سال ۱۰۱۲ هجری قمری (۶۳۲ هجری خورشیدی) بود که کلنگ کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب زده شد. شاه عباس در راستای سلسله کاروانسراسازی‌هایی که در مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد می‌ساخت، دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای، کنار چشمه و قنات آب شیرین و جنوب دریاچه‌ی نمک صادر کرد. بنابراین آقاخضر نهاوندی، که در آن زمان حاکم کاشان بود، همت کرد و کاروانسرای آجری مرنجاب را برپا کرد. کاروانسرا هم نقش استراحتگاه را داشت و هم نقش پاسداری از راه پر رفت و آمدی که اصفهان پایتخت را به مشهد مقدس وصل می‌کرد.اسکندر بیک منشی نیز در کتاب عالم‌آرای عباسی از کاروانسرای مرنجاب به عنوان کاروانسرایی معتبر در کنار جاده‌ای که شاه عباس در وسط کویر نمک احداث کرده نام برده است.
پایه‌های ساختمان از سنگ و ملاط و در داخل آن حیاطی به ابعاد ۳۰ در ۲۰ متر است که دورادور آن ۲۹ اتاق در آورده‌اند که با چند پله از کف حیاط به آن می‌رسند. در پشت اتاق‌ها هم سرسرای بزرگی برای اصطبل پیش‌بینی شده بود.
کاروانسرا به شکل قلعه‌ای مربع‌شکل به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع است که شش برج در دیوارهای آن تعبیه شده است.
نقشه‌ی بنا از بسیاری جهات شبیه به ساختمان‌های قصر بهرام و عین‌الرشید سیاه‌کوه است و پیدا است که اقامتگاهی برای قوافل بوده. ولی بنای مرنجاب جدیدتر از بناهای ذکر شده است و پیشینه‌ی پیشاصفوی ندارد.
کاروانسرای مرنجاب در بند ریگ، یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین ریگزارهای ایران، واقع شده است. این منطقه در گذشته گذرگاه رودخانه‌ها و آبراهه‌های دائمی و فصلی پرآبی بوده و حتی در بهار به دلیل عبور جریان‌های سیلابی پرآب بسیار خطرناک بوده است.
اکنون دیگر خبری از آن سیلاب‌ها نیست و بند ریگ در بهار با پوشش گیاهی زیبا می‌شود و زمانی که بر اثر وزش باد تپه‌های ماسه‌ای به حرکت درمی‌آید منظره‌ی بدیعی ایجاد می‌کند.
خود ساختمان کاروانسرای مرنجاب هم از روی تپه‌های ماسه‌ای، همچون تابلوی نقاشی‌شده‌ی بسیار زیبایی، بین دریاچه و رشته تپه‌های ماسه‌ای جلب توجه می‌کند.
از این رو عجیب نیست که عکاسان طبیعت حسابی در اینجا سیر می‌کنند یا فیلمسازان برای فضاسازی حوادث تاریخی و بیابان‌های کشورهای عربی و صحرای آفریقا سر از اینجا در می‌آورند.
مسیری که از آران و بیدگل به مرنجاب می‌رود یکی از مسیرهای قدیمی اصفهان به کاشان، یزد، مشهد و تهران و مسیر گذر بسیاری از جهانگردان کویر بوده است. این مسیر با مسیر اصلی ورامین-اردستان تلاقی می‌کرد و در شمال به سیر اصلی جاده‌ی سنگفرش صفوی متصل می‌شد.
روشن نیست که کاروانسرا تا چه زمانی کاربری خود را حفظ کرده اما می‌توان حدس زد که در زمان حکومت پهلوی‌ها، که جاده‌ی تهران-قم کشیده شد، دیگر از رونق افتاده باشد؛ شاهدش خاطرات آلفونس گابریل (۱۸۹۴ – ۱۹۷۵) اتریشی است که به اینجا آمده است. او پس از توصیف شنزارها و طوفان‌های شن می‌نویسد: «… قبل از تاریک شدن هوا، پس از راهپیمایی طولانی و مرارت‌بار به بقایای کاروانسرای قدیمی مرنجاب رسیدیم. جایی که در برابر فشارهای شدید باد در امان بودیم… ویرانه‌های کاروانسرای مرنجاب روی تپه‌ای قرار گرفته بود …».
در سال‌های قبل از انقلاب، دانشگاه تهران با همکاری سازمان میراث فرهنگی کاشان یک بار در مرنجاب به منظور ایجاد و راه‌اندازی یک ایستگاه تحقیقات مناطق کویری و بیابانی تعمیرات اساسی انجام دادند. اما با اوج‌گیری انقلاب اسلامی کار رها شد و دیگر ادامه نیافت.
پس از پیروزی انقلاب، منطقه تا مدتی تقریباً به لحاظ گردشگری راکد بود. تا سال ۱۳۷۸، که این کاروانسرا را میراث فرهنگی خرید و در قالب طرح پردیسان مرمت کرد، به شخصی به نام عباس شیبانی تعلق داشت که از آن برای آغل گوسفندان استفاده می‌کرد. مرمت تا سال ۱۳۸۲ طول کشید و خیلی از اتاق‌هایش به کلی تعمیر شد. بنا در سال ۱۳۸۴ هم با شماره‌ی ۱۲۱۲۶ ثبت ملی شد و از آن به بعد برو و بیایی پیدا کرد.
حالا حدود ده سالی هست که هرساله گردشگران بیشتری را به خود می‌بیند. خود کاروانسرا نقش مهمانسرا به خود گرفته و اتاق‌هایش برای اقامت اجاره داده می‌شود. کویر و کاروانسرای مرنجاب در بیشتر مواقع سال، به ویژه چهارشنبه‌سوری و تعطیلات نوروز پذیرای تورهای گردشگری از سراسر ایران است.
اقلیم منطقه گرم و خشک است و میانگین دمای روزانه روی ۱۹ درجه می‌چرخد. متوسط گرم‌ترین ماه سال ۳۲ درجه و میانگین سردترین ماه سال ۵ درجه است. از اواسط مهر تا اوایل بهار شب‌ها سرد و از اواسط خرداد تا اوایل شهریور گرم است. شب‌های اواخر فروردین تا اوایل خرداد مطبوع است. در روزها هم از اواسط آبان تا اوایل اردیبهشت سرد و از دهه‌ی اول خرداد تا دهه‌ی اول مهر گرم و در سایر ماه‌ها عالی است.
برای دسترسی به منطقه سه مسیر اصلی وجود دارد: نخست مسیر شهر آران و بیدگل به جاده‌ی خاکی مرنجاب است. کنار امامزاده هلال بن علی در واقع سرآغاز جاده‌ی کویر مرنجاب است. مسافت ۵۰ کیلومتر است اما نمی‌شود سواری‌ها خیلی سرعت گرفت از این رو روی دو-سه ساعت حساب کنید تا مسیر را بپیمایید. ورودی کویر از پنج هزار تا پانزده هزار تومان متغیر است. از آران و بیدگل تا کاروانسرای مرنجاب هیچ روستایی نیست، فقط چند کشتزار کوچک آن هم در آغاز راه هست. در طول مسیر تنها یک چاه آب قرار دارد که در نزدیکی جاده خاکی کاروانسرا است.
مسیر دیگر پارک ملی کویر به قصر بهرام و کاروانسرای سفیدآب و مرنجاب منتهی می‌شود. مسیر سوم هم از کاشان به ابوزید و از آنجا به مرنجاب ختم می‌شود.
طوفان‌های سهمناک شن پدیده‌ای معمول در منطقه است؛ از این رو حتماً با راهنمایی خبره، کارآزموده و باتجربه به کویر بزنید. راهنما را می‌توان از همان آران و بیدگل پیدا کرد.
منطقه‌ی بیابانی آران و بیدگل چون موزه‌ای از گیاهان کویری است که انواع و اقسام گیاهان کویری از جمله گز وحشی، ارته، کف‌بو، نازی، تاق، قیچ، خارشتر، کربون و … را در بر گرفته است. از جمله حیوانات موجود می‌توان به گرگ، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب‌پرست، انواع مارمولک، مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین و … اشاره کرد. از پرندگان بیش از همه باقرقره به چشم می‌خورد؛ پرنده‌ای که زمانی غذای خوشمزه‌ی اهالی کویر بوده و هنوز هر از گاهی برای تجدید خاطره خورده می‌شود. اگر هم در آنجا به گله‌ای شتر برخوردید که مشغول آب خوردن از چشمه‌ای بودند تعجب نکنید، پاتوقشان است!
در درون کاروانسرا سفره‌خانه‌ی سنتی تعبیه شده، علاوه بر آنکه سرویس بهداشتی عمومی هست، هر اتاق هم توالت و حمام اختصاصی دارد. دو نوع اتاق موجود است: یکی اتاق‌های کوچک که ده نفر ظرفیت دارند و به قیمت ۱۰۰ هزار تومان کرایه داده می‌شوند و دیگری اتاق‌های بزرگ با ظرفیت ۱۵ نفر و قیمت ۱۵۰ هزار تومان. بهتر است برای اطمینان از قبل اتاق را رزرو کنید.
اگر فصل سرد بود، با آنکه پتو دارند، اما بهتر است کیسه خواب داشته باشید. اگر هم هوا خوب بود و خواستید ستاره‌ها را رصد کنید، محوطه‌ی فنس‌کشی‌شده‌ای کنار کاروانسرا هست که می‌توانید آنجا اقامت کنید. در اطراف کاروانسرا حوضچه‌ی آبی به طول ۵۰ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد که درختان بید و گز آن را محصور کرده‌اند. محوطه‌ی این آبگیر در سال‌های اخیر برای رفاه حال مسافران برای برپایی چادر آجرفش شده است. منقل‌هایشان هم برای استفاده‌ی عموم به راه است. این هم شماره‌اش: ۰۳۱۵۴۷۳۲۲۸۲ لذتش را ببرید.
مرتبط:
کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران
