به گزارش ایمنا، مهم‌ترین جنبه‌ای که در ارتباط با «گردشگری شهری» توسط گردشگران ارزش گذاری می‌شود اصالت و منحصر به فرد بودن شهر است؛ این یعنی همان هویت شهری. وابستگی متقابل بین توسعه صنعت گردشگری و حفظ و تقویت هویت شهری کاملا بارز است. البته باید در نظر داشت که توسعه صنعت گردشگری به ویژه در شهرهای تاریخی تنها پیامدهای مثبت را به دنبال ندارد بلکه گاهی نتایج منفی نظیر تهدید ارزش‌های شهری و روش زندگی درپی گسترش این صنعت نیز به وجود می آید. «فاتیما برناردو» و «ژوانا آلمیدا» در مقاله‌ای با عنوان «هویت شهری و گردشگری» به منظور درک بهتر ارتباط بین حفظ هویت یک شهر تاریخی و توسعه گردشگری، محله آلفاما واقع در شهر تاریخی لیسبون پرتغال را مورد مطالعه قرار داده‌اند. این مقاله را که در ادامه می‌خوانید پیش‌تر در نشریه الکترونیک «شهرگاه» که مجله‌ای در حوزه تخصصی مدیریت شهریست، انتشار یافته است.
بحث «هویت شهری» در مراکز تاریخی آنچنان از اهمیت برخوردار است که برنامه ریزی شهری را تحت تاثیر قرار داده است چرا که مهم ترین رکن معرفی شهرهای تاریخی یعنی «گردشگری» بیشترین نفع را از مفهوم هویت شهری می‌برد. درواقع سه عنصر گردشگران، افراد بومی و شهر تاریخی کاملا به یکدیگر وابسته اند و مهمتر اینکه هر سه آن ها نیز به طور مستقیم و بر اساس تعاریف مختلف به مبحث «هویت شهری» گره خورده‌اند.
به طور کلی می توان گفت که هویت شهری از دو منظر کالبد فیزیکی شهر و البته روح شهر یعنی ویژگی های محیطی غیرظاهری که شهر مورد نظر را از سایر شهرها متمایز می کند، تعریف می‌شود. در واقع هویت شهر مجموعی است از ویژگی‌های فضایی و ساختاری یک شهر که در کنار مفاهیم فرهنگی- اجتماعی خاص شهر معنا پیدا می کند.
مهم‌ترین جنبه‌ای که در ارتباط با «گردشگری شهری» توسط گردشگران ارزش گذاری می‌شود اصالت و منحصر به فرد بودن شهر است؛ این یعنی همان هویت شهری! وابستگی متقابل بین توسعه صنعت گردشگری و حفظ و تقویت هویت شهری کاملا بارز است. البته باید در نظر داشت که توسعه صنعت گردشگری به ویژه در شهرهای تاریخی تنها پیامدهای مثبت را به دنبال ندارد بلکه گاهی نتایج منفی نظیر تهدید ارزش‌های شهری و روش زندگی در پی گسترش این صنعت نیز به وجود می آید.
بنابراین امروزه تلاش می شود که حمایت ساکنان شهرها را نیز در این رابطه به دست آورد. چرا که اگر ساکنان در صنعت توریسم مشارکت داده شوند می توانند به عنوان سفیران گردشگری شهرشان ایفای نقش کنند. علاوه بر این، نتایج به دست آمده از تحقیقات حوزه شهری حاکی از آن است که برای موفقیت در حفظ هویت شهری، برنامه ریزان باید راهکارهایی را توسعه دهند که با نگرش ساکنان در رابطه با هویت شهرشان تطابق داشته باشد.
به منظور درک بهتر ارتباط بین حفظ هویت یک شهر تاریخی و توسعه گردشگری، طی این مقاله، محله آلفاما واقع در شهر تاریخی لیسبون پرتغال مورد مطالعه قرار گرفته است.
آلفاما محله ای در قلب لیسبون
محله آلفاما در بخش مرکزی شهر لیسبون واقع شده و به عنوان بافت تاریخی و محبوبی شناخته می شود چرا که از حیث ساختار، تصویر کلی لیسبون را به نمایش می‌گذارد. این محله در طول یکی از تپه های جنوبی مشرف به شهر لیسبون و از قلعه سان جورج تا امتداد رودخانه تاگوس گسترش یافته است.
▲محله آلفاما در لیسبون
آلفاما از زمان رومی ها و مغول ها به عنوان قلب لیسبون شناخته می‌شود. بافت شهری این ناحیه برگرفته از معماری‌های اسلامی است اما متاسفانه، زلزله سال ۱۷۵۵ موجب تخریب بخش‌های زیادی از این منطقه شد. با این وجود، خوشبختانه بازسازی‌هایی براساس الگوهای ساختاری قبلی نظیر کوچه های باریک، گذرگاه‌ها و پله‌ها، انجام گرفت تا معماری سابق پا برجا باقی بماند.
خانه ها در آلفاما قدیمی و کوچک هستند؛ بسیاری از عمارت های اعیانی و کاخ های طبقه متوسط جامعه در سراسر این محله دیده می شود. آنچه در آلفاما کاملا مشهود است، ساختار تنگ و باریک این شهر است به طوری که خیابان های عریض و طویل در آن دیده نمی شود.
▲تراموای لیسبون
در واقع زمانی که پا به این محله می گذارید گویی وارد دنیای جدیدی شده اید که کوچکترین تاثیری از محیط اطراف خود نبرده است. فضای این محله بسیار زنده است؛ تمامی ساکنان تعامل روزانه ای دارند، تمام خیابان ها مملو از زنان، مردان و کودکانی است که هریک سرگرم کار روزانه خود هستند. شب های این محله نیز در طول فصل گرما دیدنی است چرا که همه در حال شادی و پایکوبی هستند…
اما همین محله پر جنب و جوش دچار مجموعه ای مشکلات از رسیدگی به میراث تاریخی گرفته تا خدمات به گردشگران و ساکنانش است و به همین خاطر نیز طی این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است.
حقیقت اینجاست که بازسازی‌های شهری که اساسا به منظورحمایت از صنعت توریسم در این ناحیه انجام شده است به علت اینکه بافت قدیمی شهر را تحت تاثیر منفی قرار داده از سوی ساکنان مورد انتقاد قرار گرفته است. علاوه بر این، شورای شهر لیسبون نیز گویا نظارتی بر این توسعه شهری ندارد. همین مسئله پژوهشگران را به انجام این مطالعه برای درک ارتباط بین هویت شهری و گردشگری ترغیب کرد.
به منظور انجام این پژوهش، محققان ابتدا افرادی را به عنوان شرکت کنندگان انتخاب کردند و سپس آن‌ها را به چهار گروه تقسیم کردند: ۱-ساکنان، ۲- افراد در کسب و کارهای هتل و مهمانپذیری، ۳- خرده‌فروشی‌ها و ۴- گردشگران خارجی (از کشورهای بلژیک، برزیل، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، آلمان، ایرلند، ایتالیا، نروژ، لهستان، پرتغال، اسکاتلند، اسپانیا و سوئیس) و تصمیم‌گیران شهری. البته مدیران شهری که برنامه‌ریزی‌هایشان، محله آلفاما را تحت تاثیر قرار می داد نیز در این مطالعه حضور داشتند.
طی این مطالعه سعی شد تا به دو سوال پاسخ داده شود؛
۱. عناصر هویت آلفاما چه چیزهایی هستند؟
۲. رشد توریسم در آلفاما با چه مشکلاتی مواجه است؟
بررسی و مصاحبه هایی که با افراد مختلف صورت گرفت، نشان می داد که هویت شهری از دیدگاه طبقه های مختلف، متفاوت است. برای مثال، ساکنان آلفاما و افراد شاغل در صنایع هتلداری و خرده فروشی معتقد بودند که ترکیب کوچه ها، راه پله ها و خیابان های باریک و کاشی های رنگی بیانگر هویت این محله است. از نظر اغلب گردشگران اما ساختار قرون وسطایی محله و همچنین رواج تجارت سنتی موجود در این محله عناصر هویتی‌اش محسوب می شود. حال آنکه وجود آثار تاریخی تنها موردی بود که توسط تصیمیم گیران امور شهری مورد توجه قرار گرفته بود.
در واقع شهروندان، توریست‌ها و همچنین افراد شاغل در صنایع هتلداری و خرده فروشی، ابعاد اجتماعی شهر و به ویژه نمود طبیعی زندگی مردم در آلفاما، نظیر پهن کردن لباس‌ها در کوچه‌ها، ریخت اجتماعی محله با حضور شهروندان، طرز چیدمان شهری در خیابان‌ها و همچنینرفتار گرم و دوستانه ساکنان را به عنوان هویت شهری در نظر می‌گرفتند.
اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، برای توریست‌های خارجی، طرز استفاده از فضاهای شهری توسط شهروندان، پیکربندی شهر از دو بعد ریخت فیزیکی و اجتماعی و البته امنیت و آرامش حضور از اهمیت بیشتری برخوردار است.
جالب اینجاست که مدیران شهری اهمیت زیادی را به میراث معماری شهر نظیر مراکز تاریخی قرون وسطا، معماری‌های مغولی و چشم اندازها می دادند؛ حال آنکه هیچ تبلیغات گردشگری رسمی در رابطه با جنبه‌های اجتماعی شعر نظیر شیوه زندگی سنتی افراد محلی صورت نگرفته بود.
از دیگر یافته‌های این مطالعه، رابطه بین ساکنان آلفاما و گردشگران خارجی بود؛ در واقع چنان رابطه دوستانه‌ای بین ساکنان و گردشگران وجود داشت که گویی گردشگران از شهروندان بومی خود این محله بودند. هرچند عدم خرید توسط گردشگران موضوعی بود که فروشندگان از آن ناراضی بودند.
از جمله مشکلاتی که به عنوان تهدید برای گردشگری مطرح می‌شدند، آلودگی صوتی خودروهای سه پاچه‌ها، عدم تمیزی شهر، از بین رفتن مغازه‌های سنتی خاص و مهم تر از همه تغییر چهره شهر بدون در نظر گرفتن اصالت شهری عنوان شد.
اما نکته جالب اینجا بود که توسعه گردشگری و حضور گردشگران، مسئولان شهری را به اقدام برای بازسازی مکان های اقامتی ترغیب کرده بود و همین امر، افزایش میزان مالیات و کرایه ها را به دنبال داشت. به این ترتیب بسیاری از افراد از شهر و دیار خود کوچ کرده و به گفته خود ساکنان، اصالت شهر در حال از بین رفتن است.
به طور کلی، از حیث اقتصادی این شهر نیازمند توسعه صنعت گردشگری هست اما بنا به نظر ساکنان، افزایش هتل ها و مراکز اقامتی نباید منجر به تغییر چهره فیزیکی و اجتماعی شهر شود چرا که آن ها بر این باورند تغییرات ساختاری ناشی از نوسازی بافت قدیمی اصالت این محله را چه از حیث فرهنگی و چه از حیث ریخت شهری از بین برده است. البته مهمتر از همه اینکه مهاجرت افراد از این محله یکی از پیامدهای منفی این توسعه شهری بوده است.
مهم‌ترین نتیجه‌ای که از این پژوهش به دست آمد، اهمیت در نظر گرفتن تمامی جوانب برای توسعه صنعت گردشگری است چرا که اگر تصمیمات سازنده در مسیر نادرستی هدایت شوند می تواند، تاثیرات مخربی نظیر از دست دادن اصالت شهری را به بار آورد.
▲یکی از گذرهای آلفاما
از دیگر نتایج به دست آمده اهمیت ابعاد فرهنگی و اجتماعی در هویت‌بخشی شهر است؛ در محله آلفاما، این تنها مراکز تاریخی نبودند که از دید گردشگری، هویت شهر بر شمرده می‌شدند، بلکه روش سنتی زندگی مردم حتی از پیش افتاده‌ترین آن‌ها نظیر خشک کردن لباس‌ها در خیابان، جزیی از اصالت و هویت شهری هستند که در کنار یکدیگر معنا پیدا می‌کنند.
محققان طی این مطالعه دریافتند که برنامه‌ریزان گردشگری شهری باید برای موفقیت هرچه بیشتر، ساکنان را در فعالیت هایی که برای توسعه این صنعت صورت می گیرد، درگیر کنند و به این ترتیب حس تعلق و هویت منطقه را در کنار رشد گردشگری افزایش دهند.
برای مثال، شورای محله آلفاما تا پیش از نتایج این مطالعه، توجهی به مسئله اذیت‌کننده آلودگی صوتی سه پاچه های درون شهری برای توریست‌ها نداشت. همچنین برای عبور و مرور تعداد زیاد گردشگر در سطح شهر نیز هیچ تدبیری نیندیشیده بود و این امر حتی با ایجاد یک ترمینال کشتی کروز در بخشی از آلفاما شدت گرفته بود.
در نهایت اینکه، محله‌ای نظیر آلفاما، اصالت و هویتش به ساختمان‌های قدیمی دست نخورده، مغازه‌های سنتی و سکوت نمادینش وابسته است پس باید آگاهی ها و حفظ اصالت این محله و متعاقبا رشد گردشگری را با تدبیر به پیش برود.
منبع خبر:ایمنا
