به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرستان اردستان با مساحت ۱۱۵۹۱ کیلومترمربع و جمعیتی بالغ بر ۴۵۱۵۰ نفر در فاصله ۱۱۸ کیلومتری شمال شرق مرکز استان اصفهان قرار دارد. این شهرستان از دو بخش، سه شهر، هفت دهستان و ۳۰۶ روستای دارای سکنه تشکیل شده‌است و مرکز این شهرستان شهر اردستان است.
نمای عمومی مسجد جامع اردستان
شهرستان کهن و تاریخی اردستان که در مسیر راه کاشان – نائین – یزد، در شمال شرقی اصفهان و در جنوب دشت کویر مرکزی قرار گرفته است.
نمای عمومی مسجد جامع اردستان
اطلاعاتی که درباره سابقه تاریخی اردستان در منابع تاریخی ذکر شده، بسیار متنوع است برخی مورخان نوشته اند این شهرستان در دوران اشکانی، پایتخت اردوان چهارم بوده و اردشیر اول، بنیانگذار پادشاهی ساسانی، آتشکده ای در آن بنا کرده است.
آب انبار مسجد جامع اردستان
بعضی مورخان نیز اردستان را زادگاه کاوه آهنگر دانسته اند و اهالی منطقه، خانه و باغی را که در محله کبودان این شهر واقع شده و به باغ کاوه موسوم است و همچنین قنات دو طبقه مون که یکی از عجایب سیستم آبرسانی در ایران قدیم به شمار می آید و حفر آن را به کاوه آهنگر نسبت داده اند، دلیلی برای اثبات نوشته مورخان می دانند.
انار اردستان
علاه بر این در این شهرستان قنات دیگری هم با عنوان ارونه وجود دارد که با فورزه بندی دیدنی و جالبش، آب کشاورزی پنج محلهٔ شهر را تامین می‌کند و مردم معتقدند ارونشاه نخستین پادشاه پیشدادی آن را حفر کرده است.
معرق کاری سقف ایوان جنوبی مسجد جامع اردستان
اردستان در دوران صفویه از شهرهای آباد و مهم کشور به شمار می آمده و نقل شده مردم آن هنگام حمله اشرف افغان به اصفهان، چنان پایداری و استقامتی در برابر مهاجمان نشان دادند که موجب حیرت اشرف افغان شد.
مسجد امام حسن
این اثر تاریخی در کنار بازار قدیمی اردستان قرارگرفته سال ساخت. آن مربوط به سال ۵۴۷(هـ .ق) می باشد که متاسفانه از آن بیش از مناره ای و قسمتی از مناره باقی نمانده ولی همان قسمت باقی مانده حاکی از اوج عظمت و شکوه این بنا بوده است.
مسجد خسرو 
مسجدی است سه طبقه مربوط به سال ۱۱۳۵ (هـ .ق) می باشد این مسجد شامل مجموعه ای از آب انبار شبستان مهتابی و زیبایی است که از بناهای عصر صفویه است.
مسجد دربند 
خراب های آتشکده ایی به این نام در کنار راه قدیمی اردستان به زواره ساخته شده است. این بنا دو طبقه شامل گنبد خانه و شبستان می باشد . سال ساخت آن دقیقا مشخص نیست ولی شواهد امر حاکی از بافت بسیار قدیمی وکهن است .
مسجد امام حسن اردستان
در دوران قاجاریه، به ویژه هنگام حکومت ناصرالدین شاه اردستان جایگاه بهتری یافت، اما پس از کشته شدن ناصرالدین شاه این شهر ناامن شد.
مقبره امیر اویس یا (سنگ سفید )
از سرداران عصر شاه اسماعیل صفوی می باشد که درسال۹۲۰ (هـ .ق) کشته شده ودر این محل سنگ مزار آن شامل سنگ قبر عمودی وافقی می باشد که در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد است.
کتیبه های ایوان جنوبی مسجد جامع
نام اردستان، در افسانه‌های فولکلوریک نیز آمده و از جمله بر پایه یکی از افسانه ها، اردستان مسکن رستم دستان، جهان پهلوان باستانی بوده و ابتدا ارگ دستان نام داشته و سپس به ارگستان و سرانجام به اردستان تغییر نام داده است. بر پایه این افسانه، طایفه لیلاز، که از طایفه‌های پرجمعیت اردستان به شمار می آیند، از اعقاب لیلاز، برادر رستم هستند.
تزئینات شبستان اصلی مسجد جامع
وجود مسجد جامع اردستان دلیل خوبی بر سابقه دیرینه این شهرستان می تواند، باشد.
ایوان ضلع شمالی محراب
مسجد جامع اردستان که یکی از نمونه‌های منحصر به فرد مساجد چهار ایوانی کشور به حساب می آید، در قرن سوم قمری به دستور عمربن عبدالعزیز اجلی بر روی بنای آتشکده ای که هنوز آثار آن در گوشه ای از مسجد دیده می شود، به سبک مسجدهای عربی ساخته شده و مجموعه کم نظیری شامل مدرسه حاج حسین نورالدین، آب انبار حاج حسن، راسته بازار، میدان تعزیه، حمام و قلعه میان شهر در کنار آن قرار دارد.
مسجد جامع شبستان غربی
این مسجد که در دوره‌های آل بویه، سلجوقی و بعد مورد بازسازی قرار گرفته، ویژگی خاص مساجد قبل از ایلخانیان (قرن هشتم به بعد) و استفاده نکردن از کاشی‌های لاجوردی را دارد و تمامی آن از خشت و گل ساخته شده است.
ایوان شرقی مسجد جامع
مسجد امام حسن محله بازار (ع) و آب انبار مجاور آن از دیگر بناهایی است که قدمت اردستان را تایید می کند، همچنین مسجد خسرو که در دوران های مختلف دستخوش تخریب شده و هم اکنون، فقط سر در ورودی آن برجا مانده است گواه کهن بودن این شهرستان است.
کتیبه سر در ورودی شبستان جنوبی
بنای مسجد جامع زواره در بخش مرکزی زواره، در فاصله ‪ ۱۸‬کیلومتری شمال شرق اردستان، با توجه به مدارک موجود، نخستین مسجد چهار ایوانی ایران است که در دوره سلجوقی ساخته شده و اصالت خود را تاکنون به نحو شایسته ای حفظ کرده است.
کاروانسرای جوگند واقع در جاده اردستان – نایین، مجموعه آسیاب‌های آبی در مناطق راهمیان و زواره، مجموعه کاخ سرهنگ آباد در شرق زواره و همچنین حسینه‌ها، یخچال ها، آب انبارها، مناره‌ها از دیگر نقاط تاریخی و دیدنی اردستان بشمار می روند.
ورودی به شبستان و حیاط مسجد جامع
در شهر اردستان قناتی وجود دارد که دو طبقه است، یعنی دو رشته آب، دو کیلومتر به موازات هم در جریان هستند. این قنات که معروف به قنات دو طبقه مون است، تنها قنات دو طبقه ایران بشمار می رود.
این قنات از شاهکارهای منحصر به فرد آبرسانی دست بشر می باشد که دو رشته قنات با چاه های مشترک به صورت موازی و بر روی سر هم عبور می نماید و بیش از ۲۰۰۰ سال است که بخشی از شهر اردستان از آن شرب می نمایند.
قنات دو طبقه اردستان قنات مقسم
این قنات‌ها به گونه ای ساخته شده اند که آب در گل بین آنها نفوذ نمی کند تا باعث شود به هم نشتی داشته باشند.
قنات ارونه قدمت آن به دوران اشکانیان و مربوط به دوران سلطنت اروند شاه می باشد، قنات پامیله، قنات خسرو شاه، قنات فیض آباد، قنات باب الرحی و… از دیگر قنات های این شهرستان است.
قنات مقسم اردستان
شهرستان اردستان پرورشگاه عالمان بزرگ، ریاضی دانان و فقیهان و هنرمندان فراوانی نیز بوده است. ابوجعفر محمد ادیب اردستانی، ابوالحسن شافعی اردستانی، شیخ فضل‌الله مهابادی، موسی ابوالحسن علی زواره و دهها عالم، محدث، فیلسوف و فقیه که شهید آیت‌الله سید حسن مدرس و استاد محیط طباطبایی از جمله مشاهیر معاصر این شهرستان هستند.
نمای عمومی ضلع شرقی مسجد جامع
بارگاه‌های ملکوتی امامزادگان موسی، اسماعیل، ابراهیم، حیدر، یعقوب یحیی، سیدکمال الدین، بی بی غریب (واقع درسرابه کچومثقال)و سرالدین(واقع درروستای لاسیب) (ع) از جمله مکان های زیارتی شهرستان اردستان بشمار می روند.
ایوان ضلع شمالی و شرقی مسجد جامع
این شهرستان دارای حدود چهار هزار و ‪ ۵۰۰‬اثر تاریخی، مذهبی و جاذبه گردشگری است که برخی از آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ایوان ضلع شرقی
مسجد ملا یعقوب محله کبودان، مقبره سلطان سید حسین، آتشکده مهر اردشیر، حسینیه‌های محله بالا(سرده) و پایین(دمبیده) کچومثقال، مسجد جامع روستای اونج، یخچال شهر مهاباد، مقبره‌های سلطان بیگ، پیر مرتضی و امیر اویس اردستان، آب انبار باغ بازان، نو و پامنار زواره، آب انبار مون اردستان، از آثار تاریخی این شهرستان است.
محراب مسجد جامع
کاروانسراهای روستاهای بغم و ظفرقند، مسجد سام الدین و حسینیه‌های بزرگ و کوچک زواره از جمله مکان های تاریخی شهرستان اردستان هستند.
ایوان ضلع شمالی و شرقی
شهر اردستان که ساکنانش در گویش محلی خود از آن با عنوانهای ارسون، اردستون، ارسون، اسوم و اسون نیز یاد می کنند با مساحت ‪ ۱۱‬هزار و ‪۵۹۱‬ کیلومتر مربع در فاصله ‪۱۱۰‬کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است