تقریبا ناحیه کوهستانی وسیعی است که در شمال استان آذربایجان‌شرقی که از شمال کوه قوشا داغ در جنوب شهرستان اهر تا رود ارس گسترده است.
ارسباران یا قره‌داغ (به ترکی آذربایجانی)در شرق با شهرستان مشگین‌شهر و مغان، در جنوب با شهرستان سراب، و در غرب با شهرستان تبریز و شهرستان مرند هم‌مرز است.
این منطقه از لحاظ مناظر طبیعی و خدادادی هم بسیار غنی است. به طوری بیش از ۷۲ هزار هکتار از اراضی منطقه از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شده است و در همین راستا نیز زیبایی‌های چیچکلی، دره مکیدی، آینالو، کامتال و ییلاقات خاروانا و پیرسقا هر بیننده‌ای را مسحور خود می‌سازد.
با این وجود؛ خطه ارسباران با جای دادن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و زیارتی، و به ویژه با طبیعت زیبا و جاذبه‌های زیست محیطی منحصر به فرد که برخی از این آثار نیز به ثبت ملی و جهانی رسیده، این روزها و روزهای آینده سخاوتمندانه سفره بی‌آلایش، ساده و بکر خود را برای پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی گسترانیده است.
گذشته از اینها، باید دولتمردان و سیاستگذاران به این نکته نیز توجه داشته باشند، که در دهه اخیر حوزه صنعت توریست و گردشگری درآمد سرشاری را به جیب دولت‌ها سرازیر می‌کند و از سویی از آنجا منطقه ارسباران از جمله یکی از مناطق محروم کشورمان به حساب می‌آید و از این رو می‌توان با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری درست و به موقع و به خصوص با بهره‌مندی از این صنعت سودآور برخی از مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این مناطق را حل کرد.
نباید فراموش کرد، وجود بخش عمده منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس و به دلیل داشتن معادن مس و طلا؛ از جمله معدن مس سونگون در منطقه ارسباران از دیگر عوامل موثری است که می‌تواند تاثیر بالایی در رشد و توسعه اقتصادی این خطه داشته باشد.
ارسباران منطقه کوهستانی وسیعی است و در گذشته این ناحیه با نام قره‌داغ نیز شناخته می‌شده است و گفته شده نام قره‌داغ به علت کثرت کوه‌های منطقه ساخته شده، ارسباران در شمال استان آذربایجان‌شرقی قرار گرفته که از شمال کوه قوشا داغ در جنوب اهر تا رود ارس گسترده است و در شرق با شهرستان مشگین‌شهر و مغان، در جنوب با شهرستان سراب، و در غرب با شهرستان تبریز و شهرستان مرند هم مرز و همسایه است.
بنابراین، جاذبه‌های گردشگری و به ویژه روستاهای دیدنی، ییلاق‌های سرسبز و بکر منطقه ارسباران با جای دادن جاذبه‌های تاریخی، زیارتی و طبیعی، برای هر مسافر و گردشگر داخلی و خارخی سفر کننده به این مناطق خاطره بیادماندنی دارد و بهترین زمان برای استفاده از این طبیعت بکر فروردین تا پایان تیر ماه است.
* جاذبه‌های گردشگری ارسباران، جامانده از قافله جهانی
جنگل‌های ارسباران از جمله یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه است. منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۸۰ هزار و ۴۲۷ هکتار در کناره‌های جنوبی رود ارس در حوزه شهرستان‌های کلیبر و ورزقان واقع شده و در سال ۱۳۵۴ از طرف یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره معرفی شده و از شهرت جهانی برخوردار و به عنوان فسیل زنده نیز معروف است.
در این جنگل بیش از یک هزار و ۸۰ گونه گیاهی و ۳۲۰ گونه جانوری شناسایی شده که سیاه خروس، قرقاول ارسبارانی، پلنگ، شوکا، کل و بز وحشی، گربه وحشی و گربه جنگلی، عقاب طلائی، عقاب شاهی، سارگپه جنگلی، طرلان، بحری، بلوط، سرخدار، گلابی، گیلاس وحشی، انار، زرشک، سماق، ارس، پیرو، زغال اخته، افرا، گردو، ممرز، گونه‌های متنوع گراس و نباتات علوفه ای مناطق نیمه خشک استپی و … از جمله مهمترین گونه های جانوری و گیاهی مهم منطقه است.
از دیگر جاذبه‌های گردشگری منطقه ارسباران می توان به وجود گورستان‌ها و کلیساهای تاریخی متعددی است که از جمله آنها می‌توان به کلیسای آینالو، کلیسای وینق و کلیسای ناپشته، و از گورستان‌ها به گورستان وینق، گورستان داش‌باشی، گورستان تازه کند و گورستان آینالو اشاره کرد.
قلعه تومانیانس وینق، قلعه قره قوچ، قلعه قله‌دره سی وینق، قلعه آغی، قلعه تاتار، قلعه تومانیانس آینالو، قلعه ابریق و قلعه مکیدی، درخت کهنسال بلوط در روستای چریق و درختان چنار کهنسال در روستاهای شاه حیدر، مکیدی و طوعلی سفلی، یخچال طبیعی ما بین روستاهای گندم نان و شیخ حسینلو و … از جمله دیگر جاذبه‌های بی‌شمار منطقه حفاظت شده ارسباران است.
* جاذبه های گردشگری شهرستان اهر
از دیگر قابلیت‌های توریستی ارسباران شهرستان اهر است. در گذشته و در گویش آذربایجان این شهرستان با نام آرازبار یا ارسباران شناخته می‌شد.
شهرستان اهر با وسعت ۳۰۷۴ کیلومتر مربع در ۱۱۰ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان‌های هوراند و کلیبر، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان ورزقان و از سمت جنوب با شهرستان هریس هم‌مرز است.
شهرستان اهر در یک منطقه کوهستانی قرار گرفته و مشخصه اصلی آن، رشته کوه قره‌داغ است. از اماکن تاریخی و دیدنی این شهر می‌توان به بقعه و آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری اشاره کرد که این مجموعه شامل ساختمان‌های خود خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره‌ها، و تعدادی غرفه است. این خانقاه از سال ۱۳۷۴ به موزه ادب و عرفان تبدیل شده است که تنها موزه عرفان در ایران است.
مسجد جامع اهر، بازار سرپوشیده اهر، کاروانسرای شاه عباسی، جنگل طبیعی انداب (پارک جنگلی فندقلو در ۲۵ کیلومتری اهر)، جنگل طبیعی تنباکولو (واقع در بخش هوراند)، خانه دکتر قاسم اهری، سد ستارخان اهر، قلعه پشتوی هوراند و … از دیگر نقاط تاریخی و دیدنی این شهرستان است.
سرزمین اهر دارای گذشته‌ای دور و سوابق تاریخی درخشان است که بر جاذبه های گردشگری آن منطقه افزوده است که سنگ نبشتة اورارتویى، بر دامنة کوه زاغى واقع در شمال روستای سقین دل، در نزدیکى اهر و نیز بقایای دژهای ساسانى در این منطقه گواه این ادعاست.
* قابلیت‌های توریستی شهرستان ورزقان
شهرستان ورزقان نیز با برخورداری از آثار طبیعی، تاریخی و باستانی غنی و جاذبه‌های طبیعی بکر، دیدنی و گردشگری از دیگر مقاصد مهم گردشگران به ارسباران محسوب می‌شود.
شهرستان ورزقان با وسعت ۲۳۶۸ کیلومتر مربع (۵٫۲ درصد مساحت استان) در ۷۵ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان‌های کلیبر و جلفا، از سمت شرق با شهرستان اهر، از سمت غرب با شهرستان مرند و از سمت جنوب با شهرستان‌های هریس، تبریز و شبستر همسایه است.
آب و هوای ورزقان در تابستان معتدل تا گرم بوده و این امر موجب می شود که تعداد مسافران در این ایام از فصل سال بیشتر شود و با توجه به وجود رودخانه‌های دایمی و فصلی متعدد، تولیدات متنوع زراعی از جمله تولید حبوبات و گندم، تولید حدود ۱۰ درصد میوه‌های نیمه گرمسیری استان(انار و انجیر)، پتانسیل مناسب جهت دامپروری و آبزی‌پروری و زنبورداری، جنگل‌های ارسباران با فلور غنی و ذخیره ژنتیکی بالا، وجود دومین معدن بزرگ مس کشور، وجود ۴۰ کانسار و ۱۹ اندیس، استخراج ۳۵ درصد مرمریت استان، اختصاص ۷۸ درصد کل سرمایه‌گذاری در معادن استان به معادن شهرستان، اولویت سرمایه‌گذاری در شهرستان ورزقان را در بخش‌های گردشگری، توسعه معادن و فعالیت‌های وابسته به آن و توسعه کشاورزی قرار داده است.
منطقه گردشگری چیچکلی (در ۳۵ کیلومتری شمال غرب ورزقان)، مسجد جامع خاروانا (مربوط به به سده‌های ۶ و ۷ هجری قمری)، خانه امیر ارشد یا داش‌ساختمان(در ۱۲ کیلومتری غرب ورزقان)، کتیبه میخی سقندل (در ۵ کیلومتری ورزقان )، آبشار گل‌آخور (با ارتفاع ۱۲ متر)، قلعه تاریخی جوشین (در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان (به احتمال زیاد مربوط به زمان مادها)، امامزاده سیدخلیل جوشین، گنبد الله‌الله (مربوط به اواخر دوره ایلخانان مغول تا صفویه)، روستای آستمال (با قدمت چند هزار ساله)، روستای کرینگان (که اهالی آن به زبان تاتی صحبت می‌کنند)، تپه داش‌باشی یا ارمنی گوللویی، قلعه کندی‌بولاغ، قلعه داشی، قلعه اژدها داشی، گورستان سقای، قلعه سرخه دیزج و تپه الله‌لو (همگی با قدمت هزاره اول قبل از میلاد) و … از دیگر جاذبه های گردشگری این شهرستان است.
* جاذبه‌های گردشگری شهرستان خداآفرین
شهرستان خداآفرین یکی دیگر از مناطق گردشگری منطقه ارسباران است. این شهرستان در شمال شرقی استان آذربایجان‌شرقی بین رشته کوه‌های جنگلی قره‌داغ و رشته کوه‌های قفقاز واقع شده است.
شهرستان خدا آفرین با وسعت ۱۵۲۵ کیلومتر مربع از سمت شمال با کشور جمهوری آذربایجان، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان جلفا و از سمت جنوب با شهرستان‌های کلیبر و ورزقان هم‌مرز است.
این شهرستان دارای تابستان‌های معتدل و کوه‌های جنگلی پوشیده از درخت بوده و بیش از ۸۶ درصد از وسعت اراضی شهرستان خداآفرین را جنگل‌ها و مراتع تشکیل می‌دهند و به خاطر همین مسئله این منطقه از جمله جاذبه های گردشگری منطقه ارسبارن به شمار می رود.
پل‌های تاریخی خداآفرین، برج ۶ ضلعی قارلوجه (واقع در قشلاق قارلوجه در کنار رود ارس)، عمارت تاریخی آینالو (باقیمانده از دوران قاجاریه)، کانتور وینق (در ورودی ده وینق و بربلندی کوهی که به رود ارس و قسمت قره داغ و راه های ساحلی ارس اشراف دارد)، تفرجگاه آینالو و … از جمله نقاط تاریخی و دیدنی این شهرستان است.
قره‌داغ؛ بهشت گردشگری ناشناخته ایران
در کنار موارد بیان شده، آنچه در این راستا اهمیت دارد اینکه آذربایجان‌شرقی و در این میان منطقه ارسباران به دلیل برخورداری از مناظر تاریخی، طبیعی و آب و هوای معتدل و خوب، و به ویژه با توجه به توانمندی‌ها و ذخایر فرهنگی، تاریخی، طبیعی، اجتماعی و … در مقایسه با سایر مناطق دیگر استان، در ابعاد گوناگون گردشگری جاذبه بیشتری داشته است و از این رو، به نظر می آید در سال‌های اخیر به دلیل عدم نهادینه کردن فرهنگ گردشگری و توسعه آن در این استان، صنعت گردشگری نامی آشنا اما غریب برای ارسبارانی‌ها شده است.
از سوی دیگر، در همین ارتباط نباید فراموش کرد با توجه به ظرفیت‌های موجود صنعت گردشگری آذربایجان‌شرقی و در راس آنها منطقه ارسباران؛ دستگاه‌های ذی‌ربط و به ویژه دست‌اندرکاران، مدیران و مسوولان این عرصه توجه داشته باشند، با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری درست، به موقع و کلان می‌توان، این بخش را بیش از اینها به شکوفایی رساند و این منطقه را به یکی از قطب‌های گردشگری جهان تبدیل کرد.
منبع:خبرگزاری فارس
