یلدا، مهرگان، چهارشنبه‌سوری، سَده و موسیقی نواحی ثبت شدند
چهار جشن ایرانیِ «چله‌نشینی و شب یلدا»، «چهارشنبه‌سوری»، «مهرگان» و «سده»، به همراه «موسیقی نواحی ایران» به عنوان میراث زنده ناملموس جاده ابریشم ثبت شدند.
روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران، سه‌شنبه ۳۰ آذرماه همزمان با مناسبت جشن یلدا، اعلام کرد: ثبت این آثار در نخستین نشست جهانی میراث زنده ناملموس جاده ابریشم که به میزبانی مرکز بین‌المللی اطلاعات و شبکۀ میراث فرهنگی ناملموس در آسیا و اقیانوسیه (از مؤسسات درجه ۲ تحت نظارت یونسکو ICHCAP-UNESCO) در کره جنوبی و مؤسسه بین‌المللی مطالعات آسیای مرکزی (IICAS) ایکاس در سمرقند، برگزار شد، صورت گرفته است.
این نشست بر اساس مصوبۀ سومین نشست کمیته آماده‌سازی شبکه میراث زنده جاده ابریشم، با حضور نمایندگانی از کشورهای گسترۀ جاده ابریشم، به‌ویژه ایران، کره جنوبی، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان و همچنین متخصصان و پژوهشگران میراث ناملموس از دانشگاه‌های کشورهای حوزۀ آسیا و اقیانوسیه در ۶ و ۷ آبان‌ماه ۱۴۰۰ با ارائۀ سخنرانی‌های علمی و بررسی میراث ناملموس جادۀ ابریشم و پیرو آن، دومین نشست با عنوان بررسی و تصویب جشن‌ها در تاریخ ۱۹ آذرماه ۱۴۰۰ برگزار شد.
در نشست نخست، پژوهشگران حوزۀ میراث ناملموس از جمله دکتر الیزابت بلک ـ استاد دانشگاه شهید بهشتی ـ و دکتر هوو سی لی ـ استاد دانشگاه هان‌یانگ کره جنوبی ـ، به بیان اهمیت جشن‌ها به عنوان بخشی از مهم‌ترین میراث زندۀ کشورها در جادۀ ابریشم بر اساس کنوانسیون میراث ناملموس یونسکو (کنوانسیون ۲۰۰۳) پرداختند و هرکدام از نمایندگان کشورها نیز با ارائه کلیاتی از قابلیت‌های فرهنگی، اجتماعی و جایگاه جشن‌ها، تصویب کردند که جشن‌های زنده در جادۀ ابریشم برای بررسی و تصویب در برنامۀ سال ۲۰۲۱ ارائه شوند و در سال‌های بعد، دیگر مؤلفه‌های فرهنگی و میراث ناملموس بررسی و معرفی شوند.
دکتر حسن باستانی‌راد ـ نماینده کمیسیون ملی یونسکو و رابط ملی در برنامۀ جاده ابریشم یونسکو و رییس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی ـ در این دو نشست، جشن‌های ایرانی و موسیقی نواحی ایران را برای معرفی و تصویب در نخستین نشست جهانی میراث زندۀ ناملموس جادۀ ابریشم ارائه کرد.
باستانی‌راد در سخنرانی نشست نخست (۶ آبان‌ماه ۱۴۰۰)، جایگاه و کارکرد گاه‌شمار (تقویم) خورشیدی ایرانی را به عنوان دقیق‌ترین و یکی از کهن‌ترین گاه‌شمارها در جهان معرفی کرد که همچنان زنده و تقویم ملی، آئینی، رسمی و اداری ایران و برخی از کشورها مانند افغانستان و همچنین تقویم فرهنگی بسیاری از کشورهایی است که جشن‌های ایرانی مانند نوروز، چهارشنبه‌سوری، یلدا و… را برگزار می‌کنند.
او بیان کرد: بی‌آن‌که بسیاری از کشورها و فرهنگ‌ها از گاه‌شمار ایرانی به عنوان تقویم رسمی و ملی استفاده کنند، اما شماری از جشن‌های ملی، عمومی و مهم آنها، جشن ایرانی و بر اساس گاه‌شمار ایرانی است، از آن میان ۱۲ کشور عضو رسمی باشگاه نوروز و حتی کشورهایی، مانند مغولستان که جشن نوروز در میان شماری از اقوام آنها برگزار می‌شود. این کشورها جشن نوروز و دیگر جشن‌های ایرانی را بر اساس تقویم ایرانی پاس می‌دارند، اما تقویم رسمی آنها تقویم خورشیدی ایران نیست و ممکن است از گاه‌شمار میلادی/گریگوری در نظام اداری خود استفاده کنند، در حالی که برآمده از تاریخ و فرهنگ آنها نیست، اما گاه‌شمار ایرانی با فرهنگ این کشورها پیوند عمیق‌تری دارد.
باستانی‌راد اضافه کرد: زمانی که از جشن‌ها به عنوان میراث زنده جادۀ ابریشم صحبت می‌کنیم، شایسته است که بپذیریم جشن‌های ایرانی که منظم و به صورت فصلی و ماهانه برگزار می‌شده‌اند و هنوز هم در ایران و کشورهای بسیاری از قاره‌های گوناگون برگزار می‌شوند، به صفاتی مانند کهن، متنوع، جهان‌گیر و زنده شناخته می‌شوند و یکی از رازهای ماندگاری این جشن‌ها علاوه‌بر آن‌که ناشی از تأثیرگذاری عمیق فرهنگی، پیوند جشن‌ها با طبیعت، فرهنگ، هنر، صلح، دوستی و تنوع اجتماعی و فرهنگی است، ریشه در آن دارد که در دقیق‌ترین گاه‌شمار جهان (گاه‌شمار خورشیدی ایرانی) معنا و مفهوم می‌یابند و از همین‌رو ایران جزو معدود کشورهایی است که تقویم رسمی و ملی آن هنوز زنده است. از این رو کشورهای گوناگون مانند کشورهای عضو باشگاه نوروز، جشن برخاسته میراث مشترک خود با فرهنگ، تاریخ و میراث ایرانی را متناسب با گاه‌شمار ملی، تاریخی و رسمی ایران برگزار می‌کنند، بی‌آن‌که گاه‌شمار خورشیدی ایرانی، تقویم رسمی آنها باشد.
مدیر علمی مجموعۀ “از ایران چه‌می‌دانم” و ویراستار کتاب‌هایی چون “شب یلدا”، “تاریخ نجوم در ایران”، و “جاده ابریشم”، دقت علمی در تقویم خورشیدی ایرانی و کوشش‌های چندهزارساله برای محاسبه و تصحیح آن، از جمله در زمان حکیم خیام نیشابوری را در پیوند با زمان دقیق برای برگزاری همین جشن‌ها و از جمله نوروز (آغاز بهار و سال نو در گاه‌شمار ایرانی)، یلدا (بلندترین شب در گاه‌شمار ایرانی و جغرافیای ایران) و دیگر جشن‌های ایرانی دانست و اظهار کرد: ایرانیان گاه به طور منظم در هر ماه چندین جشن را به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کرده‌اند و هنوز شماری از این جشن‌ها توسط همۀ ایرانیان و ملت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون که ریشه مشترک با فرهنگ ایرانی دارند، برگزار می‌شوند. مهم آن‌که در ایران و دیگر کشورهای پیرامونی آن در آسیا و اروپا و یا هر نقطه‌ای از دنیا، مردم با هر اختلاف ساعتی که با زمان رسمی ایران باشند، دقیقاً بر اساس روز، ساعت، دقیقه و ثانیه آن در گاه‌شمار ایرانی و ساعت رسمی تهران، جشن‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری، نوروز و یلدا را برگزار می‌کنند.
در این نشست‌ها که حداکثر پنج جشن و یا رویداد در پیوند با جشن‌ها قابلیت ارائه و تصویب داشت، ایران با معرفی جشن‌های مهرگان، یلدا، سَده و چهارشنبه‌سوری، حضور یافت و چهار جشن ایرانی برای معرفی در مرکز میراث ناملموس کرۀ جنوبی و ایکاس و ارائه به سازمان یونسکو در راستای معرفی جهانی آنها، مورد تأیید و تصویب نمایندگان قرار گرفت.
همچنین جشنوارۀ موسیقی نواحی ایران به عنوان تنها جشنوارۀ موسیقی در این نشست‌ها مورد تأیید و تصویب نمایندگان قرار گرفت.
نکته مهم آن‌که در معرفی جشنواره موسیقی نواحی ایران ـ که در ۱۴ سال گذشته به صورت منظم برگزار شده است ـ مجموعه‌ای از ده‌ها گونۀ موسیقی اقوام گوناگون در ایران، مانند عاشیق آذربایجان، کردی، لری، بختیاری، زار، ترکمنی، بلوچی، قشقایی، خراسانی، و گیلکی، مازندرانی، و… ارائه شده‌است. پیوند موسیقی نواحی ایران با جشن‌ها و تنوع موسیقی نواحی ایران، تنوع سازها، همچنین ایجاد تعاملات فرهنگی با کشورهای همسایه از طریق موسیقی نواحی، از مهم‌ترین مؤلفه‌های ارائه‌شده از سوی ایران برای ثبت موسیقی نواحی در نشست مرکز جهانی میراث ناملموس سئول و مرکز مطالعات آسیای مرکزی ایکاس ـ سمرقند، بوده است.
از مهم‌ترین رخدادهای این نشست‌ها آن بود که به پیشنهاد ایکاس قرار شد علاوه‌بر پرونده‌های ملی هر کشور، یک پرونده مشترک با نام «نوروز» نیز که پیش‌تر در میراث ناملموس یونسکو به ثبت جهانی رسیده است، توسط ایران به عنوان میزبان باشگاه و دبیرخانۀ جهانی نوروز تکمیل شود و علاوه‌بر جشن‌هایی که هر کشور ارائه کرده است، نوروز تنها جشنی است که از حوزۀ آسیا و اقیانوسیه شایستگی جشن فراگیر و جهان‌شمول را داشته است.
در همین نشست مغولستان پیشنهاد کرد که خواهان پیوستن به باشگاه نوروز است، زیرا یکی از اقوام قزاق‌تبار در مغولستان این جشن را با همۀ مولفه‌های آن برگزار می‌کند.
آیین باستانی «نوروز» هشتم مهرماه ۱۳۸۸ با عضویت هفت کشور از جمله ایران، آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان با عنوان یک پرونده مشترک در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. در سال ۱۳۹۵ به دلیل درخواست عضویت افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان در این پرونده، جشن باستانی نوروز به عنوان جشن مشترک همه این کشورها ثبت شد.
ایران همچنین پرونده‌های جشن یلدا و مهرگان را برای ثبت در فهرست میراث ناملموس یونسکو آماده و ارائه کرده است، اما هنوز این پرونده‌ها ثبت جهانی نشده‌اند. جشن سده نیز در سال ۱۳۹۸ در فهرست میراث ناملموس ملی کشور ثبت شده است.
منبع: ایسنا
مرتبط: