شهرها بزرگترین جوامع فرهنگی و شکل دهنده به ارکان اجتماعی شدن محسوب می‌شوند؛ آنها فرهنگ‌ها، آداب و رسوم را در خود حفظ می کنند یا پرورش می دهند، اعضای جامعه شهری هم مجموعه ای از استعدادهای گوناگون هستند که هر یک ظرفیتی خاص در زمینه‌های نوآورانه دارند.
خلاقیت و ایده‌پردازی مهمترین، عناصر رقابت در عصر جهانی شدن هستند. به همین دلیل در مدیریت شهری مساله‌ای به نام شهرهای خلاق مطرح شده است، خلاقیت‌هایی که به شکل ویژه‌ای روی ویِژگی‌های فرهگی شهرها تمرکز دارند.
شهر خلاق، سرشار از فعالیت‌های نوآورانه است و محیط شهری می تواند زمینه نمایان شدن استعدادها و خلاقیت‌های شهروندان را فراهم کند.
شبکه شهرهای خلاق جهان
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد که آن را به نام یونسکو می‌شناسیم، در راستای یکی از اهدافش که پیشبرد صلح و رفاه همگانی در جهان از طریق همکاری است، در سال ۲۰۰۴ که اعضای آن به ۱۹۰ کشور رسید، طرحی به نام شبکه شهرهای خلاق را به اجرا درآورد که هدف آن ترویج همکاری میان شهرهایی است که از خلاقیت برای پیشرفت خود استفاده کرده بودند.
شبکه شهرهای خلاق یونسکو، هفت حوزه خلاقیت، شامل صنایع دستی، هنرهای بومی، هنرهای چندرسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک شناسی، ادبیات و موسیقی را پوشش می‌دهد.
مهمترین ویژگی شهرهای خلاق از نظر یونسکو، استفاده از صنایع فرهنگی در هفت حوزه مطرح شده، برای توسعه شهرها در داخل کشور و همکاری جدی و فعالانه با دیگر کشورها در زمینه خلاقیت های فرهنگی است.
شهرهایی که به این شبکه می‌پیوندند، متعهد می‌شوند فعالیت‌های مثبت‌شان را با هم به اشتراک بگذارند و در بخش‌های مختلف جامعه شهری همکاری را ترویج کنند.
اهداف اصلی یونسکو از ایجاد این طرح، چنین اعلام شده است:
– آفرینش، تولید و توزیع فعالیت‌ها، محصولات و خدمات فرهنگی را تقویت کنند؛
– توسعه کانون‌های خلاقیت، نوآوری و گسترش فرصت‌ها برای افراد آفریننده و حرفه‌ای در بخش فرهنگی؛
– بهبود دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن، به ویژه برای گروه‌ها و افراد به حاشیه رانده‌شده و آسیب‌پذیر؛
– ادغام کامل فرهنگ و خلاقیت در طرح‌های پیشرفت پایدار.
طرح هایی که از طرف شهرهای دنیا برای قرار گرفتن در شبکه شهرهای خلاق ارائه می‌شود باید پذیرفتنی، اجرا شدنی و در همان حال، متفاوت و خلاقانه ایده‌پردازی شده باشد. شهرهایی که در شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر جای می‌گیرند، مقاصد بین المللی گردشگری خواهند بود و می توانند از مزایای این طرح استفاده کنند، البته نباید از نظر دور داشت که این شهرها وظایفی را نیز در این شبکه بر عهده می گیرند و باید ضمن شکوفایی هر چه بیشتر به دیگر شهرهای شبکه داخل یا خارج از کشور برای پیشرفت و پیشبرد اهداف‌شان کمک کنند.
یونسکو هر دو سال یک بار در ماه فوریه (بهمن/ اسفند) به کشورها اعلام میکند که شهرهای خود را برای حضور در این شبکه بررسی کنند، پس از آن کشورها باید تا آوریل (فروردین/ اردیبهشت)، پرونده تهیه شده خود را به یونسکو ارسال کنند و در پایان پاسخ نهایی پس از انجام همه بررسی‌ها، در ماه دسامبر (آذر/دی) اعلام می‌شود.
برای عضویت در این طرح، نخست پرونده هر شهر در قالب یک پروپوزال که طرح های خلاقانه را در خود جای می دهد، از سوی شهرداری و نهادهای متولی با همکاری بخش فرهنگ و علوم اجتماعی یونسکو تهیه می‌شود. در این راستا باید ایده‌ها و معیارهای مهم یونسکو در نظر گرفته شده و اثبات شود که شهر متقاضی، معیارها و شرایط لازم را دارد. در نهایت در دسامبر (آذر/دی) هر سال همه پرونده‌ها بررسی شده و نتیجه نهایی اعلام می‌شود.
در دستورالعمل شهرهای خلاق برای کشورها سهمیه تعداد شهر در نظر گرفته نشده است اما معمولا هر کشور یک تا چهار پیشنهاد به یونسکو ارائه خواهد کرد.
شهرهای خلاق ایران
در ایران سال ۱۳۹۴ اولین نماینده‌های ایران در شبکه شهرهای خلاق یونسکو ثبت شدند، اصفهان که در سال۱۳۹۳ از سوی این نهاد رد شده بود همراه با ۴۶ شهر دیگر به عنوان شهر خلاق صنایع دستی به ثبت رسید. یکی دیگر از آن ۴۶ شهر، نماینده‌ای دیگر ایران بود؛ شهر رشت، مرکز استان گیلان به عنوان شهر خلاق در تنوع و سلیقه غذایی معرفی شد.
سال گذشته نیز پرونده چهار شهر برای قرار گرفتن در شبکه شهرهای خلاق جهان به یونسکو ارائه شد و در میان ۶۶ شهر که به این شبکه پیوستند، شهر بندرعباس به عنوان شهر خلاق صنایع دستی و شهر سنندج به عنوان شهر خلاق موسیقی از سوی یونسکو تایید شدند.
اکنون ۲۴۶ شهر از کشورهای مختلفی در شبکه شهر خلاق جای دارند که از میان آنها چهار شهر ایرانی هستند.
اصفهان، شهر هزار هنر
اصفهان، از سال‌ها پیش از آن که پایتخت حکومت صفوی باشد، به شهر صنعت‌گران ماهر شهرت داشت اما با تمرکز پادشاهان صفویه، به بازار مرکزی کشور تبدیل شد و هنروران بسیاری در چارچوب آن به هنرمندی پرداختند و شکوفا شدند.
در اصفهان ده‌ها صنعت دست‌ساز هنرمندانه به ثبت رسیده است که قدمت برخی از آن ها بیش از چند صد سال است، باید در نظر داشت برخی هنرمندان شهرهای دیگر به دلیل شرایط خوبی که اصفهان برای پرورش توانایی هایشان داشته در طول سال‌ها، سکونت در این شهر را به اقامت در شهر خود ترجیح دادند و در بازار مشهور شاه عباسی به کار و کسب درآمد مشغول شدند.
قلم‌کار، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، نمدمالی، گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی، عبابافی، سفال و سرامیک‌سازی، پوست و پوستین‌دوزی، ملیله‌سازی، میناکاری، کاشی‌سازی، سوزن‌دوزی، صحافی، ضریح‌سازی، فیروزه‌کوبی و بسیار هنرهای دیگری که در این مقال نمی‌گنجد، توانسته برنامه ای مدون در اختیار مدیران شهری قرار بدهد که بر اساس آن، طرح هایی برای توسعه پایدار شهری ارائه کنند و در میان شهرهای خلاق فرهنگ و هنر جای بگیرد.
رشت، شهر هزار طعم
گیلان، بهشت مواد غذایی است و یکی از متنوع ترین بازارهای غذا را دارد، از سبزی‌جات مختلف، تا میوه‌ها و صیفی‌جات گوناگون و بهره‌گیری از محصولات گوشتی، از ماهی ها و محصولات دریایی تا دامداری قدرتمند به خاطر مراتع سرسبز، منجر به شکل گرفتن، چرخه غذایی شگفت انگیزی شده که مرکز این استان، یعنی شهر رشت خود را در میان شبکه شهرهای خلاق فرهنگی یونسکو جای بدهد.
رشت در زمان ثبت در یونسکو بین ۱۷ شهر متقاضی رتبه اول را کسب کرده و در بحث خوراک شناسی یکی از ۱۸ شهر دنیا از ۱۱ کشور دنیا محسوب می‌شود که در این شبکه خلاق، جای دارد.
تنوع غذایی گیلان بر اساس برخی نوشته‌ها از جمله کتاب سفره گیلانی بین ۲۱۰ تا ۲۵۰ خوراک است و غذاهایی چون ماهی ملاته، کولی غورابیج، چغرتمه، کاله کباب، کپور آبه، باقلا قاتق، میرزا قاسمی، ترش تره، سیرقلیه، کباب ترش، اناربیج، واویشکا، شش انداز، ترش آش ، گمج کباب، موتنجن، دبیجا، ماهی فیبیج و ۱۲ نوع فسنجان، برخی غذاهای گیلان هستند که رشت آنها را نمایندگی میکند.
سنندج، شهر هزار آوا
صدا و لحن مردم کرد، سرشار از نواهای خوش کوهستانی است، آوازهای مردمی که از دل سختی کوه، عشق و مهربانی را بیرون کشیده‌اند و حالا سنندج به نمایندگی این مردم هزارآوا، شهر خلاق موسیقی نام گرفته است.
نی، سرنا، نایه، دهل، دف، تنبک، تنبور، کمانچه، دیوان، شمشال، برخی سازهای موسیقی کردی هستند که به تناوب و بر اساس موقعیت، کنار یکدیگر و یا جدا از هم استفاده می‌شوند، سنندج به تنهایی، شهر تولد بسیاری از نوازندگان نام آشنا بوده و آوازخوانان بسیاری را در دامان مهربان خود پروردهاست. دستگاه های موسیقی که در کردستان رواج دارند مثل ماهور، شور، نوا، همایون، سه‌گاه، چهارگاه و راست پنج‌گاه و گوشه‌های بسیاری که با این آواز به اوج خود رسیده‌اند، در کوههای سنندج طنین‌اندازند.
سنندج امسال به عنوان شهر خلاق موسیقی در میان شبکه شهرهای خلاق یونسکو جای گرفت و حالا باید برنامه‌های توسعه پایدار شهری‌اش را برای آینده‌ای نزدیک بر اساس موسیقی کردی بنا کند.
بندرعباس، شهر هزار رنگ
در میانه خلیج فارس، سرزمینی جای دارد که تنگه هرمز را در قلب خود جای داده است. هرمزگان، هم امسال در شبکه شهرهای خلاق نماینده‌ای دارد، بندرعباس به لطف بافته‌های رنگارنگ و دستان توانمند زنان و مردان سرزمینش، به عنوان شهر خلاق در هنرهای بومی برگزیده شده است و حالا نوبت مسئولان شهری است که برای توسعه این شهر کاری کنند.
محصولات سفالی، محصولات حصیری، بافته‌های داری سنتی (شامل قالی افشار، جاجیم، گبه، انواع گلیم، خورجین، خرسک)، گلابتون‌دوزی، خوس‌دوزی، بادله‌دوزی، قالی‌بافی، صنایع دستی دریایی، چادرشب‌بافی، سوزن‌دوزی، قالی‌بافی، شیریکی پیچ، چادرشب بافی، چنته‌بافی، صنایع دستی دریایی، ساخت قایق، ساخت دمام و… برخی از هنرهای بومی رایج در بندرعباس هستند که هر یک به تنهایی می‌توانند توازن فرهنگی و اقتصادی کم‌نظیری در این منطقه ایجاد کنند.
در نهایت همه این اتفاقات خوشایند و دلچسب، باید به هدفی بزرگتر برسد، به جایگاهی از رشد و توسعه شهری و کشف استعدادهای هنری و فرهنگی که می‌تواند تامین کننده آینده این شهرها باشد، قرار گرفتن در شبکه شهرهای خلاق، کار آسانی نیست اما بی‌برنامگی مدیران شهری می‌تواند منجر به حذف شهرهای عضو شود چرا که یک شهر خلاق باید همیشه پویا باشد و رو به جلو حرکت کند.
شهرهای ایران هر کدام جهانی بنشسته در گوشه‌ای هستند، شهرهایی که مردم دنیا برای دیدن‌شان لحظه‌شماری می‌کنند.
منبع:ایرنا
