در عصر حاضر به تدریج گردشگران که گردش و سفر در تاریخ، ورزش، طبیعت و فرهنگ سایر ملل و اقوام را در سفرها تجربه کرده‌اند به واسطه میل انسان به تغییر به دنبال تجربه‌های جدید می‌روند و در این مسیر توجه به حس دلنشین خوردن غذاهای بومی، سنتی و محلی به یکی از تفریحات سالم و با استقبال و جذابیت بالای گردشگران بدل شده است به گونه‌ای که تا پیش از این گردشگری غذایی را می شد به عنوان زیر مجموعه و مکمل سایر انواع گردشگری و صرفا با هدف تجربه فرهنگ غذایی مردم میزبان شناخت اما امروزه گردشگری غذایی در حال تبدیل شدن به یکی از انواع مستقل گردشگری و البته توام با تخصص است.
تاثیر غذا، خوراک و نوشیدنی بر جذب گردشگر به گونه‌ای است که ‘غذا’ به عنوان یکی از نمادهای اصلی معرف و نشانه فرهنگ، سنت، خلق و خو و دیدگاه‌های زیستی مردمان هر جامعه محسوب می‌شود و در صورتی که هدف گردشگران را آشنایی با فرهنگ، سنت و سابقه تاریخی هر خطه بدانیم غذاهای بومی و محلی در این زمینه یار و پیام رسان خوبی می‌توانند باشند.
گردشگری خوراک و نوشیدنی یا فود توریسم(food tourism یا food travel) از مهمترین اشکال گردشگری است که نقش مهمی در جذب گردشگر داخلی و البته خارجی دارد.
از دیدگاه متخصصان و صاحبنظران مردم شناس؛ فرهنگ غذا، خوراکیها و نوشیدنیها جایگاهی خاص در آداب، رسوم، اخلاقیات و خلقیات انسانها دارد. از این حیث غذا عنصری کلیدی در حوزه مردم‌شناسی، انسان‌شناسی و تمدنی محسوب می‌شود.
گردشگری غذا امروزه بازاری با گردش مالی بسیار بالا دارد به طور مثال میل و علاقه شدید به وجود آمده در انسانها برای استفاده از غذای سالم و به تعبیری غذای حلال به حدی رشد یافته که دیگر طالبان غذای حلال را نمی‌توان صرفا کشورهای اسلامی دانست بنابراین ایران به واسطه فعالیت و ارائه خدمات به صورت حلال در نحوه ارائه خدمات و شیوه های پخت و تهیه غذا با رعایت اصول اسلامی، شایسته سهمی جدی و قابل توجه در بازار غذای حلال و البته جذب گردشگران غذایی و علاقه‌مند به تجربه غذاهای جدید است.
به یقین اطلاع رسانی و معرفی ظرفیتها و تنوع غذایی موجود در کشورمان اهمیت به سزایی در معرفی هر چه بهتر و جذب گردشگران دارد و چون شیوه طبخ غذای ایران بعد از سبک پخت غذای چینی و رومی سومین سبک شناخته شده در جهان است به خوبی می‌توان با معرفی این سبک به جهانیان نسبت به جذب گردشگران خارجی موفقیت شایسته‌ای کسب کرد.
خراسان رضوی و مشهد الرضا(ع) با میزبانی سالانه حدود ۳۵ میلیون گردشگر داخلی و خارجی و میزبانی بیش از یک سوم گردشگران خارجی ورودی به کشور از جایگاهی اثربخش و مهم برای معرفی، ظرفیت سازی و تقویت گردشگری غذایی و معرفی هرچه بیشتر و بهتر خوراک و غذای ایرانی برخوردار است.
ثبت ملی دو غذای شله مشهدی و شیشلیک شاندیز در فهرست آثار معنوی کشور نشانگر قدمت و تاریخچه طولانی پخت غذاهایی از این دست در خطه خراسان رضوی است.
شله مشهدی، شیشلیک، کباب، دیزی سنگی، دیگچه، کوکوی شیرین، چنگالی، حلیم نیشابوری، حلیم قوچانی، حلیم مشهدی، انواع آش، کباب دنده، چلو ماهیچه و چلوگوشت از دیگر غذاهایی است که در خطه خراسان بسیار شناخته شده است.
کمتر گردشگر و مسافری است که به مشهد آمده باشد و به مناطق گردشگری طرقبه و شاندیز نرفته و تجربه خوردن غذاهایی مانند شیشلیک، جوجه، کباب دنده، چلوماهیچه و چلوگوشت را نداشته باشد.
تنوع غذایی بسیار فراوان در ایران و به تبع آن خطه خراسان که برگرفته از ویژگی‌های طبیعی، آب و هوایی و فرهنگی هر منطقه است ظرفیت بسیاری برای جذب گردشگر غذا ایجاد کرده است.
برگزاری جشنواره های غذایی و برپایی تورهای غذا برای آموزش پخت غذاهای محلی و افزایش گردشگرانی که به دنبال تنوع غذایی در محیط های سنتی هستند به ایجاد گردشگری غذا منجر شده که توسعه و گسترش آن در سالیان اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است.
جذابیت و محبوبیت غذا برای گردشگران
رییس اتحادیه صنف رستوران، چلوکباب، آشپزخانه، کباب و حلیم مشهد گفت: گردشگری غذا ظرفیتی جذاب و غنی در خطه خراسان و محبوب گردشگران خارجی و داخلی محسوب می‌شود.
حسن امیریان افزود: بیشتر میهمانان خارجی رستورانهای کلانشهر مشهد را گردشگرانی از کشورهای خلیج فارس به خصوص کشور عراق تشکیل می‌دهند به طوری که از ۱۰۰ درصد گردشگران خارجی حدود ۷۰ درصد از عراق و بقیه از کشورهایی مانندعمان، کویت و قطر هستند.
وی اضافه کرد: سه غذای مورد توجه و سفارش گردشگران خارجی به ترتیب شیشلیک، چلوگوشت و ماهیچه است که بسیار در بین این گردشگران پرطرفدار است.
رییس اتحادیه صنف رستوران، چلوکباب، آشپزخانه، کباب و حلیم مشهد گفت: در حال حاضر بهترین تفریح مردم غذاخوردن و رفتن به رستورانهاست و به رغم همه فشارهای اقتصادی هنوز هم مردم به گردشگری غذا توجه ویژه ای دارند.
امیریان بیشترین غذاهای مورد توجه مردم ایران و سفارش آنان را به ترتیب قورمه سبزی، قیمه و چلوکباب اعلام کرد و افزود: البته توجه به غذاهایی مانند شیشلیک و ماهیچه نیز از سوی ایرانیان وجود دارد اما غذاهای سنتی مانند چلوکباب و قیمه از سفارش بیشتری برخوردار است.
وی با اشاره به فعالیت ۸۵۰ واحد رستورانی مجاز در کلانشهر مشهد که زیر پوشش این اتحادیه هستند ادامه داد: علاوه بر این، ۲۵۰ واحد دیگر که تمامی مراحل فعالیت خود را طی کرده و استعلامات را هم گرفته‌اند هم اکنون معطل دریافت مجوز بهداشت و پارکینگ هستند.
او اضافه کرد: به صورت میانگین هر یک از ۸۵۰ واحد دارای پروانه فعالیت زیر پوشش روزانه ۱۰۰ مشتری دارند که رقم خوب و قابل قبولی محسوب می‌شود.
غفلت از معرفی سنت غذایی برای نسل جوان
رییس اتحادیه صنف رستوران، چلوکباب، آشپزخانه، کباب و حلیم مشهد با اشاره به اهمیت و جایگاه غذاهای سنتی و بومی در طب سنتی و سلامت انسانها افزود: متاسفانه نسل جوان و نوجوان بیشتر به سمت استفاده از انواع غذاهای فست‌فود و سریع‌پز گرایش دارند و نزدیکی و آشنایی کمتری با فواید و مزایای غذاهای سنتی ایرانی دارند.
امیریان گفت: لازم است با فرهنگ‌سازی و آموزش ساخت غذاهای سنتی و بومی به نسل جوان علاوه بر معرفی فرهنگ و هویت ایرانی، توجه آنان را به جنبه سلامتی و تغذیه‌ای این غذاها نیز جلب و هدایت کرد.
وی ادامه داد: جوانان می‌توانند با نظاره جذابیت و محبوبیت غذاهای ایرانی در بین گردشگران خارجی از شدت لذیذ بودن این غذاها و اهمیت آنها برای گردشگران خارجی مطلع شوند.
او با اشاره به اینکه غذاهای ایرانی به شدت محبوب گردشگران خارجی است اضافه کرد: کشور ایران از خاویار به عنوان بهترین منبع غذایی در جهان برخوردار است و در کنار آن مشهد نیز با توجه به کیفیت غذاهایی که دارد در حقیقت دارنده بهترین غذاهای غرب آسیا و مورد توجه و محبوبیت گردشگران خارجی است.
غذاها نمادهای فرهنگی جامعه‌اند
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی نیز در این زمینه معتقد است که غذاها نمادهای فرهنگی جامعه هستند و می‌توان از طریق بسط و ترویج آنها به نوعی فرهنگ را نیز انتقال داد.
ابوالفضل مکرمی فر با اشاره به ظرفیت‌های زیاد خراسان رضوی برای جذب گردشگر در حوزه غذاهای بومی و محلی گفت: تنوع اقلیمی و قومی در ایران باعث شده تا غذاهای ایرانی نیز دارای تنوع زیادی باشد و به تبع آن در این استان نیز شاهد تنوع و تعدد فراوانی در غذاها و نیز تفاوتهای مثبت در شیوه‌های پخت هستیم.
وی ادامه داد: در حال حاضر گردشگری غذا به نوعی مکمل دیگر انواع گردشگری‌ها محسوب می‌شود و معروف‌ترین غذاهای ایران شامل چلوکباب، قورمه سبزی، فسنجان، دیزی سنگی، زرشک پلو با مرغ، لوبیا پلو، خورشت قیمه، آش رشته و شیشلیک محسوب می‌شود که بخش عمده این غذاها در خراسان رضوی یافت می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه چلوکباب از جمله غذاهای تاریخی و قدیمی است افزود: شیشلیک شاندیز و شله مشهد نیز دو غذای ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی کشور است که هر دو متعلق به استان خراسان رضوی است.
مکرمی فر با بیان اینکه ظرفیت‌های زیاد در فرهنگ غذایی و پخت و پز در خراسان رضوی می‌تواند برای توسعه گردشگری و افزایش مدت ماندگاری گردشگران نقش موثری داشته باشد ادامه داد: بسیاری از غذاهای بومی استان در عرصه ملی و بین المللی شناخته شده اند که از آن جمله می‌توان به شله مشهدی و شیشلیک شاندیز اشاره کرد.
وی تاکید کرد: گردشگری غذا فرصت و ظرفیتی نو در عرصه گردشگری است که می‌توان با پر رنگ کردن آن در کنار سایر جذابیت‌های موجود، شمار بیشتری از گردشگران را جذب کرد.
شاندیز شهر شیشلیک
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بینالود نیز گفت: گردشگرانی که به مشهد می آیند به این شهرستان که به نام طرقبه – شاندیز شهرت دارد و جاذبه‌های غذایی آن توجه ویژه ای دارند و اهمیت غذایی شاندیز برای آنها به حدی است که شهر شاندیز توسط گردشگران داخلی و خارجی بیشتر به نام شهر شیشلیک شناخته می‌شود.
علی اکبر احمدزاده افزود: این غذا با قدمتی بیش از ۵۰ سال و با معرفی مناسب در کشور و عرصه بین‌المللی به عنوان غذای اصلی مورد تقاضای گردشگران محسوب می شود که در سال ۱۳۹۵ در فهرست معنوی به نام شهر شاندیز ثبت ملی شد.
وی ادامه داد: در کنار شیشلیک شاندیز، در شهر طرقبه نیز دیزی سنگی، جوجه کباب، کباب لقمه، ماهیچه و چلوگوشت به عنوان غذای اصلی مورد اقبال گردشگران است همچنین خوراکی هایی مانند بستنی، سمنو و خشکبار طرقبه نیز در میان گردشگران تقاضای بسیاری دارد.
منبع:ایرنا
