در طول مسیر باید به تابلوها توجه کرد، چراکه جاده پر از دو راهی است و اگر گردشگران دقت نکنند ممکن است از مسیر اصلی خود منحرف ‌شوند. هر چند مسیرهای دیگری نیز برای رسیدن به کویر مرنجاب وجود دارد، اما باید در نظر داشت که این مطمئن‌ترین مسیر است. در صورتی که گردشگران بخواهند از مسیرهای دیگر استفاده کنند، حتما باید از بومیان و راهنماهای گردشگری منطقه کمک بگیرند.

بهترین زمان برای سفر به کویر مرنجاب

نیمه دوم سال، اوایل آبان‌ماه تا اواخر فروردین‌ماه، بهترین زمان برای سفر به کویر مرنجاب و لذت بردن از گرمای کویر است. البته چون کویر مرنجاب در نزدیکی تهران و اصفهان قرار دارد و از لحاظ آب و هوایی معتدل است، در همه فصول سال گردشگرپذیر است.

مکان‌های گردشگری کویر مرنجاب

منطقه خطب‌شکن، این منطقه در شمال شهرستان آران و بیدگل و جنوب دریاچه نمک واقع شده است و همچنین در منابع مختلف دلایل گوناگونی برای نامگذاری این منطقه آورده شده، که به احتمال زیاد به‌دلیل عبور کاروان‌ها به‌سمت شمال و جاده ابریشم، این منطقه به نام خطب‌شکن نام‌گذاری شده است.

ختف یا خطب، چوب مخصوصی بوده که بار شترها به وسیله آن و طناب به پشت شتر محکم می‌شده، چون این منطقه دارای شیب تندی است معمولا در هنگام عبور شترها این ختف یا خطب شکسته می‌شده و بار شتر فرو می‌ریخته، به همین دلیل این منطقه را خطب‌شکن یا ختف‌شکن می‌نامند.

کاروانسرای شاه عباسی

این کاروانسرا، مروارید کویر مرنجاب است. کاروانسرای شاه عباس قبلا در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و به شماره ۱۲۱۲۶ در سال  ۱۳۸۴ به ثبت آثار ملی رسیده است. قدمت این کاروانسرا بیش از ۴۰۰ سال است و وسعتی بالغ بر ۳۵۰۰ مترمربع زیربنا دارد. تعداد اتاق‌های این کاروانسرای پنهان شده در دل کویر، ۲۹ عدد است و در طی سالیان گذشته با تغییر کاربری، کاروانسرا به اقامتگاه سنتی به‌منظور پذیرایی از گردشگران تبدیل شده است.

هر چند محل احداث این کاروانسرا در شوره‌زار و در کنار وسیع‌ترین دریاچه نمک ایران است، اما دارای یک قنات آب شیرین است که می‌تواند پذیرای گردشگران و مسافران برای نجات از گرمای کویر باشد.

قنات آب شیرین در کویر مرنجاب

این قنات به چاه دست‌کن معروف است. وجود قنات در دل کویر که در آن قطره آبی غنیمت است از جاذبه‌های کویر مرنجاب محسوب می‌شود، که در نظر مردم محلی بسیار ارزشمند است.

رمل‌های شنی کویر مرنجاب

کمی دورتر از کاروانسرا، رمل‌های شنی وجود دارد که پیاده‌روی بر روی این تپه‌ها حدود ۱۵ دقیقه زمان برده و بهترین زمان برای کویرنوردی در کویر مرنجاب صبح یا هنگام غروب است که باعث می‌شود به دور از آفتاب سوختگی گردشگران بتوانند از طلوع و یا غروب خورشید کویر لذت ببرند.

دریاچه نمک کویر مرنجاب

۵ کیلومتری که از کاروانسرای شاه عباسی دور می‌شویم به دریاچه نمک می‌رسیم. بعد از بارش باران و تبخیر آن تصاویر بسیار جالبی از نمک در سطح دریاچه دیده می‌شود که بسیار شگفت‌انگیز است. این دریاچه از مهم‌ترین مراکز استخراج نمک خوراکی و صنعتی کشور به شمار می‌آید.

جزیره سرگردان کویر مرنجاب

این جزیره در میان دریایی از نمک قرار دارد، جلوه این جزیره چنان زیبا و بدیع است که نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. دلیل سرگردان بودن این جزیره، خطای دید انسان و شکست نور است، زمانی که در دور دست‌ها به جزیره نگاه می‌کنیم، به علت گرمای شدید منطقه، گویی دو انتهای جزیره در یک افق آبی رنگ محو می‌شوند.

تفریحات در کویر مرنجاب

درست است که اصلی‌ترین هدف از سفر به کویر مرنجاب، لذت بردن از آرامش این مکان است. ولی برای همه سفرها کمی هیجان هم لازم است. اگر گردشگران اهل هیجان باشند، می‌توانند آفرود سواری و موتور سواری را بر روی تپه‌های شنی کویر تجربه کنند.

یکی از جالب‌ترین کارهایی که می‌توان در کویر مرنجاب تجربه کرد شتر سواری است. دیدن کویر در حین شترسواری  می‌تواند تصاویر بسیار زیبایی از کویر را در ذهن هر بیننده‌ای به یادگار گذارد.

* گزارش از جواد سنایی نوش‌آبادی مدیر روابط عمومی و امور فرهنگی آران و بیدگل

مرتبط:

کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران

قلعه رستم _بنایی باشکوه در کویر سیستان

سال ۱۰۱۲ هجری قمری (۶۳۲ هجری خورشیدی) بود که کلنگ کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب زده شد. شاه عباس در راستای سلسله کاروانسراسازی‌هایی که در مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد می‌ساخت، دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای، کنار چشمه و قنات آب شیرین و جنوب دریاچه‌ی نمک صادر کرد. بنابراین آقاخضر نهاوندی، که در آن زمان حاکم کاشان بود، همت کرد و کاروانسرای آجری مرنجاب را برپا کرد. کاروانسرا هم نقش استراحتگاه را داشت و هم نقش پاسداری از راه پر رفت و آمدی که اصفهان پایتخت را به مشهد مقدس وصل می‌کرد.اسکندر بیک منشی نیز در کتاب عالم‌آرای عباسی از کاروانسرای مرنجاب به عنوان کاروانسرایی معتبر در کنار جاده‌ای که شاه‌ عباس در وسط کویر نمک احداث کرده نام برده است.

پایه‌های ساختمان از سنگ و ملاط و در داخل آن حیاطی به ابعاد ۳۰ در ۲۰ متر است که دورادور آن ۲۹ اتاق در آورده‌اند که با چند پله از کف حیاط به آن می‌رسند. در پشت اتاق‌ها هم سرسرای بزرگی برای اصطبل پیش‌بینی شده بود.

کاروانسرا به شکل قلعه‌ای مربع‌شکل به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع است که شش برج در دیوارهای آن تعبیه شده است.

نقشه‌ی بنا از بسیاری جهات شبیه به ساختمان‌های قصر بهرام و عین‌الرشید سیاه‌کوه است و پیدا است که اقامتگاهی برای قوافل بوده. ولی بنای مرنجاب جدیدتر از بناهای ذکر شده است و پیشینه‌ی پیشاصفوی ندارد.

کاروانسرای مرنجاب در بند ریگ، یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین ریگزارهای ایران، واقع شده است. این منطقه در گذشته گذرگاه رودخانه‌ها و آبراهه‌های دائمی و فصلی پرآبی بوده و حتی در بهار به دلیل عبور جریان‌های سیلابی پرآب بسیار خطرناک بوده است.

اکنون دیگر خبری از آن سیلاب‌ها نیست و بند ریگ در بهار با پوشش گیاهی زیبا می‌شود و زمانی که بر اثر وزش باد تپه‌های ماسه‌ای به حرکت درمی‌آید منظره‌ی بدیعی ایجاد می‌کند.

خود ساختمان کاروانسرای مرنجاب هم از روی تپه‌های ماسه‌ای، همچون تابلوی نقاشی‌شده‌ی بسیار زیبایی، بین دریاچه و رشته تپه‌های ماسه‌ای جلب توجه می‌کند.

از این رو عجیب نیست که عکاسان طبیعت حسابی در اینجا سیر می‌کنند یا فیلمسازان برای فضاسازی حوادث تاریخی و بیابان‌های کشورهای عربی و صحرای آفریقا سر از اینجا در می‌آورند.

مسیری که از آران و بیدگل به مرنجاب می‌رود یکی از مسیرهای قدیمی اصفهان به کاشان، یزد، مشهد و تهران و مسیر گذر بسیاری از جهانگردان کویر بوده است. این مسیر با مسیر اصلی ورامین-اردستان تلاقی می‌کرد و در شمال به سیر اصلی جاده‌ی سنگفرش صفوی متصل می‌شد.

روشن نیست که کاروانسرا تا چه زمانی کاربری خود را حفظ کرده اما می‌توان حدس زد که در زمان حکومت پهلوی‌ها، که جاده‌ی تهران-قم کشیده شد، دیگر از رونق افتاده باشد؛ شاهدش خاطرات آلفونس گابریل (۱۸۹۴ – ۱۹۷۵) اتریشی است که به اینجا آمده است. او پس از توصیف شنزارها و طوفان‌های شن می‌نویسد: «… قبل از تاریک شدن هوا، پس از راهپیمایی طولانی و مرارت‌بار به بقایای کاروانسرای قدیمی مرنجاب رسیدیم. جایی که در برابر فشارهای شدید باد در امان بودیم… ویرانه‌های کاروانسرای مرنجاب روی تپه‌ای قرار گرفته بود …».

در سال‌های قبل از انقلاب، دانشگاه تهران با همکاری سازمان میراث فرهنگی کاشان یک بار در مرنجاب به منظور ایجاد و راه‌اندازی یک ایستگاه تحقیقات مناطق کویری و بیابانی تعمیرات اساسی انجام دادند. اما با اوج‌گیری انقلاب اسلامی کار رها شد و دیگر ادامه نیافت.

پس از پیروزی انقلاب، منطقه تا مدتی تقریباً به لحاظ گردشگری راکد بود. تا سال ۱۳۷۸، که این کاروانسرا را میراث فرهنگی خرید و در قالب طرح پردیسان مرمت کرد، به شخصی به نام عباس شیبانی تعلق داشت که از آن برای آغل گوسفندان استفاده می‌کرد. مرمت تا سال ۱۳۸۲ طول کشید و خیلی از اتاق‌هایش به کلی تعمیر شد. بنا در سال ۱۳۸۴ هم با شماره‌ی ۱۲۱۲۶ ثبت ملی شد و از آن به بعد برو و بیایی پیدا کرد.

حالا حدود ده سالی هست که هرساله گردشگران بیشتری را به خود می‌بیند. خود کاروانسرا نقش مهمانسرا به خود گرفته و اتاق‌هایش برای اقامت اجاره داده می‌شود. کویر و کاروانسرای مرنجاب در بیشتر مواقع سال، به ویژه چهارشنبه‌سوری و تعطیلات نوروز پذیرای تورهای گردشگری از سراسر ایران است.

اقلیم منطقه گرم و خشک است و میانگین دمای روزانه روی ۱۹ درجه می‌چرخد. متوسط گرم‌ترین ماه سال ۳۲ درجه و میانگین سردترین ماه سال ۵ درجه است. از اواسط مهر تا اوایل بهار شب‌ها سرد و از اواسط خرداد تا اوایل شهریور گرم است. شب‌های اواخر فروردین تا اوایل خرداد مطبوع است. در روزها هم از اواسط آبان تا اوایل اردیبهشت سرد و از دهه‌ی اول خرداد تا دهه‌ی اول مهر گرم و در سایر ماه‌ها عالی است.

برای دسترسی به منطقه سه مسیر اصلی وجود دارد: نخست مسیر شهر آران و بیدگل به جاده‌ی خاکی مرنجاب است. کنار امامزاده هلال بن علی در واقع سرآغاز جاده‌ی کویر مرنجاب است. مسافت ۵۰ کیلومتر است اما نمی‌شود سواری‌ها خیلی سرعت گرفت از این رو روی دو-سه ساعت حساب کنید تا مسیر را بپیمایید. ورودی کویر از پنج هزار تا پانزده هزار تومان متغیر است. از آران و بیدگل تا کاروانسرای مرنجاب هیچ روستایی نیست، فقط چند کشتزار کوچک آن هم در آغاز راه هست. در طول مسیر تنها یک چاه آب قرار دارد که در نزدیکی جاده خاکی کاروانسرا است.

مسیر دیگر پارک ملی کویر به قصر بهرام و کاروانسرای سفیدآب و مرنجاب منتهی می‌شود. مسیر سوم هم از کاشان به ابوزید و از آنجا به مرنجاب ختم می‌شود.

طوفان‌های سهمناک شن پدیده‌ای معمول در منطقه است؛ از این رو حتماً با راهنمایی خبره، کارآزموده و باتجربه به کویر بزنید. راهنما را می‌توان از همان آران و بیدگل پیدا کرد.

منطقه‌ی بیابانی آران و بیدگل چون موزه‌ای از گیاهان کویری است که انواع و اقسام گیاهان کویری از جمله گز وحشی، ارته، کف‌بو، نازی، تاق، قیچ، خارشتر، کربون و … را در بر گرفته است. از جمله حیوانات موجود می‌توان به گرگ، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب‌پرست، انواع مارمولک، مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین و … اشاره کرد. از پرندگان بیش از همه باقرقره به چشم می‌خورد؛ پرنده‌ای که زمانی غذای خوشمزه‌ی اهالی کویر بوده و هنوز هر از گاهی برای تجدید خاطره خورده می‌شود. اگر هم در آنجا به گله‌ای شتر برخوردید که مشغول آب خوردن از چشمه‌ای بودند تعجب نکنید، پاتوقشان است!

در درون کاروانسرا سفره‌خانه‌ی سنتی تعبیه شده، علاوه بر آنکه سرویس بهداشتی عمومی هست، هر اتاق هم توالت و حمام اختصاصی دارد. دو نوع اتاق موجود است: یکی اتاق‌های کوچک که ده نفر ظرفیت دارند و به قیمت ۱۰۰ هزار تومان کرایه داده می‌شوند و دیگری اتاق‌های بزرگ با ظرفیت ۱۵ نفر و قیمت ۱۵۰ هزار تومان. بهتر است برای اطمینان از قبل اتاق را رزرو کنید.

اگر فصل سرد بود، با آنکه پتو دارند، اما بهتر است کیسه خواب داشته باشید. اگر هم هوا خوب بود و خواستید ستاره‌ها را رصد کنید، محوطه‌ی فنس‌کشی‌شده‌ای کنار کاروانسرا هست که می‌توانید آنجا اقامت کنید. در اطراف کاروانسرا حوضچه‌ی آبی به طول ۵۰ متر و عرض ۱۵ متر قرار دارد که درختان بید و گز آن را محصور کرده‌اند. محوطه‌ی این آبگیر در سال‌های اخیر برای رفاه حال مسافران برای برپایی چادر آجرفش شده است. منقل‌هایشان هم برای استفاده‌ی عموم به راه است. این هم شماره‌اش: ۰۳۱۵۴۷۳۲۲۸۲ لذتش را ببرید.

مرتبط:

کویر مرنجاب یکی از زیباترین نقاط کویری ایران