استان خراسان جنوبی در شرق ایران واقع شده و مرکز آن، شهر بیرجند است. استان خراسان جنوبی، با مصوبه مجلس شورای اسلامی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، در سال ۱۳۸۲ ایجاد شد.

مساحت این استان ۱۵۱،۱۹۳ کیلومتر مربع است که از این نظر سومین استان ایران است. براساس سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت آن برابر با ۷۳۲،۱۹۲ نفر بوده و از این نظر ۲۸امین استان کشور است. خراسان جنوبی شامل محدوده‌ای از خراسان بزرگ است که در سده‌های پیش، قهستان نامیده می‌شد. شهرهای مهم ایالت قهستان، تون (فردوس امروزی) و قائن بوده‌اند.

مارکوپولو نیز در سفرنامه خود، از این منطقه با نام تونوکاین (تون و قاین) یاد کرده‌ است. در این مقاله با جاذبه‌های تاریخی و مردمی این استان آشنا می‌شویم.

موزه میراث پهلوانی بیرجند

موزه میراث پهلوانی، در سال ۱۳۸۵ مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی، واقع در زورخانه قدیمی امیر‌عرب، مشهور به «زورخانه لوبند» افتتاح شد.

سابقه زورخانه امیر عرب به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد. در آن زمان فقط یک زورخانه در محله «لب بند» و در فاصله دو بند معروف «حاجی محمد جعفر» و «باروت کوبان» در یک کوچه فرعی واقع بود که با نام زورخانه لب بند (در لهجه محلی «لوبند») مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است.

بنای تاریخی زورخانه امیر عرب از دیرباز محل ورزش پهلوانان نامدار بوده است، تا اینکه در سال ۱۳۸۰ ساختمان جدید این زورخانه به بهره‌برداری می‌رسد و فکر ایجاد موزه و نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی در بنای تاریخی مذکور قوت می‌گیرد.

قسمت‌های مختلف این موزه عبارتند از: نمایش عکس‌های پهلوانان و پیشکسوتان صاحب‌نام، ابزار و آلات ورزشی (از قبیل میل، کباده، تخته شنا و…)، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآورده‌اند. هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی است.

موزه مردم‌شناسی نهبندان خراسان جنوبی

این موزه در خانه سالاری، از خانه‌های تاریخی زیبای شهر نهبندان و داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده و دارای وسعتی حدود ۱۸۰۰ متر‌مربع است.

خانه سالاری از نوع خانه‌های دو ایوانی است و با توجه به سبک معماری موجود، این خانه در اواخر دوره‌ی قاجار ساخته شده و در دوره‌های بعد الحاقاتی به آن افزوده شده است.

قسمت‌های مختلف موزه عبارتند از: نمایشگاه عکس‌های بناهای تاریخی، لباس‌های محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالیبافی و نخ‌ریسی و…

موزه آب قاین خراسان جنوبی

موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال ۱۳۸۶، همزمان با سفر دوم هیأت محترم دولت به این شهرستان، پس از انجام عملیات مرمتی توسط سازمان میراث فرهنگی قاین در آب‌انبار بازار این شهر افتتاح شد.

این آب‌انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده قرار دارد و به همین دلیل به آب‌انبار بازار معروف است که از قنات آبگیری می‌شده است. بنای آب‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها است و دارای راه‌پله‌ای است که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌انبار و شواهد تاریخی موجود، بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده ‌است.

این موزه که تنها موزه‌ی آب استان است، شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تاسیسات آبی (سدها، آب‌انبارها، قنوات و…)، وقف‌نامه‌ها و … است.

موزه مفاخر و مشاهیر بیرجند

موزه مشاهیر در خانه تاریخی پردلی واقع در بافت تاریخی بیرجند دایر شده است. این منزل قدیمی به لحاظ استقرار در خیابان منتظری جنب مسجد خضرعلی قرار دارد.

منزل پردلی به‌عنوان یک خانه تک هسته‌ای به تبعیت از اهداف مذهبی و اجتماعی خاصی ساخته شده است به طوری که اجزا و عناصر بکار رفته در آن نمایانگر این خصوصیات ویژه است و منازلی با چنین ویژگی‌هایی به مراتب در سطح شهر کمتر از منازل مردم عادی یافت می‌شد و بستگی به قدرت مالی افراد و طبقات اجتماعی خاص داشت.

این موزه در تاریخ ۱۳۸۲ در این خانه‌ی تاریخی راه‌اندازی و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در این موزه مجموعه‌ای از زندگی‌نامه‌ها، اسناد و نسخ خطی، تألیفات، نشان‌های ملی، علمی و ادبی، لوح‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین، به نمایش گذاشته شده است. هدف از ایجاد این موزه یادکردی از چهره‌های ماندگار و اندیشمندانی است که تمامی عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمام عصرها و نسل‌ها کرده‌اند.

آرامگاه بوذر جمهر قاینی خراسان جنوبی

حکیم قسیم بن ابراهیم بن منصور معروف بزرگمهر قائنی، سیاستمدار، ادیب، عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت می‌کرد. مقبره حکیم بوذر جمهر در فاصله چهار کیلومتری جنوب غربی شهر قائنات و در دامنه کوهی موسوم به کوه ابوذر (بزرگمهر) قرار دارد.

بنای مقبره که از بناهای قرن ششم و هفتم هجری است، به فرم چلیپایی و با معماریی بسیار زیبا ساخته شده است. مصالح اصلی در ساخت بنا سنگ گچ و آجر است. درخت بنه ۷۰۰ ساله‌ای نیز در کنار این مقبره وجود دارد که به زیبایی اثر افزوده است.

آرامگاه سپهسالاری خراسان جنوبی

آرامگاه سپهسالار در روستای چهارده شهرستان طبس قرار دارد. این بقعه دارای بنای چهارگوش گنبدداری به ابعاد ۱۵×۱۵ متر و در سه جهت دارای ورودی است. در داخل بنا آثار چند سنگ قبر دیده می‌شود.

به اعتقاد اهالی محل، این بنا مدفن مالک بن ذیب و مالک بن عمر از سرداران احنف بن قیس است که در تعقیب یزدگرد سوم آخرین پاشاه ساسانی، راه خود را گم کرده و در محل جوخواه جان سپردند. این مقبره که به گنبد جوخواه نیز معروف است، در دوره قاجار بر مدفن مزبور ساخته شد.

منزل مستوفی خراسان جنوبی

منزل مستوفی در خیابان ملا‌عبدالله‌ تونی‌ بشروی و کوچه مستوفی شهر بشرویه قرار دارد. این عمارت از جمله بناهای اعیانی است که در دوره قاجاریه ساخته شده و متعلق به شخصی به نام مستوفی است.

سبک معماری و بادگیرهای زیبا و ساباط در جانب شمال شرقی این سازه و تزیینات گچی در بخش‌های دیگر بنا از ویژگی‌های بارز ‌منزل مستوفی به شمار می‌رود. مصالح به کار رفته در منزل مستوفی خشت خام و در قسمت‌هایی آجر با ملات گل و گچ است‌.

بازار بیرجند

بازار بیرجند در بافت قدیمی این شهر قرار دارد. این بازار طی دوران‌های متمادی بافت سنتی خود را حفظ کرده و با گذشت ایام و گرمی دادوستد، همچنان فعال بوده و هست. بازار بیرجند دارای کوچه‌هایی تنگ و در پاره‌ای از اماکن آن معماری سنتی قدیمی است که این معماری نشان از اصالت و قدمت دیرینه این بازار دارد.

همچنین این بازار دارای کاروانسراهای قدیمی است. به طوری که سابقه این کاروانسراها به بیش از ۳۰۰ سال پیش می‌رسد. این کاروانسراها غالبا دفاتر کار تجار و انبار کالا و مرکز خرید و فروش کالا بوده است. همجواری این بازار با مرزهای کشورهای پاکستان، افغانستان و حتی هندوستان آن دوران باعث تبدیل شدن این بازار به بازار شاخص منطقه و شرق کشور شده است.

در آن دوران بازرگانان هندی به بیرجند می‌آمدند و ادویه هندی را وارد بازار بیرجند می‌کردند و سالیان سال در بازار بیرجند اشتغال به کار داشتند. این بازار در قدیم‌الایام عرصه خرید و فروش فرآورده‌های محلی مانند زعفران، گلیم، گیوه، گندم، جو، عدس، لوبیا، نخود، کتیرا و انقوزه، ترنجبین، قارچ، توت خشک، برگه هلو و زردآلو بوده است.

بازار بیرجند در سال‌های اخیر جنب و جوش بیشتری یافته و حوزه وسیع‌تری را پیدا کرده است. همچنین شهر بیرجند علاوه بر بازار قدیوی دارای چندین بازار دیگر است، از جمله:

بازار سادسی: ورودی شرقی آن واقع در میدان امام و ضلع غربی آن متصل به بازار سرپوش است.

بازار سرپوش: واقع در بین دو بازار سادسی و ملک.

بازار ملک: از قدیمی‌ترین بازارهای بیرجند است. از سمت شرق متصل به بازار سرپوش و از سمت غرب منتهی به سه راه اسدی است.

بازار چهکندی‌ها: واقع در سه راه اسدی. در این بازارها انواع پارچه، پوشاک، مواد خوراکی ، لوازم خانگی، فرش، سوغات بیرجند و … به فروش می‌رسد.

منطقه شکارممنوع جیک و زیدر خراسان جنوبی

منطقه جیک و زیدر به استناد بند و ماده ۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست از تاریخ ۱۳۹۰/۰۸/۱۵ و شماره روزنامه رسمی ۱۹۵۳۸ مورخ ۱۳۹۱/۰۱/۱۶ به مدت ۵ سال به عنوان منطقه شکار ممنوع به تصویب سازمان حفاظت محیط زیست رسیده است. مساحت این منطقه ۴۲،۰۰۰ هکتار است.

با توجه به اقلیم گرم و خشک منطقه، پوشش گیاهی نیمه بیابانی و کوهپایه‌ای در منطقه دیده می شود. گیاهان این منطقه عبارتند از درمنه دشتی، درمنه کوهی، سبد، پیچک بیابانی ،گون، گز، بادامشک، بادام خاردار، بنه، مخلصه، بومادران، کاروانکش، کلاه میرحسن، کلاه میر حسن، هزار خار و… . درصد پوشش گیاهی به طور متوسط بین ۳۰ تا ۴۵ درصد تخمین زده می‌شود. همچنین گیاهان دارویی، طبی و معطر در منطقه به چشم می‌خورد.

جیگ و زیدر از تنوع زیستی مطلوبی برخودار است. گونه‌های جانوری متنوعی در منطقه زیست می‌کنند؛ زیرا ارتفاعات، ورزش باد و اشکال زمین شناختی بر میزان پراکنش و زیستگاه‌های گونه تاثیر گذاشته است. از جمله پستانداران می‌توان گرگ، شغال، روباه، روباه شنی، قوچ وحشی، خرگوش، خارپشت ایرانی، موش بزرگ، موش خانگی، خفاش بال سفید، کفتار و تشی را نام برد. از پرندگان می‌توان به پرندگان شکاری، عقاب طلایی، جغد کوچک، هوبره، گنجشک خانگی، سهره معمولی، دم جنبانک، باقرقره شکم سفید، یاکریم، کبوتر چاهی، قمری معمولی، شاه بوف، چکاوک کاکلی، چکاوک سردم سیاه، کبک، تیهو، کرکس، کوکر شکم سیاه، سارگپه پا بلند، قرقی، شاهین، زاغ بور، گنجشک خاکی و سبز قبا اشاره کرد. از گونه خزندگان نیز می‌توان از بزمچه بیابانی، انواع مارمولک (سوسمار دونده ایرانی، سوسمار دم دراز ایرانی)، انواع آگاما (آگامای سرزرد، آگامای صخره‌ای سیاه، آگامای دم تیغی ایرانی)، انواع مار (پلنگی، مار شتری، مار جعفری، تیرمار بیابانی، مار کبری، مار زنگی، قیطانی، مار دشتی، مار خالدار) نام برد.

کویر حلوان خراسان جنوبی

این ریگزار از شمال به کویر مرکزی ایران و ارتفاعات پیر حاجات طبس، از جنوب به محور ارتباطی شهرستان خور به طبس، از شرق به کوه‌ها و ارتفاعات عاشقان و از غرب به دریاچه نمک خور و کویر مرکزی ایران محدود می‌شود.

حلوان نام روستایی در حاشیه شرقی این کویر است. روستای حلوان یکی از زیباترین مناطق گردشگری طبس است که از دیرباز از چند جنبه معروف بوده است (وجود نخلستان و تولید خرمای بسیار مرغوب از آن، به طوری که که واریته خرمای آن معروف است).

در سال‌های اخیر علاوه بر نژاد محلی، از نوع خرمای مضافتی و دیگر نژادها هم در حلوان کشت شده است.

با قدم زدن در کوچه‌های قدیمی بافت قدیمی بسیار بزرگ و زیبای حلوان، با آن که رو به تخریب است، می‌توان شکوه و عظمت معماری کویری را مشاهده کرد. قلعه حلوان که روستای قدیمی را بصورت کامل در خود جای داده، یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین قلاع کل منطقه طبس است.

حلوان در ایام قدیم ۱۳ برج نگهبانی داشته است که هم‌اکنون ۵ برج آن سالم است. همچنین حلوان مسیر مهم کاروان گذری بوده است. کاروان‌ها در مسیر بین حلوان در شرق و عروسان و عباس‌آباد و خور در غرب کویر راه می‌پیموده‌اند.

پهنه این کویر پوشیده از ریگزار است و در نواحی شرقی و شمالی در حاشیه ریگزار، باتلاق‌های نمکی و رسی کویر مرکزی و دریاچه نمک خور قرار دارد.

ریگزار گستره‌ای شمالی-جنوبی دارد و در مناطق جنوب شرقی با ارتفاعات عاشقان پیوند می‌خورد که این تلاقی کوه و ماسه، مناظر بسیار زیبایی را پدید آورده است. در محیط شرقی این مثلث ماسه‌ای، تپه‌ها بیشترین ارتفاع را دارد و ارتفاع آن‌ها از کف دشت در حدود ۸۰ متر است که با حرکت به سمت غرب با کاهش ارتفاع همراه است.

در جنوب شرقی محل تلاقی کوه و ریگ، دره‌ها و گذرگاه‌های زیبایی پدید آمده است که شاید در نوع خود در کشور کم‌نظیر باشد. همچنین به‌دلیل وجود معادن فراوان در این ارتفاعات جاده‌های خاکی مناسبی وجود دارد که دسترسی و بازدید از این منطقه را آسان کرده است.

دشت اسفدن خراسان جنوبی

دشت اسفدن از بهم پیوستن مخروط افکنه‌های متوالی ایجاد شده و ارتفاعات منطقه آن را محاصره کرده است. در این دشت چاه‌های کشاورزی متعددی وجود دارد. این دشت بسیار زیبا علاوه بر اینکه سالیانه تعداد بسیار زیادی گردشگر را به سمت خود جذب می‌کند، یکی از مهم‌ترین مناطق برای حفظ گونه‌های جانوری در استان است.

منطقه دشت اسفدن به وسعت ۴۱،۲۴۲ هکتار، به عنوان منطقه شکار ممنوع این استان به ثبت رسیده است.

دق سرایان بیرجند

دق رباط سرایان در جنوب غربی شهر سرایان در استان خراسان جنوبی قرار دارد، شکلی شبیه به بیضی دارد و طول آن در حدود ۴۰ کیلومتر و عرض آن در حدود ۲۰ کیلومتر است. عرصه این کویر شامل اراضی مسطح و پست، با کمی تقعر و شوری و قلیائیت خیلی زیاد است. مرکز آن فاقد پوشش گیاهی است و در اطراف آن گیاهان شورپسند با نیاز آبی بالاتر مشاهده می‌شود.

در حاشیه شرقی کویر تپه‌های ماسه‌ای و ریگزارها قرار گرفته است. در قسمت جنوبی کویر پلتفرم‌های نمکی و در مرکز آن پوشش استپی پهنه آن را فرا گرفته است. در حاشیه کویر پوشش جنگل‌های تنک تاق قابل مشاهده است. پوشش گیاهی شورپسند موجود در این نقاط شامل ۱۶ گونه با ۳ تیپ گیاهی است. مسیر دسترسی به این مکان، مسیر جاده آسفالته سرایان به روستای ثقاله است. ادامه‌ی خاکی این جاده به سمت جنوب از میان کویر عبور می‌کند.

دق گیو خراسان جنوبی

دق گیو (به دق اکبرآباد هم شناخته می‌شود) در جنوب روستای گیو در استان خراسان جنوبی و در ۳۵ کیلومتری جنوب شهرستان بیرجند قرار دارد. طول این دق ۲۵ کیلومتر و عرض آن در حدود ۶ کیلومتر است. در مرکز دق زمین‌های قلیایی مسطح با عمق زیاد و درصد شوری بالا قرار دارد که عملا از رشد هرگونه گیاهی جلوگیری می‌کند. در حاشیه دق زمین‌های کشاورزی روستاهای اطراف قرار گرفته است.

برای دسترسی به دق باید به روستای گیو بروید. ادامه‌ی این روستا به سمت جنوب از داخل دق عبور می‌کند.

سوغات خراسان جنوبی چیست؟

عناب خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی عناب در کشور، بیش از ۹۵ درصد سطح زیر کشت این محصول را به خود اختصاص داده است.

کشت عناب به دلیل سازگاری این محصول با شرایط اقلیمی از گذشته‌های دور در بسیاری از مناطق استان، رواج داشته است. در بین کشاورزان استان، در حدود ۹۵۰۰ خانوار، منبع اصلی درآمدشان تولید عناب است. برداشت عناب در شهرهای گرمسیر استان از اوایل مرداد و در روستاهای کوهستانی از اوایل مهر آغاز می‌شود.

زرشک خراسان جنوبی

کشور ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی زرشک در دنیا است و شهرستان قائنات استان خراسان جنوبی با دارا بودن ۹۷ درصد از اراضی زیرکشت این محصول، ۹۵ درصد زرشک کشور را تولید می‌کند.

برداشت زرشک از مهر آغاز می‌شود. به دلیل تیغ‌دار بودن درختچه‌ی زرشک، برداشت آن کار بسیار دشواری است به همین جهت، تمامی اعضای خانواده‌ی کشاورزان در آن شرکت دارند. زرشک بی‌دانه‌ی قائنات از سوغاتی‌های پرطرفدار استان خراسان جنوبی است.

زعفران خراسان جنوبی

این گیاه خوش‌رنگ، از گیاهان بومی ایران است و به دلیل محدودیت در کشت و تولید، جزو مواد غذایی گران‌قیمت به شمار می‌رود. از آنجایی که زعفران در مناطق کویری به عمل می‌آید به «طلای سرخ کویر» شهرت دارد. ایران مقام اول تولید زعفران را در جهان دارد و بیش از ۹۰ درصد از مجموع تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. استان خراسان جنوبی بعد از استان خراسان رضوی، دومین تولیدکننده‌ی زعفران در ایران است و کشت زعفران در این استان، بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد.

زعفران این استان از نظر کیفیت (عطر و رنگ‌دهی) نسبت به زعفران استان خراسان رضوی، مرغوب‌تر است و شهرستان قائنات این استان به عنوان پایتخت زعفران جهان، شناخته می‌شود.

انار خراسان جنوبی

شهرستان فردوس استان خراسان جنوبی، از تولیدکنندگان اصلی انار در ایران است و پس از شهرستان‌های ساوه در استان مرکزی و نی‌ریز استان فارس، سومین تولیدکننده‌ی انار در کشور است. کشت فراوان انار در این شهرستان موجب شده است تا عمده صنایع شهرستان نیز مرتبط با انار باشند. در باغ‌های شهرستان فردوس، گونه‌های مختلف انار کشت می‌شود؛ شیشه‌ کپ، شهوار، شلغمی، سیاه‌دانه‌ی یزدی و …

معروف‌ترین و مرغوب‌ترین نوع انار در شهرستان فردوس، انار شیشه کپ است که جایگاه ویژه‌ای در صادرات انار کشور دارد و بیش از ۸۰ درصد تولید سالانه‌ی آن به کشورهای مختلف مانند اسپانیا، ژاپن، کره جنوبی و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود. انار شیشه کپ، پوستی صاف و قرمز دارد، دانه‌هایش قرمز تیره هستند و طعمی ملس و مطلوب دارد. این نوع انار نسبت به سایر انواع، کمتر دچار ترکیدگی می‌شود و همین امر، دلیل ماندگاری بیشتر و انبارداری مطلوب آن است.

صنایع دستی استان خراسان جنوبی

برک‌بافی خراسان جنوبی

برک نوعی پارچه‌ است که از پشم شتر یا موی بز بافته می‌شود و در گویش محلی به آن، کرکی یا کورگی می‌گویند. این پارچه‌ی نرم و ضخیم که با دستگاه‌های نساجی سنتی بافته می‌شود از لطافت و استحکام بسیار مطلوبی برخوردار است. برک، معمولا برای دوخت لباس زمستانی به ویژه کت مردانه استفاده می‌شود.

در گذشته، خیاطان از نوع اعلای آن که به شمشیرک معروف بوده است، برای حاکمان، جامه‌هایی فاخر می‌دوختند. برک، رنگرزی نمی‌شود و به اصطلاح، خودرنگ است.

این پارچه در رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفید، شیری و خاکستری بافته می‌شود. برک‌بافی از قدیمی‌ترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی است که قدمت آن به قبل از دوره‌ی سلجوقی برمی‌گردد و توصیف آن در سفرنامه‌های سیاحان خارجی آمده است. این نساجی سنتی، که در برخی از شهرستان‌های استان مانند بشرویه بسیار رواج داشته است، امروزه نیز در گوشه و کنار استان دیده می‌شود. در سال‌های اخیر، با همکاری بافندگان و نهادهای مرتبط، اقدامات خوبی برای رونق برک‌بافی صورت گرفته است.

ترکه بافی خراسان جنوبی

ترکه‌بافی یا به اصطلاح محلی، سافت‌بافی، از زیرمجموعه‌های هنر حصیربافی است که عمده تفاوت آن با حصیربافی در مواد اولیه‌ی به کار رفته در تهیه‌ی الیاف است.

برای تهیه‌ی الیاف به کار رفته در این هنر، از شاخه‌های جوان و نازک (ترکه) درخت‌های سرخ‌بید و بیدمشک و درختچه‌ی بادام کوهی استفاده می‌شود.

ترکه‌بافی به دلیل فراوان بودن مواد اولیه، در برخی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی به ویژه بیرجند، رواج دارد. در فصل‌های پاییز و زمستان، با توجه به کم شدن کارهای کشاورزی، ترکه‌بافی بین روستاییان، رونق بیشتری دارد. حاصل دسترنج این روستاییان هنرمند انواع سبد در اندازه‌ها و اشکال مختلف برای کاربردهای گوناگون و انواع ظروف مسطح و گرد است.

هنگام خریدن این ظروف ترکه‌ای دقت کنید؛ محصولات بافته شده با ترکه‌ی بیدمشک که سبز هستند، نسبت به محصولاتی که با ترکه‌ی سرخ‌بید بافته شده‌اند و قرمز هستند، استحکام بیشتری دارند.

قالی‌بافی خراسان جنوبی

فرش دستبافت خراسان جنوبی، که به قالی مود مشهور است، سهم عمده‌ای در تولید فرش دستبافت کشور دارد و شهرت جهانی آن باعث شده تا زینت‌بخش موزه‌های سراسر دنیا باشد. اگرچه قالی‌بافی در بسیاری از شهرها و روستاهای استان رواج دارد ولی خاستگاه آن شهر مود از توابع شهرستان سربیشه است که قدمت بافت قالی در آن به قبل از دوره‌ی صفویه برمی‌گردد. قالی مود به همان شیوه‌ی قالی‌های مشهد بافته می‌شود ولی از نظر کیفی، نسبت به بافته‌های مشهد، کاملا برتری دارد.

این فرش‌های دستبافت، معمولا با خامه‌های پشمی و به روش گره‌ فارسی جفتی و چهارتار بافته می‌شود. از طرح‌های مشهور قالی مود که هنوز هم رواج دارد می‌توان به ریزه‌ماهی، خشتی، کله‌اسبی، ربعی‌ سعدی و افشار هفت رنگ اشاره کرد. البته طرح ریزه‌ماهی بیشترین بافت را دارد.

منبع:باشگاه خبرنگاران جوان

بنای رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان منطبق بر حصار قدیمی شهر، در یک منطقه‌ی پرتراکم مسکونی احداث شده‌ است.

وقتی وارد این مکان می شوی المان های که به عنوان نماد بانوان زنجانی هستند توجه هر بازدید کننده را به خود جلب می کند این المان ها توانسته؛ روزگار نه چندان دور از حال و هوای  این قطعه از کشور را در قالب مجموعه‌ای بی‌نظیر به نمایش درآورد.

رختشویخانه زنجان در گذشته محلی بوده است که بانوان شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند، چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان بی نظیر است.

آوای زندگی در رختشویخانه زنجان

پای صحبت کسانی می‌نشینم که خود با رختشویخانه زاده شده اند خانم اعلایی  در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ؛از زمان کودکی خود نقل می‌کند :پنج شش سالی بیش نداشتم همراه خواهر ومادر روانه رختشو یخانه می شدیم صدای زمزمه مادران و هیاهوی کودکان در هنگام بازی در این محل از خاطره انگیزترین روزهای زندگی من به شمار می رود.

مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری زنجان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛گفت : این بنای تاریخی عام المنفعه و از نظر کاربری جزو بی نظیزترین بناها در سطح دنیا است

وی افزود: در حال حاضر به عنوان موزه مردم شناسی مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد.

محمدی کارشناس میراث فرهنگی استان زنجان نیز در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛ رختشویخانه را محصول دغدغه‌های مردی می داند که روزگاری شهردار زنجان بود علی اکبر توفیقی بانی بنا‌های عام المنفعه‌ای همچون رختشویخانه، میدان انقلاب، کشتارگاه زنجان و احداث نخستین مدرسه توفیق در محله سرچشمه زنجان و سایر بنا‌ها است.

وی می‌افزاید: اواخر دوران قاجاریه همزمان است با استقرار سیستمی به نام بلدیه به معنی امروز شهرداری؛ و زنجان جزو اولین شهر‌های است که این سیستم در آن شکل می‌گیرد.

وی ادامه می دهد : این بنا عام المنفعه به شمار می‌آید و در سال ۱۳۴۵ (ه. ق) توسط دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است.رجبی کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان نیز در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛می گوید: آب این محدوده که دارای فضا‌های متعددی است که از قنات قلعچه حاجی میربها الدین تامین می‌شد.

وی می‌افزاید: فضا‌های این مجموعه را می‌توان به دو بخش مدیریت رختشویخانه شامل حیات و قسمت مسکونی و فضای اصلی شستشوی رخت که خود دارای چهار قسمت است تقسیم کرد.

این کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری ادامه می‌دهد: حیاط محوطه‌ای است به شکل مربع و مستطیل شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی شامل دو اتاق و یک ورودی است که این ورودی فضا‌های محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل می‌نماید.

خزینه این رختشویخانه ۱۷ متر طول ۵۵/۱۱متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع دارد.

رجبی کارشناس میراث فرهنگی زنجان در باره مدیریت این بنا هم چنین می‌گوید:فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رختشویخانه وجود دارد که به عبارتی می‌توان آن را شاه نشین و محل مدیریت نامید و خانمی که به بی بی معصومه شهرت داشت کار کنترل و نظارت بر امور رختشویخانه را بر عهده داشت و در قبال این کار مبلغی ماهیانه دریافت می‌کرد.

رختشویخانه بنایی بی نظیر با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان

رجبی با بیان اینکه این بنا درزمان خود به شکلی بسیار پیشرفته قسمتی از نیاز بهداشتی شهررا تامین می‌کرده است می‌افزاید: محل شست و شوی رخت به ۴ قسمت تقسیم می‌شده، ابتدای شستشو که از انتهای جریان آب است، حوضچه مخصوص لباس‌های بسیار آلوده بوده است.

به گفته رجبی مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس‌های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض ازحرکت آب) محل آب تمیزوخوراکی بوده است.

گفتنی است:این بنایی بی نظیردر نوع خود منحصر به فرد بوده و از سال ۱۳۷۷ به عنوان موزه مردم شناسی استان زنجان مورد بازدید گردشگران و علاقمندان قرار می‌گیرد.

در مجموع با همه آنچه که گفته شد بنای رختشویخانه زنجان نشان از اهمییت و جایگاه بانوان در فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد و سندیست بر اهمیت دادن به آسایش و آرامش بانوان در رتق و فتق امور منزل است.

منبع:باشگاه خبرنگاران جوان