ساوه؛ یکی از زیباترین و وسیع‌ترین شهرستان‌های استان مرکزی محسوب می‌شود که در شمال این استان قرار دارد و هرساله گردشگران بسیاری را به آنجا می‌کشاند.
البته نقل و قول‌های فراوانی درباره نام ساوه گفته می‌شود؛ عده‌ای بر آنند که نام ساوه برگرفته از وزن کاوه، از نام پهلوان تورانی به‌نام «ساوه‌شاه» است و عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که ساوه تغییر یافته واژه «سه‌آبه» به معنای مکانی با سه رودخانه است، اما گروهی دیگر معتقدند؛ ساوه نام شهری نامدار در عراق عجم بود و دریاچه‌ای داشت که مردم آن شهر هر سال یک نفر را در آن غرق می‌کردند تا از سیلاب در امان بمانند و درست در شب ولادت پیامبر اسلام آن دریاچه برای همیشه خشک شد.
البته نظرات دیگری نیز در خصوص وجه تسمیه ساوه وجود دارد، مانند این نظر که ساوه در زبان فارسی به معنای «خرده‌طلا» است، گروهی نیز آن را مأخوذ از واژه اوستایی «سَوا» یا واژه پهلوی «سَوَکا» می‌دانند.
با همه آنچه که به آن اشاره شد، امروزه آنچه که ما از ساوه می‌شناسیم فارغ از وجه تسمیه‌اش، شهرستانی؛ صنعتی، کشاورزی و دارای تاریخی کهن است که قدمت آن در برخی نقاط به چند هزار سال نیز می‌رسد و همین قدمت مثال‌زدنی ظرفیت‌های فراوان گردشگری را برای این شهرستان فراهم آورده است و اکنون قصد داریم تا به معرفی جاذبه‌های گردشگری این شهرستان بپردازیم.
وسیع‌ترین شهرستان
ساوه از شمال به شهرستان زرندیه، از غرب به استان همدان، از جنوب به شهرستان‌های تفرش و کمیجان و از شرق به استان قم محدود می‌شود.
این شهرستان با مرکزیت شهر ساوه در ارتفاع ۹۹۵ متری از سطح دریا قرار گرفته و با مرکز استان ۱۵۲ کیلومتر فاصله دارد .
شهرستان ساوه دارای دو بخش به نام‌های مرکزی و نوبران، سه شهر به نام‌های ساوه، غرق‌آباد و نوبران، هفت دهستان به نام‌های طراز ناهید، قره‌چای، نورعلی‌بیگ، شاهسون‌کندی، آق‌کهریز، بیات و کوهپایه است .
گفته می‌شود که ساوه را باید از شهرها و دژهای مادی دانست.
در کتب تاریخی و مسالک و ممالک بعد از اسلام به این شهر تحت عناوین جبال یا کوهستان یا عراق عجم اشارات فراوانی وجود دارد.
منطقه آوه این شهرستان از نقاط مهم شیعی ایران بوده است و علماء و مشاهیر زیادی در زمان‌های مختلف از این منطقه برخاسته و در احیای مذهب شیعه جعفری تلاش و مجاهدت بسزایی داشته‌اند.
مغول‌ها در سال ۶۱۷ هجری قمری ساوه را غارت کردند و کتابخانه عالی آن را که دارای آلات نجومی نیز بوده آتش زدند، اما پس از آن خواجه ظهیرالدین علی‌بن‌ملک شرف‌الدین ساوجی و فرزندش در قرن ۸ ه.ق برج و باروی شهر را تکمیل کردند .
گویش مردم ساوه، فارسی با لهجه خاص ساوه‌ای و ترکی، در آوه است. پایه اقتصاد آن را صنعت و کشاورزی تشکیل می‌دهد.
این شهرستان به دلیل مجاورت با کویر و ارتفاعات کم دارای آب و هوای گرم و خشک بوده و میزان بارندگی شهرستان کم و بیشتر به صورت باران است. شهرستان ساوه را بیشتر نقاط هموار و دشت تشکیل می‌دهد. این دشت‌ها از جنوب شهر ساوه شروع و تا دشت بزرگ ساوه که گستره شهرهای غرق‌آباد، ساوه، شهرصنعتی، مأمونیه و زرند است امتداد دارد و دارای خاکی بسیار حاصلخیز و محل تولید بسیاری از محصولات باغی و کشاورزی است. ارتفاعات منطقه در غرب شهرستان متمرکز بوده و در شمال غرب شهر ساوه و غرب رازقان به حداکثر ۲۹۳۰ متر می‌رسد .
سوغات ساوه را میوه‌هایی چون انار، طالبی، خربزه، خیار چنبر و مشتقات آنها و امروزه پسته، زیتون و زعفران و صنایع دستی از قبیل کوزه‌های سفالی و فرش دستباف تشکیل می‌دهد .
غذای محلی این شهرستان شامل ترخنه‌ها و دکو است و از شیرینی‌های محلی می‌توان به نان قندی (آرد، شکر، تخم مرغ، مواد افزودنی، شیرینی و مغز گردو) روح افزا (مغز بادام، مغز پسته و شکر)، نان پنجره‌ای و باسلوق اشاره کرد .
ساوه با تمام ظرفیت‌هایش مانند بسیاری از نقاط استان مرکزی برای بسیاری از ایرانی‌ها ناشناخته و نادیده است.
شگفتی‌هایی که گردشگر را مسافر دوران‌های مختلف تاریخ می‌کند، طبیعتی خاص و منحر به فرد که لذت ویژه‌ای را به بینندگانش هدیه می‌کند و البته بزرگ‌ترین شهرک صنعتی کشور را در خود دارد که دیدنش برای علاقه‌مندان به صنعت خالی از لطف نیست.
مسجد جامع
مسجد جامع ساوه از جمله مساجد اولیه ایران است که ساخت و تکمیل آن از قرون اولیه اسلام آغاز و تا دوره قاجار ادامه داشته و به‌عنوان مجموعه‌ای از ویژگی‌های معماری اسلامی ایران در دوره‌های مختلف مورد توجه پژوهشگران است .
این مسجد نشان از تمدن و مدنیت ساوه از گذشته‌های دور دارد و قدمت هزار ساله آن بیانگر سبقه دیانت مردم این مرز و بوم است. بنایی که از جمله بناهای ارزشمند تاریخی و دینی در ایران‌زمین محسوب می‌شود و مردم ساوه به وجود آن افتخار می‌کنند. به نظر می‌رسد؛ مسجد اولیه بر بنای قدیم‌تری ساخته شده به این معنی که از مصالح مسجد قدیمی‌تر یا بنای قدیمی‌تری مثل آتشکده در معماری مسجد شبستانی استفاده شده و کشف ۱۷ لایه تاریخی در داخل گنبدخانه و فضای همجوار آن شاهدی برای این ادعاست.
این بنای تاریخی دینی اولین اثر تاریخی استان محسوب می‌شود که در فهرست آثار ملی کشور در دی ماه ۱۳۱۰ هجری شمسی به ثبت رسید .
لذت خرید در بازاری از دل تاریخ
کالبد فعلی بازار ساوه طبق مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی انجام گرفته، حداقل متعلق به دوران صفویه و بعد از آن است. بررسی سفرنامه‌ها و کتب تاریخی نشان می‌دهد که دست کم از قرن چهارم ه.ق در شهر ساوه بازار وجود داشته است .
در روزگاران کهن، بازار در حومه شمالی شهر واقع بوده و با گسترش شهر به تدریج در محور مرکزی شهر واقع می‌گیرد. محدوده باروی شهر و انتهای شمالی بازار در میان عموم اهالی ساوه «سر دروازه» خوانده می‌شد.
راسته بازار با امتداد شمالی – جنوبی و با طول تقریبی ۳۳۵ متر از هفت گذر غربی و پنج گذر شرقی تشکیل شده است، در طول سالیان گذشته بعضی از عناصر فضایی مانند حمام بازار تخریب شده و واحدهای تجاری جدید جایگزین آنها شده است .
در حال حاضر از عناصر اصلی بازار ساوه می‌توان به مسجد بازار، دالان حاج ملک و تیمچه نبوی‌زاده اشاره کرد.
یک عصر بهاری در پارک جنگلی
پارک جنگلی شهید چمران ساوه به مساحت ۱۰۷ هکتار در ضلع جنوب غربی ساوه و در مجاورت جاده کمربندی همدان و در کنار شهرک حاج بلوک واقع شده، کاج تهران، گل ابریشم، اقاقیا، سرو خمره‌ای، سرو نقره‌ای، ارغوان، زبان گنجشک، توت، پسته، زیتون و عرعر از جمله گونه‌های درختان جنگلی این پارک هستند.
طبیعت بکر روستای غازم‌آباد
غازم‌آباد روستایی است از توابع بخش نوبران شهرستان ساوه، نام این روستا برگرفته از نوعی ابزار برای کندن سنگ‌های معدنی است.
غازم به زبان اهالی محلی به معنای کندن و غازما، نوعی ابزار که از کلنگ کوچک‌تر و از تیشه بزرگ‌تر است.
محصولات این روستا شامل؛ انگور، سیب، هلو، آلو، گردو، بادام و غلات بوده و این روستا دارای چشم‌اندازهای زیبا و چشمه‌های آب گواراست که آن را از سایر روستاهای دیگر متمایز می‌کند.
چهار امامزاده که از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند نیز در این روستا دفن شده‌اند.
آبشار پر آب بهاری هندس
آبشار کوچک و فصلی هندس یا اندیس یکی از جاذبه‌های طبیعت‌گردی جنوب ساوه محسوب می‌شود که در تنگنای دره‌ای کوهستانی محصور شده است.
منطقه باغستانی و کوچک هندیس فرصت مناسبی برای گذراندن تعطیلات نوروزی برای گردشگران در این منطقه است، چرا که این آبشار کوچک ۱۵ متری در فصل بهار و بویژه فروردین ماه پر آب و زیبا بوده و در ارتفاع ۱۳۱۶ متری از سطح دریا قرار دارد.
روستای هندس و وفس که در شهرستان کمیجان واقع است، از مهمترین مراکز سبدبافی و حصیربافی بخش نوبران محسوب می‌شوند.
شهر معروف آوه
روستای آوه از که به شهر تبدیل شده در ۲۵ کیلومتری جنوب ساوه قرار دارد. این شهر از جنوب به کوه قدمگاه و از غرب به کوه پلنگ محدود می‌شود. آب و هوایی گرم و خشک دارد و مردم آن به زبان ترکی صحبت می‌کنند.
پوشش گیاهی سرسبز و اقلیم قشلاقی، زیبایی خاصی خلق کرده و باعث جذب گردشگران بویژه در فصل بهار و پاییز شده است.
کاروانسرای شاه عباسی و آب انبار بلور از بناهای تاریخی مربوط به دوره صفویه هستند که که در آوه واقع شده‌اند.
تپه باستانی آوه با قدمت چند هزار ساله حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد و از دیگر آثار باستانی روستای آوه است. از صنایع دستی آوه می‌توان به قالی، قالیچه و جوراب پشمی و دستباف‌های زنان و دختران روستا اشاره کرد.
قیزقلعه، قطعه‌ای معماری شگفت‌انگیز
شاید یکی از مهمترین آثار شگفت‌انگیز معماری کشور در مناطق مرتفع و سخت گذر ایران در دوره باستان که تاکنون ناشناخته مانده قیز قلعه ساوه باشد.
عظمت بنا و فلسفه وجودی ساخت آن در این منطقه به حدی جالب است که می‌توان از آن به‌عنوان یکی از منابع مهم جذب گردشگر بین‌المللی به استان مرکزی و همچنین معرفی دستاوردهای معماری ملی و باستانی ایران قدیم یاد کرد.
قصر و دژ دفاعی قلعه دختر ساوه بر روی صخره بلندی مشرف به دشت ساوه بنا شده و از سه طرف شرق، غرب و جنوب بوسیله صخره‌های متعدد دیگری احاطه شده است. از نمای شمالی قلعه سه قله صخره‌ای بلند مشاهده می‌شود که قصر و قلعه در انتهای قله‌ای که در وسط قرار گرفته ساخته شده، این قلعه از جاده ساوه به همدان و از تمامی دشت و شهر ساوه قابل رویت است.
در دو طرف صخره قیزقلعه دو رودخانه کوچک جاری بوده، رودخانه ضلع شرقی دائمی، اما رودخانه‌ای که در ضلع غربی قرار دارد، فصلی است.
قلعه از دو بخش اصلی دژ دفاعی و قصر تشکیل شده که در مجموع حدود سه هزار متر مربع مساحت دارد. برای رسیدن به قلعه می‌توان با وسیله نقلیه سواری تا پای دامنه صخره رفت و سپس مسافتی حدود ۳۰۰ متر را باید پیاده طی کرد تا به دروازه اصلی ورود به قلعه رسید.
دروازه ورودی در ضلع شرقی صخره قرار دارد که بعد از عبور از رودخانه کوچک، بقایای دیواره دروازه که از سنگ و ساروج ساخته شده است، دیده می‌شود. تمامی دیوراه صخره به صورت پرتگاه است و هر نقطه‌ای که احساس می‌شده می‌توان از آن عبور کرد با سنگ و ساروج تا بالای صخره بسته شده است، به طوری که هیچ راه نفوذی از سه ضلع شمالی، شرقی و غربی به درون قلعه وجود ندارد.
گفته می‌شود که قلعه دختر ساوه نیایشگاهی برای عبادت و احترام به آب و ناهید در پیش از اسلام و قبل از خشکیدن دریاچه ساوه در دوره ساسانیان بوده است.
بالقلوی زیبا
چشمه بالقلو یکی از چشمه‌های استان مرکزی است که در روستای بالقلو در جنوب شهر غرق‌آباد شهرستان ساوه قرار دارد و در مجاورت این چشمه بقعه امامزاده جای گرفته و فرصت طبیعت گردی را با طعم زیارت فراهم آورده است.
دبی آب این چشمه حدود ۷۰ لیتر در ثانیه است و پس از خروج وارد یک حوضچه می‌شود، این حوضچه بسیار دیدنی است.
این چشمه دارای مناظر بسیار دیدنی بوده که همه ساله در فصل بهار و تابستان پذیرای گردشگران بسیاری است .
منبع:توریسم پرس
