آب شیرین و جنوب دریاچه‌ی نمک صادر کرد. بنابراین آقاخضر نهاوندی، که در آن زمان حاکم کاشان بود، همت کرد و کاروانسرای آجری مرنجاب را برپا کرد. کاروانسرا هم نقش استراحتگاه را داشت و هم نقش پاسداری از راه پر رفت و آمدی که اصفهان پایتخت را به مشهد مقدس وصل می‌کرد.اسکندر بیک منشی نیز در کتاب عالم‌آرای عباسی از کاروانسرای مرنجاب به عنوان کاروانسرایی معتبر در کنار جاده‌ای که شاه‌ عباس در وسط کویر نمک احداث کرده نام برده است.

پایه‌های ساختمان از سنگ و ملاط و در داخل آن حیاطی به ابعاد ۳۰ در ۲۰ متر است که دورادور آن ۲۹ اتاق در آورده‌اند که با چند پله از کف حیاط به آن می‌رسند. در پشت اتاق‌ها هم سرسرای بزرگی برای اصطبل پیش‌بینی شده بود.

کاروانسرا به شکل قلعه‌ای مربع‌شکل به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع است که شش برج در دیوارهای آن تعبیه شده است.

نقشه‌ی بنا از بسیاری جهات شبیه به ساختمان‌های قصر بهرام و عین‌الرشید سیاه‌کوه است و پیدا است که اقامتگاهی برای قوافل بوده. ولی بنای مرنجاب جدیدتر از بناهای ذکر شده است و پیشینه‌ی پیشاصفوی ندارد.

کاروانسرای مرنجاب در بند ریگ، یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین ریگزارهای ایران، واقع شده است. این منطقه در گذشته گذرگاه رودخانه‌ها و آبراهه‌های دائمی و فصلی پرآبی بوده و حتی در بهار به دلیل عبور جریان‌های سیلابی پرآب بسیار خطرناک بوده است.

اکنون دیگر خبری از آن سیلاب‌ها نیست و بند ریگ در بهار با پوشش گیاهی زیبا می‌شود و زمانی که بر اثر وزش باد تپه‌های ماسه‌ای به حرکت درمی‌آید منظره‌ی بدیعی ایجاد می‌کند.

خود ساختمان کاروانسرای مرنجاب هم از روی تپه‌های ماسه‌ای، همچون تابلوی نقاشی‌شده‌ی بسیار زیبایی، بین دریاچه و رشته تپه‌های ماسه‌ای جلب توجه می‌کند.

از این رو عجیب نیست که عکاسان طبیعت حسابی در اینجا سیر می‌کنند یا فیلمسازان برای فضاسازی حوادث تاریخی و بیابان‌های کشورهای عربی و صحرای آفریقا سر از اینجا در می‌آورند.

مسیری که از آران و بیدگل به مرنجاب می‌رود یکی از مسیرهای قدیمی اصفهان به کاشان، یزد، مشهد و تهران و مسیر گذر بسیاری از جهانگردان کویر بوده است. این مسیر با مسیر اصلی ورامین-اردستان تلاقی می‌کرد و در شمال به سیر اصلی جاده‌ی سنگفرش صفوی متصل می‌شد.

کاروانسرای مرنجاب

روشن نیست که کاروانسرا تا چه زمانی کاربری خود را حفظ کرده اما می‌توان حدس زد که در زمان حکومت پهلوی‌ها، که جاده‌ی تهران-قم کشیده شد، دیگر از رونق افتاده باشد؛ شاهدش خاطرات آلفونس گابریل (۱۸۹۴ – ۱۹۷۵) اتریشی است که به اینجا آمده است. او پس از توصیف شنزارها و طوفان‌های شن می‌نویسد: «… قبل از تاریک شدن هوا، پس از راهپیمایی طولانی و مرارت‌بار به بقایای کاروانسرای قدیمی مرنجاب رسیدیم. جایی که در برابر فشارهای شدید باد در امان بودیم… ویرانه‌های کاروانسرای مرنجاب روی تپه‌ای قرار گرفته بود …».

در سال‌های قبل از انقلاب، دانشگاه تهران با همکاری سازمان میراث فرهنگی کاشان یک بار در مرنجاب به منظور ایجاد و راه‌اندازی یک ایستگاه تحقیقات مناطق کویری و بیابانی تعمیرات اساسی انجام دادند. اما با اوج‌گیری انقلاب اسلامی کار رها شد و دیگر ادامه نیافت.

پس از پیروزی انقلاب، منطقه تا مدتی تقریباً به لحاظ گردشگری راکد بود. تا سال ۱۳۷۸، که این کاروانسرا را میراث فرهنگی خرید و در قالب طرح پردیسان مرمت کرد، به شخصی به نام عباس شیبانی تعلق داشت که از آن برای آغل گوسفندان استفاده می‌کرد. مرمت تا سال ۱۳۸۲ طول کشید و خیلی از اتاق‌هایش به کلی تعمیر شد. بنا در سال ۱۳۸۴ هم با شماره‌ی ۱۲۱۲۶ ثبت ملی شد و از آن به بعد برو و بیایی پیدا کرد.

حالا حدود ده سالی هست که هرساله گردشگران بیشتری را به خود می‌بیند. خود کاروانسرا نقش مهمانسرا به خود گرفته و اتاق‌هایش برای اقامت اجاره داده می‌شود. کویر و کاروانسرای مرنجاب در بیشتر مواقع سال، به ویژه چهارشنبه‌سوری و تعطیلات نوروز پذیرای تورهای گردشگری از سراسر ایران است.

اقلیم منطقه گرم و خشک است و میانگین دمای روزانه روی ۱۹ درجه می‌چرخد. متوسط گرم‌ترین ماه سال ۳۲ درجه و میانگین سردترین ماه سال ۵ درجه است. از اواسط مهر تا اوایل بهار شب‌ها سرد و از اواسط خرداد تا اوایل شهریور گرم است. شب‌های اواخر فروردین تا اوایل خرداد مطبوع است. در روزها هم از اواسط آبان تا اوایل اردیبهشت سرد و از دهه‌ی اول خرداد تا دهه‌ی اول مهر گرم و در سایر ماه‌ها عالی است.

برای دسترسی به منطقه سه مسیر اصلی وجود دارد: نخست مسیر شهر آران و بیدگل به جاده‌ی خاکی مرنجاب است. کنار امامزاده هلال بن علی در واقع سرآغاز جاده‌ی کویر مرنجاب است. مسافت ۵۰ کیلومتر است اما نمی‌شود سواری‌ها خیلی سرعت گرفت از این رو روی دو-سه ساعت حساب کنید تا مسیر را بپیمایید. ورودی کویر از پنج هزار تا پانزده هزار تومان متغیر است. از آران و بیدگل تا کاروانسرای مرنجاب هیچ روستایی نیست، فقط چند کشتزار کوچک آن هم در آغاز راه هست. در طول مسیر تنها یک چاه آب قرار دارد که در نزدیکی جاده خاکی کاروانسرا است.

کاروانسرای مرنجاب

مسیر دیگر پارک ملی کویر به قصر بهرام و کاروانسرای سفیدآب و مرنجاب منتهی می‌شود. مسیر سوم هم از کاشان به ابوزید و از آنجا به مرنجاب ختم می‌شود.

طوفان‌های سهمناک شن پدیده‌ای معمول در منطقه است؛ از این رو حتماً با راهنمایی خبره، کارآزموده و باتجربه به کویر بزنید. راهنما را می‌توان از همان آران و بیدگل پیدا کرد.

منطقه‌ی بیابانی آران و بیدگل چون موزه‌ای از گیاهان کویری است که انواع و اقسام گیاهان کویری از جمله گز وحشی، ارته، کف‌بو، نازی، تاق، قیچ، خارشتر، کربون و … را در بر گرفته است. از جمله حیوانات موجود می‌توان به گرگ، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب‌پرست، انواع مارمولک، مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین و … اشاره کرد. از پرندگان بیش از همه باقرقره به چشم می‌خورد؛ پرنده‌ای که زمانی غذای خوشمزه‌ی اهالی کویر بوده و هنوز هر از گاهی برای تجدید خاطره خورده می‌شود. اگر هم در آنجا به گله‌ای شتر برخوردید که مشغول آب خوردن از چشمه‌ای بودند تعجب نکنید، پاتوقشان است!

در درون کاروانسرا سفره‌خانه‌ی سنتی تعبیه شده، علاوه بر آنکه سرویس بهداشتی عمومی هست، هر اتاق هم توالت و حمام اختصاصی دارد. دو نوع اتاق موجود است: یکی اتاق‌های کوچک که ده نفر ظرفیت دارند و به قیمت ۱۰۰ هزار تومان کرایه داده می‌شوند و دیگری اتاق‌های بزرگ با ظرفیت ۱۵ نفر و قیمت ۱۵۰ هزار تومان. بهتر است برای اطمینان از قبل اتاق را رزرو کنید.

اگر فصل سرد بود، با آنکه پتو دارند، اما بهتر است کیسه خواب داشته باشید. اگر هم هوا خوب بود و خواستید ستاره‌ها را رصد کنید، محوطه‌ی فنس‌کشی‌شده‌ای کنار کاروانسرا هست که می‌توانید آنجا اقامت کنید. در اطراف کاروانسرا حوضچه‌ی آبی به طول ۵۰ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد که درختان بید و گز آن را محصور کرده‌اند. محوطه‌ی این آبگیر در سال‌های اخیر برای رفاه حال مسافران برای برپایی چادر آجرفش شده است. منقل‌هایشان هم برای استفاده‌ی عموم به راه است. این هم شماره‌اش: ۰۳۱۵۴۷۳۲۲۸۲ لذتش را ببرید.

مرتبط:

کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران

مرنجاب بهشت آفرود ایران

رمل‌های مطلوب، شن خوب، منظره زیبا و شب‌های پر ستاره؛ تمام این‌ها کافی است تا در یک کویر زیبا برای شب کمپ بزنیم؛ کویری که چالش رانندگی بر روی رمل‌ها و شن آن، برای هر آفرود سواری لذت بخش است تا جایی که به مرنجاب بهشت آفرود ایران می‌گویند.

با پیشرفت روزافزون فناوری و آگاهی در جامعه، دیگر مقاصد طبیعت‌گردی به مسیرهای هموار جنگلی یا پوشش‌های گیاهی سرسبز خلاصه نمی‌شود. بلکه کویر و پیمایش آن نیز در دنیای امروز بخش مهمی از طبیعت‌گردی را شامل می‌شود، کویر دنیای ناشناخته‌ها و سرزمین‌ دست نخورده‌ای است که خاص‌ترین پوشش‌های گیاهی و جانوری را دارد.

در پس قصه‌های کاشان و دور از نهر و جوی‌ها جاری در باغ فین این شهر، قصه‌ای کاملاً متفاوت در جریان است. در همسایگی آران و بیدگل کاشان کویر مرنجاب قرار دارد، این کویر شهرت خود را وام دار نوع شن، پوشش خاص و البته دریاچه نمک خود است.

ورود به کویر مرنجاب از بلوار ارتش آران و بیدگل و کنار کارخانه فولاد این شهرستان امکان پذیر است. با توجه به وجود کارخانه صنعتی آب بری چون فولاد ممکن است در ابتدای امر تصور کنید اینجا سرزمین پر آبی است! اما مرنجاب سرزمینی بسیار خشک با کویری بکر است که پیش از ورود به این منطقه گردشگری باید ذخیره کافی آب را در اختیار داشت.

جاده کویر مرنجاب، پس از گیت نصب شده توسط سازمان میراث فرهنگی آغاز می‌شود، جاده‌ای سراسر خاکی و پر از پستی و بلندی که در دل کویر و میان بوته‌زارها و شن‌زارها پیش می‌رود. این جاده ۵۰ کیلومتر طول دارد و به کاروانسرای مرنجاب در میانه‌های کویر ختم می‌شود.

شاه عباس صفوی در ادامه ساخت و ساز کاروانسرا در مسیرهای پر رفت و آمد، در سال ۶۳۲ خورشیدی دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را داد. این کاروانسرا در چند کیلومتری دریاچه نمک و کنار چشمه و قنات مرنجاب بنا شد تا پناهگاهی برای صحرانوردان باشد. کاروانسرای مرنجاب در مسیر اصفهان به مشهد قرار داشت و یکی از مهمترین کاروانسراهای عصر صفوی به خاطر  نقش آن در حفظ امنیت پایتخت به شمار می‌آمد.

کاروانسرای مرنجاب به شکل قلعه‌ای مستطیلی شکل در ۳۵۰۰ متر مربع بنا با ملات خشت و آجر ساخته شده. این کاروانسرا پس از احداث جاده قم به تهران در دوران صفوی رونق خود را از دست داد و رفته رفته تبدیل به مخروبه‌ای در دل کویر شد. اما در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی این کاروانسرا را خریداری کرد و به مرمت آن مشغول شد، این بنا همچنین در سال ۸۴ به ثبت ملی رسید.

جاده‌های پست مرنجاب تا چند کیلومتر بعد از کاروانسرای آن ادامه دارد، اما جلوتر دیگر خبر از جاده خاکی نیست و دور تا دور از شن و ماسه پوشیده شده. این محل جایی است که ماجراجویی برای آفرود سواران آغاز می‌شود، لذت رانندگی خارج از جاده را در کویر می‌توان حس کرد. مرنجاب در پایان هرهفته به ویژه ماه‌های سرد سال میزبان گروه‌های زیادی از ماشین‌های خارج جاده‌ای است که برای کمپ به اینجا می‌آیند.

تپه‌های شنی بسیار بلند، جنگل‌های تاغ، دریاچه نمک و آسمان زیبای شب این کویر، جاذبه هایی است که هر بازدید کننده را محو خود می‌کند. دریاچه نمک مرنجاب که از جاذبه‌های مهم به حساب می‌آید، از مهم‌ترین تأمین کننده‌های نمک تصفیه نشده ایران است. با هر بار بارش و پس از تبخیر آب، نمک‌های دریاچه کرت‌بندی‌های زیبایی به وجود می‌آورد که به آن‌ها شش ضلعی‌های نامنظم بلورهای نمک می‌گویند.

جزیره سرگردان، یکی از زیباترین جاذبه‌های مرنجاب در دریاچه نمک واقع شده. دور تا دور این جزیره با نمک زار پوشیده شده ولی در زمان‌های بارندگی چند سانتی‌متر آب دور دریاچه قرار می‌گیرد، همین امر باعث می‌شود که مردم بومی تصور کنند که این مکان در حال جابه‌جایی و حرکت است. دلیل نام‌گذاری این قسمت از کویر به نام سرگردان، همین مسئله است.

مرنجاب بر خلاف دیگر مناطق کویری، آب و غذای کافی برای زندگی و حیات گونه‌های مختلف جانوری را دارد. در این کویر گونه‌های مختلف جانوری مانند شغال، گرگ، کفتار و انواع خزندگان از مار و عقرب تا سوسمار مشاهده شده. همچنین در سال گذشته گزارش‌هایی مبنی بر وجود دو قلاده پلنگ در این کویر به گوش رسید.

در چند سال اخیر مرنجاب به یکی از مهمترین جاذبه‌های کویری کشور تبدیل شده است. این کویر با ویژگی‌های خاص خود میزبان گردشگران و خودروهای آفرود زیادی بوده، البته این شهرت و رفت و آمدها در این کویر بی مشکل نبوده، در طی سالیان اخیر ۲۵ نفر در این کویر گرفتارشده و جان باخته‌اند، به همین دلیل در جریان بازدید از بهشت کویرنوردان حتماً از راهنما و راه بلد استفاده کنید و حتما منابع کافی غذایی و آب را همراه داشته باشید.

منبع:ایمنا