تكيه معاون الملک يكي از بناهاي به جاي مانده دوره قاجاريه در كرمانشاه مي باشد كه كاشي هاي منحصر به فردش آن را از ديگر تكاياي شهر متمايز مي كند . اين بنا در بافت قديم شهر در محله آبشوران قديم و در خيابان شهيد حداد عادل واقع شـده است كه بـه دستور حسين خان معروف به معين الرعايا و با کمک سه برادرش بنامهای اکبرخان معاون لشکر، حسنخان معاون الملک ، حاج شیخ علی اصغر معینی ساخته شده است. اين بنا از سه قسمت تشكيل شده است: قسمت اول را حسينيه، قسمت دوم را زينبيه و قسمت سوم را عباسيه مي نامند.
مجموعه بنا در حدود شش متر از سطح خيابان پائين تر است به طوري كه براي ورود به حسينيه بايد از هفده پله بزرگ عبور كرد. در جنب پله هاي ورودي، سقاخانه كوچكي وجود دارد كه به وسيله كاشي هايي با نقوش حضرت ابوالفضل (ع) تزئين شده است.
حضرت ابوالفضل سوار بر اسب ، شمشير به كمر و پرچم در دست دارد . روي پرچم جمله « نصر من الله و فتحاً قريب » نوشته شده است . جلوي پاي سوار نيز تصوير كودك خردسالي ديده مي شود . مردم محل سوار را به حضرت ابوالفضل و تصوير كودك را به حضرت سكينه نسبت مي دهند كه از عموي خود عباس طلب آب كرده است . از اين رو اين مكان را محترم شمرده و در آنجا نذر مي كنند ، شمع روشن كرده و طلب حاجت مي كنند. سراسر نماي مدخل و سردر ورودي بنا نيز با كاشي هاي نفيس تزئين شده است.
حسينيه در حقيقت صحن كوچكي است كه در اطراف آن حجره هاي دو طبقه و طاق نماهاي متعددي قرار گرفته است كه سراسر ديوارهاي آن با كاشيكاري زيبا آراسته شده است . داخل طاق نماهاي اين بخش به وسيله تابلوهاي كاشيكاري شده پوشيده شده است اين تابلوها ، صحنه هايي از عزاداري شامل سينه زني ، قمه زني و هم چنين تصاويري از خلفا و سلاطين ايران ، بارگاه حضرت سليمان را نشان مي دهد . علاوه بر كاشي هاي با نقوش انساني ، كاشي هايي نيز با نقوش هندسي زيبا به كار رفته است .
در ذيل تابلو مجلس روضه خواني مرحوم اشرف‌الواعظين، واقع در ديوار جنوبي حسينيه، اشعاري در توصيف بنا و تاريخ خاتمه كاشيكاري آن به چشم مي خورد كه سروده هاي واله شاعر كرمانشاهي است و دو بيت ماده تاريخ آن چنين است:
« اين عزاخانه چو از حسن عمل گشت تمام
سال تاريخش واله ز لب باني خواست
گفت با نيش معاون پي تاريخ بگو
كين حسينيه ز ما بهر عزاي شهداست ۱۳۳۶ »
به هنگام مرمت حسينيه آثاري از آينه كاري و گچبري بر ديوارهاي آن ظاهر گرديد. چنين به نظر مي رسد كه بناي اوليه با گچبري و آئينه كاري تزئين بوده است.
بخش مياني يا زينبيه به صورت صحن مسقفي است كه اطراف آن به وسيله حجره هاي متعددي احاطه شده است . غرفه هاي طبقه فوقاني ، استقرار زنان شركت كننده در مراسم سوگواري بوده است . سقف بنا به صورت گنبدي روپوش است كه گنبد زيرين به صورت عرق چين و نماي گنبد فوقاني به صورت نماي فلزي است . تمام ديوارها و حجره هاي اطراف با كاشي هاي زيبا شامل ۱۸ تابلو از صحنه هاي غم انگيز كربلا نظير آمدن زعفر جني به خدمت امام حسين (ع) ، رزم حضرت علي اكبر (ع) ، رزم حضرت قاسم (ع) ، رزم حضرت ابوالفضل (ع) صحنه هايي از قيام توابين ، به خاكسپاري شهداي كربلا توسط قبيله بني اسد ، صحنه ورود اهل بيت به مدينه ، مجلس مختار و بردن اهل بيت (ع) و امام سجاد (ع) به خرابه هاي شام و مجلس يزيد است .
در بالاي قسمت ديواره گنبد هشت تابلو كاشيكاري شده وجود دارد . اين تابلوها عبارتنـد از صحنـه‌اي از عروج پيامبـر (ص) و ديدن حضرت علي (ع) در معراج ، ضمـانت حضرت رضا (ع) ازآهو ، قرباني كردن حضرت اسماعيل (ع) توسط حضرت ابراهيم (ع) ، نبرد حضرت علي (ع) با حب سردار خيبريان ، باطل كردن جادوي جادوگران فرعون توسط حضرت موسي (ع) ومكتب خانه فرزندان حضرت علي (ع) . در حاشيه پائين آن اشكال متعددي از سلاطين و پادشاهان اساطيري و تاريخي و همچنين مرثيه هاي متعددي از محتشم كاشاني در اطراف بنا به چشم مي خورد . خطاط اين خطوط و اشعار در سقف ديوارهاي زينبيه و حسينيه ، ميرزا حسنخان خطاط كرمانشاهي بوده است .
قبر مرحوم معاون الملک باني تكيه كه در سال ۱۳۲۷ شمسی در گذشته درون اتاق كوچكي در جنوب شرقي زينبيه قرار دارد.
بناي عباسيه به صورت صحن وسيعي است كه در قسمت شرقي آن بناي دو طبقه اي ساخته شده و در قسمت جنوبي آن ايواني با دو ستون آجري برپا شده است . ديوارهاي عباسيه نيز با كاشي هاي رنگارنگي تزئين شده كه بر روي آنها ، صحنه هايي از ورود حضرت يوسف به كنعان ، بارگاه حضرت سليمان و تصاويري از آستان مقدس حضرت علي (ع) و امام حسين (ع) ديده مي شود .
در اين صحن نيز ، تصاويري از شخصيت هاي مذهبي ،سياسي و مهره هايي از رجال دوره قاجار كرمانشاه در اين دوره از جمله حسنخان معاون الملک معاون الملك و آيت الله سيد حسين حائري طباطبايي بر روي كاشي ها نقش بسته است.
تکیه معاون الملک دارای سه در ورودی است که در غربی به خیابان حداد عادل در شمالی به کوچه معاون الملك و در جنوبی به کوچه ایلخانی مشرف است.
از حوادث مربوط به این بنا میتوان اشاره کرد که در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در گرماگرم مبارزات جنبش مشروطه خواهی، گروهی از مستبدان به علت آنکه تکیه معاون الملك محل اجتماع مشروطه خاهان شده‌بود، با استفاده از توپ این بنا را به آتش کشیدند. با فروکش کردن آتش انقلاب، برادرهادر سال ۱۲۸۸ خورشیدی به بازسازی مجدد این بنا پرداختند . بعد از فوت معین الرعایا ومعاون لشگر در سال ۱۲۹۰ هجری معاون الملک عباسیه رانیز به مجموعۀ حسینیه اضافه کرد.
مرتبط:
کرمانشاه _سرزمینی سرشار از جاذبه‌های گردشگری
تاق بستان _رویای روبه فراموشی کرمانشاه
تدوین یک اطلس خوشمزه در کرمانشاه
