ورنی مغان، دست‌بافته‌ای برخاسته از دل طبیعت
همانطور که می‌دانیم هر صنایع‌دستی نشان از آداب، رسوم و فرهنگ آن منطقه را می‌دهد. در استان اردبیل انواع مختلفی از صنایع‌دستی بین مردم رواج دارد که دست‌بافته‌های آن معمول‌ترند به‌طوری که هر منطقه دست‌بافته مخصوص به خود را دارد. هنرهایی که بر اعتقادات و باورهای مردم منطقه اشاره دارد و می‌توان در نقش و نگارهای آن حقایقی از زندگی ساکنان بومی منطقه را مشاهده کرد، در این میان منطقه مغان و به‌ویژه شهر اصلاندوز استان اردبیل با دست‌بافته‌ای به نام ورنی شناخته می‌شود.
ورنی دست‌بافته‌ای فرش مانند است که به گلیم شباهت بسیاری دارد. در واقع ورنی نوعی گلیم یک‌رو یا گلیم فرش‌نما بدون پرز است و به سبک پودپیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچیدن نخ خامه به دور نخ‌های تار شکل گرفته و نقش می‌پذیرد. ورنی به صورت ذهنی بافته می‌شود و نقشهای برای بافتن آن وجود ندارد.
مغان، مهد ورنی‌بافی
منطقه مغان در استان اردبیل یکی از اصلی‌ترین مناطق بافت ورنی است، زنان در این منطقه با آموزش سینه به سینه و انتقال تجربه از مادر به دختر ورنی‌بافی را یاد می‌گیرند، و رمز و راز حیات را با رنگ و بوی طبیعت می‌آرایند تا دست بافته‌ای بسازند. زنان عشایر در منطقه مغان با استفاده از پشم گوسفندان نخ‌ریسی می‌کنند، نخ‌ها را با استفاده از مواد طبیعی رنگزا که رنگ‌های شادی دارند رنگرزی می‌کنند و سپس با نخ‌های حاصل دست خودشان که آن‌ها را از طبیعت وام گرفته‌اند ورنی می‌بافند.
ورنی الهام گرفته از هویت عشایر منطقه مغان در سال ۱۳۹۸ نشان جغرافیایی بین‌المللی کسب کرد و در ادامه این روند در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۹ شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی معرفی شد. اکنون ورنی مغان در سراسر کشور بیش از پیش شناخته شده و بازار ورنی در اصلاندوز و سایر شهرهای مغان از جمله پارس‌آباد رونق گرفته است.
ورنی مغان نمادی از فرهنگ کهن مردم منطقه
نمادها و اشکال روی ورنی نشان‌دهنده اعتقادات و فرهنگ مردم منطقه است. فریده سرودی رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اصلاندوز در این مورد می‌گوید: «روی ورنی‌ها از اشکال، نماد و حروف استفاده می‌شود که باورهای زنان و مردان ایل را نشان می‌دهد، حاشیه یا زنجیره در طرح ورنی‌ها نیز که شامل اشکال معکوس است از تفکر عرفانی شکل گرفته است. نمادهای ورنی مغان شامل «قره قیناخ»، «قوچ کله‌سی»، «یلان یلان» و طرح «خانه خانه» است. فرهنگ یکتاپرستی در اکثر طرح‌های ورنی مغان به وضوح مشخص است. »
سرودی همچنین درمورد رنگ‌های استفاده شده در ورنی‌ها می‌گوید: «ترکیب رنگ استفاده شده در ورنی مغان اکثرا الهام گرفته از طبیعت و رنگ‌های شاد است، زنان ایل نخ‌های حاصل از پشم گوسفندان را با استفاده از مواد رنگزای طبیعی به رنگ‌های شادی که در طبیعت می‌بینند درمی‌آورند و ورنی‌هایی الهام گرفته از طبیعت می‌بافند.»
بافنده‌های ورنی در منطقه مغان معتقدند که ورنی‌بافی یک آموزه سینه به سینه است و نسل به نسل به آن‌ها رسیده است، آن‌ها اکثرا از نوجوانی این هنر را یاد گرفته‌اند و در همه سال‌های زندگی کمابیش به آن مشغول بوده‌اند. نکته دیگر در ورنی‌بافی، ذهنی بودن نقشه آن است. زنان مغان ورنی‌ها را بدون نقشه و با طرح‌هایی که در ذهن خود دارند می‌بافند.
صغری حسین‌زاده یکی از بافنده‌ها در شهر اصلاندوز می‌گوید: «۴۰ سال است که کار ورنی بافی انجام می‌دهم و این کار را از مادرم یاد گرفته‌ام. در بهار پشم گوسفندان را می‌چینیم و آن‌ها را پس از شستن شانه می‌کنیم، سپس با «جهره» این پشم‌ها را به نخ تبدیل می‌کنیم. بعضی از این نخ‌ها را خودمان با مواد طبیعی رنگ می‌کنیم و بعضی را نیز برای رنگ کردن به رنگرز می‌دهیم و با نخ‌هایی که خودمان آماده کرده‌ایم ورنی می‌بافیم.»
شهر ملی و رونق بازار ورنی
ورنی‌بافی یکی از شغل‌های اصلی زنان در منطقه مغان به ویژه در شهر اصلاندوز به شمار می‌رود. برخی از بافنده‌ها برای تولیدکننده کار می‌کنند و برخی نیز به‌طور شخصی در کار ورنی‌بافی هستند.
نجف‌زاده که تولیدکننده ورنی در شهر اصلاندوز است، بیان کرد: «سه تولیدکننده در شهر اصلاندوز داریم که هر تولیدکننده حدود دو هزار مترمربع در سال ورنی تولید می‌کند. تولیدکننده‌ها ورنی‌ها را بعد از تولید می‌فرستند به مرکز استان و از آنجا به شهرهای مختلف کشور مثل اصفهان، تهران، قم و شیراز خریدار ورنی مغان فروخته می‌شود، . بعضی از تجار فرش هم در زمینه صادرات ورنی فعال هستند و ورنی‌های تولیدی ما را به کشورهای دیگر از جمله آذربایجان و ترکیه صادر می‌کنند.»
رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان اصلاندوز نیز در این مورد اظهار کرد: «در شهر اصلاندوز حدود هزار نفر بافنده داریم و سالانه حدود شش هزار مترمربع ورنی تولید می‌شود. سه تولیدکننده در شهر اصلاندوز فعال هستند و علاوه بر این تولیدکنندگان شخصی هم برای استفاده شخصی یا فروش خرده تولیدات ورنی دارند.»
سرودی معتقد است که از زمان معرفی شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی این دست‌بافته در کشور شناخته شده و در رونق اقتصادی منطقه هم موثر بوده است.
نجف‌زاده نیز درمورد رونق بازار ورنی در شهر اصلاندوز گفت: «از زمانی که اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی معرفی شده است این صنعت رونق گرفته و بافنده‌ها بیشتر شده‌اند، و با توجه به اینکه این دست‌بافته در سطح کشور معرفی و شناخته شده، فروش ورنی هم رونق گرفته است.»
سخن آخر اینکه ورنی مغان هنری برخواسته از دل طبیعت است که با دست زنان ایل نقش می‌پذیرد و قدمتی تاریخی دارد. این هنر دست، حالا بیشتر از پیش قدر دیده می‌شود و ثبت شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی بهانه‌ای است تا بار دیگر ورنی‌های خوش رنگ و نگار این منطقه به منازل ایرانیان راه پیدا کنند.
* گزارش از توحید سیف
