موزه‌ها به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند که برای مثال می‌توان به موزه‌های تاریخ و باستان‌شناسی، موزه‌های فضای باز (سایت‌موزه‌ها)، موزه‌های مردم‌شناسی، کاخ‌موزه‌ها، موزه‌های علوم و تاریخ طبیعی، موزه‌های منطقه‌ای (محلی)، موزه‌های سیار (گردشی)، پارک‌موزه‌ها، موزه‌های سلاح (نظامی) و موزه‌های اندیشمندان (خانه هنرمندان) اشاره کرد؛ در ادامه به معرفی انواع موزه می‌پردازیم.

موزه تاریخ و باستان‌شناسی

این دسته از موزه‌ها، نگاهی تاریخی داشته و بیان‌گر سلسله‌ها و دوره‌های تاریخی هستند. بیشتر آثار در این موزه‌ها از طریق کاوش‌های باستان‌شناسی به دست آمده‌ و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشته و تلفیق‌کننده علم، هنر و دانش یک ملت و قوم هستند.

 

این دسته از موزه‌ها «مادر» نیز نامیده می‌شوند. موزه‌ ملی ایران (ایران باستان)، موزه ملی مرسای در فرانسه، موزه ملی تاریخ آمریکا در واشنتگتن و موزه بزرگ و منطقه‌ای خراسان در مشهد در این دسته از موزه‌ها قرار می‌گیرند.

موزه‌های فضای باز (سایت‌موزه)

با ایجاد این نوع موزه‌ها می‌توان به معرفی یافته‌ها و داده‌های مهم باستان‌شناسی کمک بزرگی کرد. به تعبیری دیگر در شرایطی که کاوش علمی باستان‌شناسی به نتایج مطلوب کشف آثار ارزشمند غیرمنقول منجر می‌شود و از طرفی دیگر این آثار قابل انتقال به موزه‌ها نیستند، با مهیا کردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را جهت بازدید عموم فراهم می‌سازند. این اقدام در اصطلاح به موزه فضای باز مشهور است. از جمله این موزه‌ها می‌توان به تخت جمشید در شیراز و محوطه تاریخی هگمتانه در همدان اشاره کرد.

 

این نوع موزه‌ها در دیگر کشورها مانند چین، یونان و برخی از کشورهای اروپایی نیز رایج است. در استان خراسان محوطه تاریخی «بندیان» درگز که دارای گچ‌بری‌های بسیار زیبایی از دوره‌ ساسانیان است و همچنین محوطه تاریخی«شادیاخ» نیشابور از نمونه‌های دیگر این نوع از موزه‌ها به شمار می‌رود.

موزه‌های مردم‌شناسی

این دسته از موزه‌ها فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک، حرف و مشاغل قدیمی و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می‌دهند که از جمله آن‌ها می‌توان موزه مردم‌شناسی تهران، حمام گنجعلی‌خان کرمان و موزه‌های مردم‌شناسی گناباد، تربت جام، تایباد، کلات، سبزوار و … را نام برد.

کاخ‌موزه‌ها

بناها یا آثار تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر وضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن‌ها است. ممکن است در این بناها، اشیاء تاریخی و نیز آثار هنری از جمله نقاشی روی دیوار، گچ‌کاری و … وجود داشته باشد.

کاخ‌موزه‌ها معمولا در مراکز حکومتی به وجود می‌آیند. هدف از تأسیس این موزه‌ها به نمایش گذاشتن اثر و بنای تاریخی و همچنین عبرت‌آموزی از گذشتگان است. مجموعه کاخ‌های سعدآباد تهران در این دسته در موزه‌ها قرار می‌گیرند.

موزه‌های هنری

در این موزه‌ها انواع هنرهای تجسمی و تزئینی که از زیبایی‌شناسی بالایی برخوردار هستند، به نمایش گذاشته می‌شوند و اغلب افراد زیادی از این موزه‌ها بازدید می‌کنند. موزه‌ هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزئینی در اصفهان از جمله این موزه‌ها به حساب می‌آیند.

موزه علوم و تاریخ طبیعی

در این دسته از موزه‌ها، تجربه‌های علمی بر اساس شواهد، وسایل کار و تاریخ طبیعی که در برگیرنده گونه‌های مختلف گیاهی به ویژه جانوران است در معرض دید عموم قرار می‌گیرد و موزه‌ تاریخ طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد از این نوع موزه‌ها هستند.

موزه‌های محلی یا منطقه‌ای

این موزه‌ها بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه یا یک محله خاص هستند و صرفا آثار و اشیاء تاریخی همان منطقه را به نمایش می‌گذارند. موزه شوش، تخت جمشید و موزه توس در خراسان از نمونه‌های این موزه‌ها به حساب می‌آیند.

 

موزه‌های سیار

این دسته از موزه‌ها برای پیش‌برد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای محروم شکل می‌گیرند. این موزه‌ها فرهنگ‌های گوناگون را در مکان‌های مختلف در معرض دید عموم قرار می‌دهند.

در شرایطی که این موزه‌ها مورد توجه کافی قرار گیرند، بسیار اثرگذار خواهند بود. به عنوان مثال می‌توان موزه سیار کودک و صلح به مدیریت خانم نیک‌ذات در خراسان رضوی که به اغلب کشورهای جهان سفر کرده‌است را به عنوان نمونه‌ای از این نوع موزه‌ها بیان کرد.

پارک‌موزه‌ها

پارک‌موزه‌ها به دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه‌های تفریحی و آموزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند، زیرا مسائل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای عموم به نمایش می‌گذارند. امکان بازدید عموم مردم از این موزه‌ها از جمله ویژگی‌های این نوع از موزه‌ها به شمار می‌رود.

در ایران ایجاد پارک‌موزه سابقه ندارد، اما در کشورهایی مانند چین و کره شمالی این نوع از موزه‌ها مرسوم است. مکان‌های فرهنگی، ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور می‌توانند مکان مناسبی برای این منظور باشند.

موزه‌های نظامی

این دسته از موزه‌ها روند تاریخی انواع سلاح‌های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می‌دهند. این نوع اشیاء دربرگیرنده لباس‌های نظامی و رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی نیز هستند.

 

موزه‌های اندیشمندان (خانه هنرمندان)

این موزه‌ها برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه معمولا پس از درگذشتشان در خانه شخصی این افراد ایجاد می‌شود و دربرگیرنده وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است؛ این موزه‌ها بیشتر در کشورهای اروپایی مرسوم است.

 

خانه شکسپیر نویسنده مشهور انگلیسی و ادیسون مخترع برق در آمریکا نمونه‌ای این موزه‌ها هستند. در ایران نیز خانه بزرگ‌مرد موسیقی، استاد ابوالحسن صبا و همچنین خانه استاد شهریار تبدیل به موزه شده است. در خراسان رضوی منزل پدری شهید مرتضی مطهری در فریمان نیز به خانه موزه تبدیل شده است.

منبع:

پهلوان، مهرآسا؛ ۱۳۹۸؛ کتاب موزه‌ها و مجموعه‌داران خراسان رضوی؛ انتشارات درج سخن

ایسنا

مرتضی فرشته نژاد و فریماه هوشیار دو مرمتگر بناهای تاریخی، هوشنگ رسام و غلامرضا عنایتی دو هنرمند باسابقۀ کاشی‌کاری، به همراه چند تن از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان و همچنین عباس شیردل، رئیس اتحادیۀ صنایع‌دستی استان اصفهان، روز گذشته (چهارشنبه_نهم تیرماه) در دفتر این اتحادیه دور هم جمع شدند تا برای نجات مسجد شیخ لطف‌الله که مرمت گنبد آن به دست همان مرمتگر پیشین آغاز شده، چاره‌ای بیندیشند.

فریماه هوشیار، کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی در این نشست، با مروری بر اظهارات متناقضی که مسئولان میراث فرهنگی استان اصفهان طی دو سال گذشته دربارۀ مرمت این گنبد داشته‌اند، از اینکه هرگز به سؤالات منتقدان پاسخ شفاف و منطقی‌ای از سوی این اداره کل داده نشده اظهار تأسف کرد.

سپس، برنا موسوی، یکی از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان، خبر داد که طبق اعلام فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان، ناظر عالی فاز دوم مرمت گنبد شیخ لطف‌الله، عبدالله جبل عاملی است و بهشاد حسینی و محسن نکویی نیز دیگر ناظران این پروژه هستند.

 

در ادامه، مرتضی فرشته نژاد، مرمتگر باسابقۀ بناهای تاریخی استان اصفهان گفت: ناظر کسی نیست که با دوربین از دور به گنبد نگاه می‌کند؛ ناظر باید بر حسن انجام کار نظارت داشته باشد. قرار بود من از گنبد بازدید کنم، اما گفتند داربست نیست و نمی‌شود. بااین‌همه، حتی از دور هم پیداست که سربندهای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله با هم نمی‌خواند و ترک‌ها فاصله پیدا کرده است.

وی، با شرح خطر بزرگ‌تری که کل مسجد شیخ لطف‌الله را تهدید می‌کند، ادامه داد: زمانی بازاریان گفتند ما می‌خواهیم در مسجد شیخ لطف‌الله نماز بخوانیم و چون برای بخش بالای مسجد بلیت‌فروشی انجام می‌شد، تصمیم گرفتند پایین را به شبستان تبدیل کنند، اما آیا شاه‌عباس یا استاد محمدرضای بنا نمی‌توانستند بعد از ساختن مسجد شیخ لطف‌الله پایین آن را هم کاشی کنند و شبستان بزنند؟ معلوم است که می‌توانستند اما نمی‌خواستند، چون مسجد شیخ لطف‌الله یک مسجد کوشکی بدون صحن است و رطوبت آن باید از طریق همین زیرزمین رد شود.

این استادکار باسابقۀ مرمت تصریح کرد: متأسفانه تمام ناکش‌هایی که در این قسمت وجود داشت، کور کردند و دیوار کشیدند و از آن زمان مسجد شیخ لطف‌الله مثل آدمی شده که دم دهان و بینی او را گرفته‌اند؛ معلوم است که عن‌قریب خفه می‌شود و می‌میرد؛ معلوم است که سقف این بنای نفیس ریزش می‌کند.

وی افزود: از وقتی این حرکت اشتباه را انجام دادند مدام کاشی‌ها ترک می‌خورد و روی آن را می‌پوشانند. بخشی از این زیرزمین را هم به کافی‌شاپ تبدیل کرده‌اند و برای آن آب و فاضلاب کشیده‌اند. اگر عباس بهشتیان زنده بود و این چیزها را می‌دید از غصه خودش را می‌کشت.

فرشته نژاد خاطرنشان کرد: استاد محمدرضا معمار مسجد شیخ لطف‌الله از متخصصان رشته‌های مختلف مثل صوت‌شناس و کاشی‌کار و … استفاده کرده و چنین شاهکاری را ساخته است. چند صد سال قبل هر کس کار خودش را انجام می‌داده، اما متأسفانه امروز صوت‌شناسی در دانشکده‌های معماری هم تدریس نمی‌شود.

این مرمتگر بناهای تاریخی پیشنهاد داد که هر چه سریع‌تر «کنگرۀ نقد مرمت» با حضور استادکاران برجستۀ کشور برگزار شود و مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله توسط متخصصان مورد بررسی قرار بگیرد.

 

عباس شیردل، رئیس اتحادیه صنف صنایع‌دستی استان اصفهان نیز اظهار کرد:  وقتی به یکی از مسئولان در استانداری اصفهان شکایت بردیم که چرا مرمت گنبد شیخ لطف‌الله را با همان مرمتگر آغاز کرده‌اند، گفت بودجه‌ای که لحاظ شده نباید برمی‌گشت و ما هم گفتیم اگر بودجه برگردد، بهتر از این است که نگین فیروزۀ جهان اسلام خراب شود.

وی یادآور شد: اولین و مهم‌ترین درخواست ما این است که عایق‌بندی زیرزمین مسجد شیخ لطف‌الله را بردارند تا بنا به شکل اولیۀ خود بازگردد، سپس، یک گروه پژوهشی قدرتمند وضعیت تمام مسجد را بررسی کنند و با حضور متخصصان برای حفظ بنا چاره‌جویی شود.

اظهارات هوشنگ رسام، مرمتگر و کاشی‌کار باسابقه نیز در این نشست چنین بود: ما به خاطر عشق به تمدن و بناهای تاریخی دور هم جمع شده‌ایم و با کسی دشمنی نداریم. مسجد شیخ لطف‌الله موزه هنرهای کاشی‌کاری ایران است. ما نگران وضعیت این مسجد هستیم، چراکه کار آن به دست متخصص سپرده نشده است.

 

بعد از ایراد این سخنان، متن نامۀ سرگشاده‌ای که قرار است به دست مقام قضایی و نمایندگان اصفهان در مجلس شورای اسلامی برسد، توسط حاضرین امضا شد. در این نامه آمده بود:

«بر همگان روشن است که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان یک اثر بی‌نظیر جهانی و متعلق به آحاد بشر بوده و ما به‌عنوان امانت‌دار، موظف به نگهداری آن هستیم. از سال ۱۳۹۸ که خبر دو رنگ شدن آن پس از مرمت تَرک اول، در رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شده، دلایل گوناگون در نقد روش مرمت غیراصولی آن مطرح گردیده است.

اکنون با تأسف و اندوه فراوان، به آگاهی می‌رسانیم که نه‌تنها آن نقدها راه به ‌جایی نبرده و برخلاف وعده‌های مدیریت میراث فرهنگی، اجازۀ بازدید از آسیب‌های گنبد به استادکارها و کارشناسان منتقد داده نشده، بلکه امروز در کمال تعجب شاهدیم، قرارداد ادامه مرمت گنبد با همان مجری قبل منعقدشده است؛ بدون آنکه ناظرین پروژه معرفی و مورد تأیید اساتید و کارشناسان قرار گرفته باشند. در چنین شرایطی، سؤال اینجاست که:

۱.مستندات مربوط به مرمت ترک اول (ازجمله طرح مطالعاتی و آسیب‌شناسی مشکلات گنبد، دستورالعمل مرمت، سوابق و ارزیابی مجری، گزارش‌های روزانه ناظر، صورت‌جلسه تأیید اساتید و …) کجاست؟ چراکه این موارد جزو بدیهی‌ترین ملزومات یک پروژه هستند.

۲. چرا قرارداد ادامه مرمت گنبد در سکوت خبری و بدون اطلاع‌رسانی، با همان مجری قبلی منعقدشده است و دلیل اصرار بر انجام مرمت توسط یک پیمانکار خاص چیست؟

۳.چرا مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان به‌عنوان عامل اصلی انعقاد قرارداد، حاضر به ارائه هیچ توضیحی در مورد قرارداد جدید نیست؟

۴.چرا این بار هم مثل گذشته، بدون انجام مطالعات کامل، آزمایش‌ها و تهیه طرح مرمت با تأیید اساتید فن، اصرار به ادامه کار مرمت دارند؟

۵.چرا مستندات نحوۀ واگذاری پروژه به‌ویژه اسناد مالی آن منتشر نمی‌شود؟

۶. چرا اجازه بازدید از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به منتقدان داده نمی‌شود؛ درحالی‌که تعدادی از اساتید و کارشناسان که به‌واسطه برخی پروژه‌ها با اداره میراث فرهنگی ارتباط  دارند، بعضاً بیش از یک‌بار از گنبد بازدید کرده‌اند؟

باید قاطعانه هشدار دهیم که اگر فاز دوم پروژۀ مرمت مانند فاز اول با آن ایرادات فاحش انجام شود، ممکن است در آینده شاهد گسست و ریزش کاشی‌ها و مشکلات فراوان در تزیینات و سازۀ این گنبد یگانه باشیم که ترمیم و جبران آن نیاز به هزینه بسیار بالا دارد و عملاً تضییع دوباره بیت‌المال است.

ازاین‌رو از مسئولین، به‌ویژه مقامات قضایی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواهشمندیم تا زمان روشن شدن پاسخ این سؤالات و شفاف‌سازی تمام ابعاد این پروژه، به‌ویژه مبادلات مالی آن، از ادامۀ کار مرمت جلوگیری کرده و اجازه ندهند این میراث ارزشمند جهانی، با یک مرمت غلط برای همیشه آسیب ببیند و آبروی این استان و کشور بیش‌ازپیش خدشه‌دار شود.»

منبع: ایسنا

مرتبط:

مرمت گنبد شیخ لطف‌الله با حاشیه شروع شد!